قیام زید بن علی: تفاوت میان نسخه‌ها

| علت = ستم [[امویان]]، دعوت کوفیان

زید فرزند [[امام چهارم|امام چهارم شیعیان]] است. مادر زید [[ام ولد]] بود که [[مختار ثقفی]] او را به ۳۰ هزار درهم خرید و او را به امام سجاد(ع) هدیه کرد.<ref>نگاه کنید به: ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۲۴.</ref> تاریخ ولادت زید به درستی مشخص نیست. شهادتش را در سال، ۱۲۰،<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۷۴.</ref> ۱۲۱ یا ۱۲۲ق گفته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷،ص۱۶۰.</ref>  

زید بن علی پنجمین امام زیدیان است و [[زیدیه|فرقه زیدیه]] به او منسوب است.<ref> صبحی، فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۴۸.</ref> پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، برخی از [[علویان]]، [[قیام مسلحانه]] را به عنوان یکی از شروط [[امامت]] مطرح کردند<ref> صبحی، فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ج۳، ۱۴۱۱قص۴۸ـ۵۲؛ خزاز قمی، کفایه الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref> پس از [[شهادت]] زید شیعیانی که معتقد به اندیشه [[قیام به سیف]] و خروج علیه حاکم ظالم بودند زید را به عنوان امام دانستند و به زیدیه معروف شدند.<ref>نگاه کنید به: خزاز قمی، کفایه الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵</ref>

 

 

 

 

 

 

 

برخی شخصیت‌های [[اهل سنت]] هم­چون [[ابوحنیفه]] نیز با زید همسو شدند. گفته شده زید نامه­‌ای برای ابوحنفیه فرستاد و او را به کمک خود و جهاد بر ضد [[حکومت بنی‌امیه]] دعوت نمود، ابوحنیفه نیز برای زید کمک مالی فرستاد و با امکانات خود او را یاری داد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص ۱۴۱؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۳۹.</ref>

زید، شب چهارشنبه اول صفر سال ۱۲۲ق را برای آغاز قیام با یاران خود وعده کرده بود.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۱.</ref> اما قیام او زودتر از موعد مقرر رخ داد او و یارانش، شامگاه سه­‌شنبه از شهر خارج شدند و خود را برای جنگ آماده کردند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۱-۱۸۲؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۲.</ref> زیرا رفت و آمدهای زید به خانه دو تن از یارانش را به یوسف بن عامر استاندار عراق گزارش داده بودند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۰.</ref> او دستور داد مأموران حکومتی زید را در خانه آن دو نفر دستگیر کنند. آنان زید را نیافتند<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۰.</ref> اما لو رفتن مقرّ زید و دستگیری دو یار نزدیک او و احتمال حمله دشمن، سبب شد که زید و یارانش زودتر آماده نبرد گردند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۲.</ref>  

در دومین روز جنگ، نصر بن خزیمه به دست نایل بن فروه کشته شد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۴-۱۸۵.</ref> کشته شدن او زید را به شدت متأثر کرد.<ref> ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۶.</ref> نبرد سخت زید و یارانش در صبح این روز نیز با پیروزی تمام شد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۵، ص۱۳۵.</ref> یوسف بن عمر لشکری دیگر تدارک دید تا به یاران زید حمله­‌ور شود؛ اما زید و یارانش با درهم شکستن سپاهش، آنان را تا منطقه «شوره­‌زار» تعقیب کردند. سپس از آنجا به محله «بنی­‌سلیم» و از آنجا تا «راه­‌بند» در پی امویان رفته در منطقه «بارق و رؤاس» بر آنان حمله برده و غلبه یافتند. عمال اموی، از یوسف بن عمر تقاضای تیرانداز کردند. با اعزام گروه‎­های تیرانداز به صحنه جنگ و آغاز تیراندازی، کار بر زید و یارانش دشوار گردید. در این روز معاویة بن اسحاق فرمانده دیگر زید نیز به شهادت رسید. غروب این روز، زید نیز بر اثر اصابت تیری به پیشانی‌اش، به شدت مجروح شد.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref> پس از آنکه زید مجروح شد، یارانش برای او طبیب آوردند؛ اما تلاش طبیب برای مداوای زید، ثمری نداشت و او پس از بیرون کشیده شدن تیر از پیشانی­‌اش،<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۶.</ref> در روز جمعه سوم صفر سال۱۲۲ق، به شهادت رسید.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۳۹.</ref>  

قیام زید، در دوره [[امامت]] امام ششم شیعیان، به وقوع پیوست، امام صادق در قیام او شرکت نکرد.<ref> خزاز قمی، کفایه الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref> روایات و اظهارنظرهای مختلفی درباره زید و قیام او وجود دارد، اما از امام صادق موضع صریحی درباره قیام او گزارش نشده است. در کتاب [[کفایة الاثر]] آمده است هنگامی که امام صادق در قیام زید شرکت نکرد گروهی از شیعیان خیال کردند که امام از باب مخالفت در این قیام شرکت نکرده در حالی‌که عدم شرکت خود نوعی سیاست و تدبیر بود.<ref>خزاز قمی، کفایه الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۳۰۵.</ref>  

