Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۳٬۳۲۷
ویرایش
واقعه فخ: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
P.motahari (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| قلمرو = | | قلمرو = | ||
| نتیجه = شکست قیام | | نتیجه = شکست قیام | ||
| جنگنده۱ = یاران حسین | | جنگنده۱ = یاران حسین صاحب فخ | ||
| جنگنده۲ = سپاه عباسی | | جنگنده۲ = سپاه عباسی | ||
| فرمانده۱ = [[صاحب فخ|حسین بن علی بن حسن]] | | فرمانده۱ = [[صاحب فخ|حسین بن علی بن حسن]] | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
| قوای۱ = | | قوای۱ = | ||
| قوای۲ = | | قوای۲ = | ||
| خسارات۱ = کشته شدن | | خسارات۱ = کشته شدن صاحب فخ و بسیاری از یارانش و اسیر شدن تعدادی دیگر | ||
| خسارات۲ = | | خسارات۲ = | ||
| خسارات۳ = | | خسارات۳ = | ||
| یادداشت = | | یادداشت = | ||
}} | }} | ||
'''واقعهٔ فَخ''' یا '''قیام | '''واقعهٔ فَخ''' یا '''قیام صاحب فَخ''' از قیامهای [[علویان]] علیه [[بنی‌عباس|عباسیان]] در [[سال ۱۶۹ هجری قمری|سال ۱۶۹ق]] که در روایتی از [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]]، بعد از [[واقعه کربلا]]، سخت‌ترین ابتلای [[اهل‌بیت(ع)]] بوده است. این واقعه به رهبری [[صاحب فخ|حسین بن علی بن حسن]] معروف به صاحب فخ از نوادگان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] در عصر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] و در [[مدینه]] شکل گرفت و به کشته شدن او و بیشتر یارانش انجامید. از آنجا که این واقعه در منطقه فخ در چهار کیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] رخ داد به قیام فخ یا قیام صاحب فخ مشهور شده است. | ||
براساس برخی روایت‌ها، امام کاظم از بیعت با حسین فخی خود‌داری کرد و از موفق نشدن قیام او خبر داد. البته در گزارش‌هایی، از مشورت‌خواهی | براساس برخی روایت‌ها، امام کاظم از بیعت با حسین فخی خود‌داری کرد و از موفق نشدن قیام او خبر داد. البته در گزارش‌هایی، از مشورت‌خواهی صاحب فخ از امام و در برخی دیگر، از دستور امام به قیام، سخن به میان آمده است؛ اما در مقابل، [[حدیث]] دیگری وجود دارد که می‌گوید امام به مشورت‌خواهی قیام‌کنندگان پاسخ مثبت نداده است. | ||
با این حال برخی پژوهشگران بر این باورند که در روایات، موضع‌گیری صریحی از امام کاظم در تأیید یا رد این قیام دیده نمی‌شود. برخی از محققان نیز با استناد به احادیثی در تأیید شخصیت | با این حال برخی پژوهشگران بر این باورند که در روایات، موضع‌گیری صریحی از امام کاظم در تأیید یا رد این قیام دیده نمی‌شود. برخی از محققان نیز با استناد به احادیثی در تأیید شخصیت صاحب فخ، این قیام را موردتأیید وی دانستهاند؛ ولی بعضی دیگر این دلیل را ناکافی شمرده‌اند. | ||
به گفته تاریخ‌نگاران قیام صاحب فخ، به دنبال سخت‌گیری‌های حکومت عباسی علیه علویان شکل گرفت. حسین فخی، ماه‌ها پیش از واقعه، افراد بسیاری را از شهرهای مختلف، برای قیام در موسم [[حج]] دعوت کرد و از آنها [[بیعت]] گرفت. آزار و اذیت‌های بیش از حد والی مدینه، حسین را وادار کرد قیام خود را یک ماه زودتر (ذی‌القعده) در مدینه آشکار کند. قیام‌کنندگان در مدت کوتاهی بر مدینه مسلط شدند و سوی [[مکه]] حرکت کردند. | به گفته تاریخ‌نگاران قیام صاحب فخ، به دنبال سخت‌گیری‌های حکومت عباسی علیه علویان شکل گرفت. حسین فخی، ماه‌ها پیش از واقعه، افراد بسیاری را از شهرهای مختلف، برای قیام در موسم [[حج]] دعوت کرد و از آنها [[بیعت]] گرفت. آزار و اذیت‌های بیش از حد والی مدینه، حسین را وادار کرد قیام خود را یک ماه زودتر (ذی‌القعده) در مدینه آشکار کند. قیام‌کنندگان در مدت کوتاهی بر مدینه مسلط شدند و سوی [[مکه]] حرکت کردند. | ||
برخی از عوامل حکومت که در سفر حج بودند، با دستور [[هادی عباسی]]، در برابر قیام‌کنندگان جنگیدند. در این جنگ که در [[۸ ذی‌الحجه]] انجام شد، | برخی از عوامل حکومت که در سفر حج بودند، با دستور [[هادی عباسی]]، در برابر قیام‌کنندگان جنگیدند. در این جنگ که در [[۸ ذی‌الحجه]] انجام شد، صاحب فخ و بسیاری از افرادش کشته شدند و تعدادی نیز اسیر شدند یا گریختند. | ||
