جامع الاسرار و منبع الانوار (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''جامِعُ الْاَسْرار وَ مَنْبَعُ الْاَنْوار'''، کتابی در عرفان به عربی، تألیف [[سید حیدر آملی|سید رکن الدین حیدربن علی بن حیدر حسینی آملی]]، عارف و [[تفسیر|مفسر]] [[شیعی]] قرن هشتم. این اثر را جامع الانوار، مجمع الاسرار و منبع الانوار، نیز نامیده‌اند و به زبان فارسی هم ترجمه شده است.<ref>رجوع کنید به آملی، ۱۳۵۳ش، ج ۱، ص۹؛ کحّاله، ج ۴، ص۹۱؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۵، ص۳۹، ۴۳.</ref>

مؤلف در مقدمة جامع الاسرار <ref>آملی، ۱۳۶۸ش، مقدمة کوربن، ص۳.</ref> انگیزة تألیف کتاب را درخواست جماعتی از برادران صالح و سالک ذکر کرده است مبنی بر اینکه وی کتاب جامعی مشتمل بر اسرار انبیا و اولیا و به ویژه اسرار توحید و اقسام و توابع و لوازم آن بنویسد و از حقایق، دقایق، نکته‌ها و رموز توحید پرده بردارد و بر اساس قاعدة موحدان و محققانِ اهل اللّه و [[صوفیه|صوفیان]] و موافق با اصول و قواعد مذهب [[شیعه دوازده امامی|شیعۀ دوازده امامی]]، اصول و فروع و شعب و شبهات و شکوک و مغالطه‌های آن اسرار را بررسی کند، به نحوی که تنازع صوفیه و شیعه از میان برخیزد و در رفع اختلاف آنان، به کتاب دیگری احتیاج نباشد.

سیدحیدر در اصل دوم، با تکیه بر آیات [[قرآن|قرآنی]] و احادیث نبوی و روایات وَلَوی و سخنان مشایخ، به تحلیل حقیقت توحید پرداخته و در قاعدة اول این اصل به کلام اللّه، در قاعدۀ دوم به کلام انبیا، در قاعدۀ سوم به کلام اولیاءاللّه و در قاعدۀ چهارم به گفتار مشایخ عرفان استشهاد کرده است. گفتنی است که در قاعدۀ دوم به گفتار [[پیامبر اکرم]] (ص)، در قاعدة سوم به کلام [[حضرت علی]] (ع) و در قاعدۀ چهارم به سخنان [[خواجه عبداللّه انصاری]] در منازل السائرین اکتفا کرده است.<ref>رجوع کنید به آملی، ص۲۸۱ـ۳۲۶.</ref>

اصل سوم در باب توابع و لواحق اسرار شریعت‌های الاهی است که همۀ قواعد این اصل بر سه مفهوم بنیادین عرفان شیعی بنا شده است : قاعدۀ اول به بیان شریعت، طریقت و حقیقت اختصاص دارد. قاعدۀ دوم در باب اسرار نبوت، رسالت و ولایت، و مشتمل بر دو بحث است : تعیین خاتم اولیای مطلق و تعیین خاتم اولیای مقید. در قاعدۀ سوم، علاوه بر بحث از وحی و الهام و کشف، از تفاوت علوم کسبی و علوم ارثی و کیفیت تحصیل علوم رسمی و علوم حقیقی سخن گفته و قاعدة چهارم را به بیان اسلام و ایمان و ایقان اختصاص داده است.

اساسی‌ترین بحث جامع الاسرار این است که [[شیعیان]] حقیقی، صوفیان‌اند و صوفیان حقیقی شیعیان‌اند. در این کتاب بی‌بهره بودن صوفیه از اسرار الاهی و انحصار این اسرار به [[امامان معصوم(ع)]] رد شده است. از طرف دیگر، مؤلف نفی فضائل عرفانی را از امامان توسط صوفیه نپذیرفته و آن را از جهل صوفیه دانسته است و نیز بیان کرده که تنها فرقة حقة صوفیه، فرقه‌ای است که از اسرار الاهی بهره‌مند است و به امامان معصوم ایمان ظاهری و باطنی دارد. به عقیدة وی، امامان منبع علوم و معدن اسرارند و صوفیه نیز سرّ ولایت را از امامان دریافت کرده‌اند و تنها فرقۀ حقۀ شیعه، شیعۀ دوازده امامی است.<ref>آملی، ص۹، ۳۶، ۴۱، ۲۲۴ـ ۲۲۵، ۶۱۵.</ref>

* ارائة وحدت وجود در قالب توحید وجودی

* طرح مسائل عرفانی در فضا و چارچوبی کاملاً شیعی، و به عبارتی تأکید بر ارائة وجه عرفانی شیعه<ref>برای نمونه رجوع کنید به آملی، ۱۳۶۸ش، ص۷۶ـ۷۷، ۱۰۰، ۵۵۹.</ref>

وی در جامع الاسرار بر تثلیث عالم (اعم از تثلیث، فردیت تثلیثی اعتباری، فردیت تثلیثی خارجی) تأکید کرده و سعی در ارائة تثلیثی مطالبِ عرفانی داشته است. بر این اساس، حضرات خمس را به حضرات سه گانه ارجاع داده<ref>آملی، ص۳۵۱ـ۳۵۲، ۵۵۹.</ref> و اصل سوم را بر مبنای سه مفهوم بنیادین عرفان شیعی مطرح کرده و ضمن پذیرش تثلیث محمدی (عطر، نماز و زن) و تثلیث الاهی (علم، اراده و امر)، تثلیث عیسوی (پدر، پسر، [[روح القدس]]) را رد کرده است.<ref>آملی، ص۳۵۱ـ۳۵۲.</ref>