برخی از عالمان شیعه از جمله [[شهید اول]]،<ref>شهید اول، القواعد، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۲۰۷.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خوئی]]،<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و [[عبدالله مامقانی|مامقانی]]<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۹، ص۲۶۱.</ref> معتقدند که زید از جانب امام صادق اذن داشته است. همچنین برخی از نویسندگان با استناد به این گفته‌های عالمان و نیز بر پایه روایتی که از [[امام رضا(ع)]] نقل شده، امام کاظم(ع) از پدرش شنیده بود که آن حضرت می‌فرمود که زید برای قیامش با من مشورت کرده و من به او گفتم «اگر می‌خواهی همان شخصی باشی که در [[کناسه کوفه]] به دار آویخته می‌شود، راه همین است».<ref>شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ۱۳۷۸ق، ج‌۱، ص‌۲.</ref>، قیام زید را با اذن امام صادق دانسته‌اند.<ref> رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۱۲۲-۱۲۳.</ref> اما برخی دیگر از محققان از این روایت استفاده کرده‌اند که هرچند زید در قیامش صادق بود و اگر پیروز می‌شد خلافت را به اهلش واگذار می‌کرد، اما امام صادق او را از قیام نهی کرد و او به نهی امام توجه نکرد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/153736 مشرق نیوز، چرا امام صادق از قیام زید حمایت نکرد، انتشار: ۲۲ شهریور ۱۳۹۱، بازبینی، ۵ تیر ۱۳۹۷ش.]</ref> [[علامه طهرانی]] نیز با استناد به روایت [[ابان بن عثمان]] از [[مؤمن طاق]] که در [[الکافی (کتاب)|الکافی]] نقل شده<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref>{{یادداشت|ابان از احول نقل مى‏‌كند: كه زید بن على بن الحسین چون مورد طلب خلیفه قرار گرفت و در دنبال او جاسوسان می‌گشتند در حالی‌كه خود را پنهان کرده بود، من بر او وارد شدم، به من گفت:

حضرت فرمودند: حجّت را بر او تمام كردى! و راه را از جلو و عقب و راست و چپ و بالا و پایین بر او بستى! و در محاجّه و مناظره با او كوتاهى ننمودى. تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۵)}} قیام زید را بدون اذن امام صادق دانسته است.<ref> تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۵.</ref>

 

 

برخی از نویسندگان عواملی برای نافرجام ماندن قیام زید مطرح کرده‌اند. آنان قدرت نظامی حکومت اموی،<ref> نوری، زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت، ۱۴۱۶ق، ص۳۱۳.</ref> وجود جاسوسان و عوامل نفوذی که زمان قیام را به افشا کردند، حمایت نکردن آشکار امام صادق(ع) از قیام و عدم همراهی کوفیان را از جمله علل شکست آن شمرده‌اند.<ref> رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۲۶۳-۲۷۹.</ref>

قیام زید نتایج و پیامدهایی نیز به دنبال داشت. به گفته برخی از نویسندگان قیام زید و پس از آن [[قیام یحیی بن زید|قیام یحیی]] مقدمات سقوط حکومت بنی امیه را فراهم آورد.<ref> رضوی اردکانی، شخصیت و قیام زید بن علی، دفتر انتشارات اسلامی، ص۲۸۰-۲۸۱؛ کریمان، سیره و قیام زید بن علی، ۱۳۶۴ش، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref> و دامنه قیام‌های شیعی را به [[خراسان]] کشاند<ref>کاظمی، «قیام زید بن علی و یحیی بن زید و اسباب شکست و تاثیرات آن در مبارزات ضد اموی»، ص۱۹۹.</ref>، به گزارش [[یعقوبی]]، شهادت زید شیعیان [[خراسان]] را به جنبش درآورد و سبب شد شیعیان ستم­‌هایی را که بنی امیه نسبت به [[اهل بیت|خاندان پیامبر(ص)]] روا می­‌داشتند، بازگو می­‌کردند و جایی نبود که از جنایات بنی‌امیه بی­‌خبر باشند...»<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۲۶.</ref> از امام صادق نیز نقل شده است که هشام زید بن علی را کشت خدا هم در عوض حکومت او را زایل کرد.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۳۰۹.</ref> یا هفت روز پس از آنکه بنی امیه جسد زید را سوزاندند خداوند اراده کرد آنا را نابود کند.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۸، ص۱۶۱.</ref>

* کم شدن حساسیت حکومت، نسبت به اهل بیت و مجال یافتن امام صادق برای ترویج [[مذهب شیعه]]<ref>کریمان، سیره و قیام زید بن علی، ۱۳۶۴ش، ص۳۶۱-۳۶۲.</ref>