در پی این جنگ، والی مدینه خانه و اموال جمعی از قیام‌کنندگان را به آتش کشید و برخی دیگر را مصادره کرد. سرهای شهدا، همراه اسیران، نزد خلیفه فرستاده شد. | در پی این جنگ، والی مدینه خانه و اموال جمعی از قیام‌کنندگان را به آتش کشید و برخی دیگر را مصادره کرد. سرهای شهدا، همراه اسیران، نزد خلیفه فرستاده شد. | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
}}|ای فاطمه، ای دختر بهترین خلق خدا، برخیز و بر ستاره‌های آسمانی که بر زمین افتاده‌اند، گریه کن.|قبرهایی در کوفه و مدینه و قبری در فخ که درود و سلام من بر ایشان باد. | }}|ای فاطمه، ای دختر بهترین خلق خدا، برخیز و بر ستاره‌های آسمانی که بر زمین افتاده‌اند، گریه کن.|قبرهایی در کوفه و مدینه و قبری در فخ که درود و سلام من بر ایشان باد. | ||
}} | }} | ||
حادثهٔ فخ از تلخ‌ترین حوادث تاریخ [[شیعه|تشیع]] معرفی شده و روایت‌هایی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] و [[امامان شیعه]]<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۶–۳۶۷؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۶۳-۴۶۴.</ref> گواه بر این ادعا دانسته شده است.<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۱۲.</ref> طبق روایتی از [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]]، پس از [[واقعه کربلا]]، این حادثه بزرگ‌ترین ابتلای [[اهل‌بیت(ع)]] بوده است.<ref>بخاری، سرّ السلسلة العلویة، ۱۹۶۳م، ص۱۴-۱۵.</ref> بر اساس روایتی که [[ابوالفرج اصفهانی|اَبوالفَرَجِ اِصفَهانی]] تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری نقل کرده است، پیامبر(ص) و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] از کشته شدن [[صاحب فخ|حسین بن علی]] ( | حادثهٔ فخ از تلخ‌ترین حوادث تاریخ [[شیعه|تشیع]] معرفی شده و روایت‌هایی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] و [[امامان شیعه]]<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۶–۳۶۷؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۶۳-۴۶۴.</ref> گواه بر این ادعا دانسته شده است.<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۱۲.</ref> طبق روایتی از [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]]، پس از [[واقعه کربلا]]، این حادثه بزرگ‌ترین ابتلای [[اهل‌بیت(ع)]] بوده است.<ref>بخاری، سرّ السلسلة العلویة، ۱۹۶۳م، ص۱۴-۱۵.</ref> بر اساس روایتی که [[ابوالفرج اصفهانی|اَبوالفَرَجِ اِصفَهانی]] تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری نقل کرده است، پیامبر(ص) و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] از کشته شدن [[صاحب فخ|حسین بن علی]] (صاحب فخ) در فخ پیشگویی کرده و از بهشتی بودن او خبر داده‌اند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۶-۳۶۷.</ref> همچنین روایت شده است [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]] با گریه بر شهدای فخ، از خداوند برای قاتلان آنها مرگ و عذاب شدید درخواست می‌کرد.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق، ص۱۳۹.</ref> امام کاظم [[کفالت]] ایتام و بیوگانِ علویانی را که در فخ به شهادت رسیدند، برعهده گرفت.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق، ص۱۳۹.</ref> واقعه فخ در اشعار شاعران متعددی انعکاس یافته است که از آن جمله می‌توان به شعر [[تائیه دعبل|تائیه]]، سرودهٔ [[دعبل بن علی خزاعی|دِعبِل خزاعی]] اشاره کرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref> | ||
== رهبر قیام == | == رهبر قیام == | ||
{{اصلی|صاحب فخ}} | {{اصلی|صاحب فخ}} | ||
