بنی‌اسد: تفاوت میان نسخه‌ها

تیره‌ای از عرب عدنانی، موسوم به بنی اسد بن خزیمه است. این تیره با اینکه در مقایسه با دیگر قبایل بزرگ، در تاریخ قرن‌های نخستین هجری، ویژگی برجسته و نقشی چشم گیر نداشته است، یکی از تیره‌های مهم مُضَری، از اعراب شمال [[عربستان]]، به شمار می‌رود. زنجیرۀ نسب بنی اسد، پس از خزیمه، از مُدرکة بن الیاس به نزار بن مَعَدّ می‌رسد.<ref>کلبی، جمهرة، ۱۹-۲۱، ۱۶۸-۱۶۹.</ref> چند تیرۀ مشهور دیگر عرب نیز عنوان بنی اسد داشتند که جدا از بنی اسد بن خزیمه هستند<ref>نکـ: سمعانی، ج۱، ص۲۱۴.</ref>، بنی اسد به چندین شاخه و عشیرۀ دیگر تقسیم شده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به بنی صیدا، بنی فَقعَس، بنی نَضر بن قُعَین، بنی زَنیه، بنی غاضره و بنی نعامه اشاره کرد.<ref>ابن قتیبه، المعارف، ص۶۵؛ نیز نکـ: ابن درید، الاشتقاق، ص۱۸۰.</ref>

بنی اسد غالباً در شبه جزیرۀ عربستان، در صحرای [[نجد]] و [[تهامه]] و در کنار منابع آب ساکن بودند.<ref>نکـ: ابوالفرج، الاغانی، ج۱۵، صص۳۰۰، ۳۷۷، ج۱۷، ص۸۶.</ref> گفته‌اند که خزیمة بن مدرکه، نیای بنی اسد، نخستین مضری‌ای بود که در [[مکه]] سکنا گزید و اول کسی بود که بت هُبَل را در جای خود نصب کرد و بدین سبب، آن را هبل خزیمه می‌خواندند. <ref>کلبی، اصنام، ص۲۸.</ref>

از دیگر حوادث مربوط به بنی اسد، مقارن ظهور اسلام، شرکت ایشان در مجموعۀ قبایل متحد و هم پیمان [[قریش]] معروف به «احابیش» است <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۲۷؛ دربارۀ احابیش نکـ: زریاب، سیرۀ رسول الله (ص)، صص۵۶-۵۸.</ref>، پیوند ایشان با قریش تا سال‌ها، به گونه‌های مختلف استوار بود.

بنا به نقل [[طبری]] از سیف بن عمر، بنی اسد در فتوحات [[عراق]] و به ویژه [[نبرد قادسیه|قادسیه]]، از خود رشادت نشان دادند<ref>طبری، تاریخ، ج۳، صص۴۸۶، ۵۳۴-۵۳۹؛ نیز نکـ: کلبی، جمهرة، ص۱۷۶.</ref> و در ناحیۀ عراق و به ویژه اطراف [[کوفه]] و [[بصره]] ساکن شدند و گروه‌هایی از ایشان نیز به سوی [[شام]] هجرت کردند.<ref>ابن عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref> پس از بنای کوفه، بنی اسد یکی از نخستین قبایلی بود که در یکی از «اسباع» آن شهر همراه غطفان و چند قبیلۀ دیگر سکنا گزید<ref>طبری، تاریخ، ج۴، صص۴۵، ۴۸؛ نیز نکـ: نصر، وقعة صفین، ص۱۱۷.</ref> [[امام علی(ع)]] پس از [[جنگ جمل]] – که بنی اسد هم در آن به طرفداری از امام جنگیده بودند-<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۳۲۱</ref> آنها را در سُبعی گنجاند که شامل قبایل بزرگ‌تر مضری، یعنی قریش و کنانه می‌شد.<ref>طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۰۰.</ref>

جمعیت زیاد بنی اسد در [[کوفه]] چنان بود که در همان سال‌های نخست، دومین قبیلۀ ساکن شهر، پس از هَمدان، شمرده می‌شد.<ref>نصر، وقعة صفین، ص۳۱۱.</ref> در حدود سال ۵۰ق/۶۷۰م با توجه به شرایط جدیدی که در خلافت [[معاویه]] پدید آمده بود، [[زیاد بن ابیه]]، حاکم [[عراق]]، در ساختار قبیله‌ای کوفه تغییراتی داد و «اسباع» را به «ارباع» تبدیل کرد و اسد و مِذحَج در ربع چهارم جای گرفتند.<ref>طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۸؛ نیز نکـ: ماسینیون، خِطَط الکوفه، صص۱۵-۱۶؛ خلیف، حیاة الشعر فی الکوفه، ص۳۱.</ref> این نظام جدید تا سال‌ها همچنان پا بر جا بود.<ref>نکـ: طبری، تاریخ، ج۷، ص۱۷۲.</ref>

در حدود سدۀ۳ق، گروه بزرگی از قبیلۀ بنی اسد در شهر [[حلب]] و اطراف آن ساکن شدند.<ref>نکـ: ابن عدیم، بغیة الطلب، ج۱، ص۵۳۴.</ref> اما منطقه [[بین النهرین]] همچنان زیستگاه اصلی آنان بود، هرچند به عشیره‌های دیگری تقسیم شدند و برخی به [[ایران]] نیز آمدند. مهم‌ترین [[عشیره|عشیرۀ]] بنی اسد که بیش از یک قرن در نقاطی از [[خوزستان]] و جنوب عراق، امارت موروثی یافتند، [[مزیدیان]] هستند. بنی مزید در حکومت [[آل بویه]] بر دیگر عشیره‌های بنی اسد قدرت یافتند و به خصوص پیوند ایشان با کردان منطقه بر قدرتشان افزود، چنان که در [[حلّه]] و نواحی اطراف تا [[اهواز]] و [[حویزه|هویزه]] امارتی بنیان نهادند و بعدها نیز در حوادث مربوط به روابط میان [[برکیارق]] و سلطان محمد، فرزندان ملک شاه، نقشی به سزا ایفا کردند.<ref>نکـ: کرکوش، تاریخ الحله، صص۱۳-۲۰.</ref> در روزگار معاصر، بنی اسد در عراق، مجموعه‌ای از عشایر را تشکیل می‌دهند که به آنها «اهل الجزائر» هم گفته می‌شود. آنها غالباً در جنوب نهر [[فرات]] و اطراف [[کربلا]] سکنا دارند.<ref>طاهر، العشائر العراقیة، صص۱۰۰-۱۰۱؛ برای نقش ایشان در حوادث معاصر، نکـ: بستانی، دائرة المعارف، ج۳، صص۴۷۳-۴۷۴.</ref>

شهرت بنی اسد در روزگار معاصر بیشتر به [[تشیع]] آنان است. بیشتر اهالی کوفه به تشیع گرایش داشتند و مرکزیت یافتن این شهر در دورۀ خلافت [[حضرت علی(ع)]] در این موضوع بی‌تأثیر نبود. گو اینکه در آغاز خلافت امام علی(ع) گرایش به تشیع در میان بزرگان بنی اسد چندان رایج نبوده است.<ref>نکـ: ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۱، ص۳۲۳، ج۲، ص۴۸۴.</ref> با این همه، گروه بسیار زیادی از [[شیعیان]] برجستۀ کوفه از قبیلۀ بنی اسد یا [[موالی]] ایشان بوده‌اند.<ref>مثلا نکـ: کشی، معرفة الرجال، صص۷۸-۷۹، ۴۱۳، ۴۷۸؛ نجاشی، رجال، صص۲۰، ۲۷.</ref>

دو تن از مشهورترین اصحاب امام حسین(ع) در [[واقعه کربلا|واقعۀ عاشورا]]، از بنی اسد بودند؛ [[مسلم بن عوسجه]] اسدی<ref>ابی مخنف، مقتل الحسین(ع)، پاورقی ص۱۳۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۲۲۲.</ref> و [[حبیب بن مظاهر]] اسدی.<ref>علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرة الرجال، ص۱۳۲.</ref>

برخی از روایات مربوط به [[واقعه کربلا|واقعۀ کربلا]]، حکایت از شرکت چند تن از افراد بنی اسد در لشکر کوفه دارد<ref>بلاذری، ج۳، ص۲۰۵. طبری، تاریخ، ج۵، صص۴۴۸، ۴۶۸؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۹۱.</ref> که مهم‌ترین آن‌ها [[حرمله]] بوده است.<ref>طبری،‌ تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۶۵.</ref>  

گروهی دیگر از ایشان که احتمالاً اهل شهر کوفه بودند و در آبادی‌های اطراف شهر سکنا داشتند، پیکر شهدای اهل بیت(ع) را دفن کردند.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ج۳، ص۲۰۵؛ طبری، تاریخ، ج۵، ص۴۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۱۴؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۸۰.</ref> این موضوع چندان شهرت یافته که در نمایش سنتی [[تعزیه]]، نمایش ویژه‌ای به تدفین شهدا به دست افراد بنی اسد اختصاص دارد.<ref>همایونی، تعزیه و نمایش در ایران، ص۱۰۰؛ شهریاری، کتاب نمایش، ج۱، صص۱۱۸، ۲۶۸-۲۶۹.</ref> همچنین گروهی از راویان و اصحاب [[ائمه(ع)]] از بنی اسد یا موالی ایشان بوده‌اند.<ref>مثلا نکـ: نجاشی، رجال، صص۱۴، ۲۰، ۲۲، ۲۷، ۱۲۷.</ref> از مشهورترین دانشمندان شیعی از این قبیله، می‌توان به [[احمد بن علی نجاشی|ابوالعباس نجاشی اسدی کوفی]]، رجال شناس بزرگ سدۀ [[قرن پنجم هجری قمری|پنجم]] هجری، اشاره کرد.

قبیلۀ بنی اسد به سبب صحرانشینی، مورد توجه دانشمندان لغت شناس و ادیب نیز بوده است و گفته‌اند این قبیله یکی از منابع ادبی در قرن های نخستین هجری به شمار می‌آمده است.<ref>نکـ: سیوطی، المزهر، ج۱، ص۲۱۱.</ref>

از بنی اسد بن خزیمه شاعران بزرگی نیز برخاستند. مشهورترین ایشان [[کمیت بن زید اسدی]]، شاعر بزرگ شیعی است. <ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۳۸۸.</ref> از دیگر شاعران ایشان، می‌توان به بشر بن ابی حازم اشاره کرد که هم دوران جاهلیت و هم [[اسلام]] را درک کرد<ref>ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، صص۱۴۵-۱۴۷.</ref>، ایمن بن خریم، ابن زبیر، اقیشر از دیگر شاعران مشهور این قبیله‌اند.

{{پانویس2}}

* طبری، تاریخ.