حسین بن علی معروف به | حسین بن علی معروف به صاحب فَخ، از پدر و مادر، از نوادگان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴.</ref> پدرش، علی (معروف به علیِ نیکو و بزرگوار) و مادرش، زینب (دختر [[عبدالله بن حسن مثنی|عبدالله محض]]) بود که به دلیل عبادت فراوانشان، به زوج صالح شهرت داشتند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴؛ مُحَلِّی، الحَدائِق الوَرْدیّة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۱۷</ref> صاحب فخ را فردی شجاع و کریم معرفی کرده،<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۹۴؛ هارونی، الافادة فی تاریخ الأئمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۲۶.</ref> در سخاوتش روایت‌های مختلفی بیان کرده‌اند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۸-۳۷۱.</ref> [[شیخ طوسی]] وی را در زمرۀ [[فهرست اصحاب امام صادق(ع)|اصحاب امام صادق(ع)]] بر‌می‌شمارد.<ref>طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۸۲.</ref> صاحب فخ در ذی‌الحجه [[سال ۱۶۹ هجری قمری|سال ۱۶۹ق]] در ۴۱ سالگی درگذشت.<ref>هارونی، الافادة فی تاریخ الأئمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۲۶-۲۸.</ref> | ||
<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام حسن مجتبی}}</div> | <div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام حسن مجتبی}}</div> | ||
== موضع‌گیری امام کاظم در برابر قیام == | == موضع‌گیری امام کاظم در برابر قیام == | ||
براساس روایتی که [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] نقل کرده است، هنگامی که | براساس روایتی که [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] نقل کرده است، هنگامی که صاحب فخ قیام کرد، [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم]] را به بیعت فراخواند؛ اما امام با ردّ بیعت، از او خواست وی را به بیعت وادار نکند و او نیز چنان کرد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۶.</ref> [[عبدالله مامقانی|عبدالله مامَقانی]] معتقد است درخواست بیعت صاحب فخ از امام کاظم، صوری بوده است تا در صورت موفقیت، امر [[خلافت]] را به او واگذار کند؛ از‌این‌رو امام از روی [[تقیه|تَقیّه]]، حسین را از قیام منع کرد؛ ولی در باطن از اقدام او راضی بود؛ همچنان‌که پس از شهادتش برای او طلب رحمت کرد.<ref>مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ۱۴۲۳ق، ج۲۲، ص۲۸۵-۲۸۷.</ref> | ||
در گزارش ابوالفرج اصفهانی آمده است حسین برای قیام، با امام کاظم(ع) مشورت کرد و قیام با دستور امام انجام شده است.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۳.</ref> همچنین مطابق آنچه [[سید ابن طاووس|سید بن طاووس]] از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری نقل کرده، [[هادی عباسی]] قیام حسین را مستند به دستور امام کاظم می‌دانست.<ref>سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> با این حال، برپایه روایتی از کتاب کافی، [[یحیی بن عبدالله بن حسن مثنی|یحیی بن عبدالله]] در نامه‌ای به امام کاظم، از پاسخ منفی امام به مشورت‌خواهی آنها در قیام فخ، گلایه کرده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷.</ref> | در گزارش ابوالفرج اصفهانی آمده است حسین برای قیام، با امام کاظم(ع) مشورت کرد و قیام با دستور امام انجام شده است.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۳.</ref> همچنین مطابق آنچه [[سید ابن طاووس|سید بن طاووس]] از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری نقل کرده، [[هادی عباسی]] قیام حسین را مستند به دستور امام کاظم می‌دانست.<ref>سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> با این حال، برپایه روایتی از کتاب کافی، [[یحیی بن عبدالله بن حسن مثنی|یحیی بن عبدالله]] در نامه‌ای به امام کاظم، از پاسخ منفی امام به مشورت‌خواهی آنها در قیام فخ، گلایه کرده است.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۶-۳۶۷.</ref> | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
به گفته [[احمد بن ابراهیم حسنی]] و [[احمد بن سهل]]، دو تن از تاریخ‌نگاران [[زیدیه|زیدی مذهب]] در قرن چهارم قمری، امام کاظم(ع) هنگام واقعه فخ، برای انجام [[حج]] در [[مکه]] بوده است.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> به گزارش این دو، موسی بن عیسی، یکی از عوامل دستگاه خلافت عباسی، هنگام جنگ، امام را احضار کرد و امام به آنجا رفت و تا پایان کارزار همراه وی ماند.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> طبق این گزارش، پس از کارزار، هنگامی که امام به [[سرزمین منا]] رفت، سرهای بریده شده را نزد او آوردند.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> به‌نقل ابوالفرج اصفهانی، امام کاظم با دیدن سر حسین بن علی، [[آیه استرجاع]] را خواند و با ذکر خوبی‌هایش، او را فردی درستکار معرفی کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> | به گفته [[احمد بن ابراهیم حسنی]] و [[احمد بن سهل]]، دو تن از تاریخ‌نگاران [[زیدیه|زیدی مذهب]] در قرن چهارم قمری، امام کاظم(ع) هنگام واقعه فخ، برای انجام [[حج]] در [[مکه]] بوده است.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> به گزارش این دو، موسی بن عیسی، یکی از عوامل دستگاه خلافت عباسی، هنگام جنگ، امام را احضار کرد و امام به آنجا رفت و تا پایان کارزار همراه وی ماند.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> طبق این گزارش، پس از کارزار، هنگامی که امام به [[سرزمین منا]] رفت، سرهای بریده شده را نزد او آوردند.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۲۹۸؛ حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۸۲.</ref> به‌نقل ابوالفرج اصفهانی، امام کاظم با دیدن سر حسین بن علی، [[آیه استرجاع]] را خواند و با ذکر خوبی‌هایش، او را فردی درستکار معرفی کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> | ||
[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] مؤلف کتاب بحارالانوار، اگر چه شخصیت حسین فخی را ستوده، اما معتقد است نکوهش‌هایی هم در شخصیت او مطرح شده است.<ref>مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۶۴.</ref> برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت | [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] مؤلف کتاب بحارالانوار، اگر چه شخصیت حسین فخی را ستوده، اما معتقد است نکوهش‌هایی هم در شخصیت او مطرح شده است.<ref>مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۶۴.</ref> برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت صاحب فخ وجود دارد، اما آنها دلیلی بر تأیید قیام او از سوی [[امامان شیعه]] نیست.<ref>شریفی، «ائمه و قیامهای شیعی»، ص۸۹-۹۰.</ref> [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه، نیز اگرچه قیام فخ را در ردیف سالم‌ترین قیامهای [[علویان]] بر ضد [[بنی‌عباس|عباسیان]] می‌داند، می‌نویسد چنین یقینی وجود ندارد که این قیام به دستور امام کاظم(ع) انجام گرفته است؛ بلکه می‌توان گفت [[امامیه|شیعیان امامی]] با این قیام‌ها موافقتی نداشتند؛ چراکه در این مسئله، با علوی‌ها درگیر بودند و میان آنان اختلافاتی پدید آمد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۹.</ref> | ||
== زمینه‌های قیام == | == زمینه‌های قیام == | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
[[هادی عباسی]] برخی از بزرگان حکومت را که به [[حج ]]رفته بودند، به رویارویی با حسین امر کرد و فرماندهی جنگ را برعهده محمد بن سلیمان گذاشت.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۶.</ref> عباسیان با سپاهی چهار هزار نفری در [[۸ ذی‌الحجه]] ([[روز ترویه]]) در محلی به نام «فخ» با سپاه حسین رودرروی هم قرار گرفتند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۶.</ref> فرمانده عباسی به حسین امان داد؛ اما حسین نپذیرفت و در نبردی که درگرفت، حسین و عده زیادی از یارانش به [[شهادت]] رسیدند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> همچنین گروهی از یاران حسین [[اسیر]] شدند و برخی دیگر گریختند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> تعدادی از اسیرها کشته<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> و تعدادی از آنها همراه با سرهای شهدا به [[بغداد]] نزد هادی عباسی فرستاده شدند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> هادی سر حسین را برای مدتی، از پل بغداد آویزان کرد و سپس آن را به خراسان فرستاد.<ref>بغدادی، المحبر، ۱۴۲۱ق، ص۴۴۸.</ref> پیکر کشتگان تا سه روز بر زمین بود و درندگان و پرندگان از آنها می‌خوردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> | [[هادی عباسی]] برخی از بزرگان حکومت را که به [[حج ]]رفته بودند، به رویارویی با حسین امر کرد و فرماندهی جنگ را برعهده محمد بن سلیمان گذاشت.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۶.</ref> عباسیان با سپاهی چهار هزار نفری در [[۸ ذی‌الحجه]] ([[روز ترویه]]) در محلی به نام «فخ» با سپاه حسین رودرروی هم قرار گرفتند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۶.</ref> فرمانده عباسی به حسین امان داد؛ اما حسین نپذیرفت و در نبردی که درگرفت، حسین و عده زیادی از یارانش به [[شهادت]] رسیدند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> همچنین گروهی از یاران حسین [[اسیر]] شدند و برخی دیگر گریختند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> تعدادی از اسیرها کشته<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> و تعدادی از آنها همراه با سرهای شهدا به [[بغداد]] نزد هادی عباسی فرستاده شدند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> هادی سر حسین را برای مدتی، از پل بغداد آویزان کرد و سپس آن را به خراسان فرستاد.<ref>بغدادی، المحبر، ۱۴۲۱ق، ص۴۴۸.</ref> پیکر کشتگان تا سه روز بر زمین بود و درندگان و پرندگان از آنها می‌خوردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> | ||
بر خلاف قول مشهور که این وقوع جنگ را روز هشتم ذی‌الحجه سال ۱۶۹ق گزارش کرده است،<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۱۱.</ref> در برخی منابع، روز هفتم ذی‌الحجه<ref>بغدادی، المحبر، ۱۴۲۱ق، ص۶۵.</ref> و در بعضی دیگر، سال ۱۶۷ق، [[روز عرفه]] (نهم ذی‌الحجه) گزارش شده است.<ref>بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۲۹.</ref> مطابق گزارش بیهقی در لباب‌الانساب، پس از درگذشت | بر خلاف قول مشهور که این وقوع جنگ را روز هشتم ذی‌الحجه سال ۱۶۹ق گزارش کرده است،<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۱۱.</ref> در برخی منابع، روز هفتم ذی‌الحجه<ref>بغدادی، المحبر، ۱۴۲۱ق، ص۶۵.</ref> و در بعضی دیگر، سال ۱۶۷ق، [[روز عرفه]] (نهم ذی‌الحجه) گزارش شده است.<ref>بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۲۹.</ref> مطابق گزارش بیهقی در لباب‌الانساب، پس از درگذشت صاحب فخ، [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم]] بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۱۲.</ref> | ||
== پیامدها == | == پیامدها == | ||
پس از قیام | پس از قیام صاحب فخ، عمری والی [[مدینه]]، خانه‌ها و نخلستان‌های حسین و جمعی از خاندان وی را به آتش کشید و بخش دیگری از نخلستان‌ها و اموالشان را مصادره کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۲؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۰۰.</ref> موسی بن عیسی، از عاملان بنی‌العباس نیز به مدینه رفت و با احضار اهالی شهر به مسجد، آنان را واداشت تا از [[آل ابی‌طالب|طالبیان]] و حسین و یارانش در ملأ عام بدگویی کنند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۱.</ref> | ||
دربارهٔ واکنش [[هادی عباسی]] به واقعه فخ، گزارش‌های متناقضی وجود دارد.<ref>لیثی، جهاد الشیعة فی العصر العباسی الاول، ۱۴۲۸ق، ص۳۶۱.</ref> براساس گزارش رازی، هنگامی که قاسم بن محمد بن عبدالله را اسیر کردند و نزد هادی بردند، هادی دستور داد تمام اعضای بدنش را با ارّه تکه‌تکه کنند.<ref>رازی، اخبار فخ، ۱۹۹۵م، ص۱۵۹–۱۶۰.</ref> همچنین با دستور او، سر تعدادی از اسیرها را از تن جدا شد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> در مقابل، گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد. طبق برخی از آنها او با برخی قاتلان واقعه فخ برخورد کرد و دستور داد اموال آنها مصادره شود.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۸.</ref> براساس روایت دیگری، هادی عباسی با دیدن سرهای شهدای فخ گریست و محروم ساختن قاتلان از پاداش را کم‌ترین مجازات آنها دانست.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> برخی نویسندگان بر این باورند که هادی عباسی برای آرام کردن مخالفان و از بین بردن التهاب جامعه، در مواضعی، خود را ناراحت جلوه داده است.<ref>لیثی، جهاد الشیعة فی العصر العباسی الاول، ۱۴۲۸ق، ص۳۶۱.</ref> | دربارهٔ واکنش [[هادی عباسی]] به واقعه فخ، گزارش‌های متناقضی وجود دارد.<ref>لیثی، جهاد الشیعة فی العصر العباسی الاول، ۱۴۲۸ق، ص۳۶۱.</ref> براساس گزارش رازی، هنگامی که قاسم بن محمد بن عبدالله را اسیر کردند و نزد هادی بردند، هادی دستور داد تمام اعضای بدنش را با ارّه تکه‌تکه کنند.<ref>رازی، اخبار فخ، ۱۹۹۵م، ص۱۵۹–۱۶۰.</ref> همچنین با دستور او، سر تعدادی از اسیرها را از تن جدا شد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> در مقابل، گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد. طبق برخی از آنها او با برخی قاتلان واقعه فخ برخورد کرد و دستور داد اموال آنها مصادره شود.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۸.</ref> براساس روایت دیگری، هادی عباسی با دیدن سرهای شهدای فخ گریست و محروم ساختن قاتلان از پاداش را کم‌ترین مجازات آنها دانست.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> برخی نویسندگان بر این باورند که هادی عباسی برای آرام کردن مخالفان و از بین بردن التهاب جامعه، در مواضعی، خود را ناراحت جلوه داده است.<ref>لیثی، جهاد الشیعة فی العصر العباسی الاول، ۱۴۲۸ق، ص۳۶۱.</ref> | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
== علت شکست == | == علت شکست == | ||
[[پرونده:مقبرة عبدالله ابن عمر.jpg|بندانگشتی|محله شهدا در مکه، محل دفن تعدادی از شهدای واقعه فخ]] | [[پرونده:مقبرة عبدالله ابن عمر.jpg|بندانگشتی|محله شهدا در مکه، محل دفن تعدادی از شهدای واقعه فخ]] | ||
برخی پژوهشگران امور زیر را از عوامل شکست قیام | برخی پژوهشگران امور زیر را از عوامل شکست قیام صاحب فخ دانستهاند: | ||
*قیام پیش از موعد و قبل از آماده‌سازی نیرو؛ | *قیام پیش از موعد و قبل از آماده‌سازی نیرو؛ | ||
*همراهی نکردن برخی از بزرگان علوی؛ | *همراهی نکردن برخی از بزرگان علوی؛ | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
== منطقه فخ == | == منطقه فخ == | ||
[[پرونده:أخبار فخّ.jpg|بندانگشتی|کتاب اخبار فخ، از قدیمی‌ترین منابع اصلی برای واقعه فخ]] | [[پرونده:أخبار فخّ.jpg|بندانگشتی|کتاب اخبار فخ، از قدیمی‌ترین منابع اصلی برای واقعه فخ]] | ||
منطقه فخ یا محله شهدای مکه،در ورودی شمالی [[مکه]] و در چهار کیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> این منطقه مقبره بعضی از [[صحابه]] بوده است.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۲۵.</ref> به گفته پژوهشگران، قبور شهدای فخ در محله شهدای مکه، در دو بخش قرار دارد:<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»]؛ عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> بخشی از شهدای فخ در محل محصوری دفن شده‌اند که تابلوی «مقبرةُ عبدالله بن عمر، رقم ۲» بر دیوار آن قرار دارد. قبر تعداد دیگری نیز رو‌به‌روی آن محل، در دامنه کوهِ فخ («جبل‌البرود» یا «جبل‌الشهید»)<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»].</ref> واقع است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> در سال ۶۰۱ق بر مزار | منطقه فخ یا محله شهدای مکه،در ورودی شمالی [[مکه]] و در چهار کیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> این منطقه مقبره بعضی از [[صحابه]] بوده است.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۲۵.</ref> به گفته پژوهشگران، قبور شهدای فخ در محله شهدای مکه، در دو بخش قرار دارد:<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»]؛ عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> بخشی از شهدای فخ در محل محصوری دفن شده‌اند که تابلوی «مقبرةُ عبدالله بن عمر، رقم ۲» بر دیوار آن قرار دارد. قبر تعداد دیگری نیز رو‌به‌روی آن محل، در دامنه کوهِ فخ («جبل‌البرود» یا «جبل‌الشهید»)<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»].</ref> واقع است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> در سال ۶۰۱ق بر مزار صاحب فخ بقعه‌ای ساخته شد.<ref>المُحَلِّی، الحَدائِق الوَرْدیّة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> در کنار کوه فخ، منطقه همواری به نام «ذی‌طُویٰ» وجود دارد که گفته شده محل تشکیل جلسات [[قبیله قریش]] در واقعه [[صلح حدیبیه|صلح حُدَیبیه]] بوده است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> | ||
== تک‌نگاری‌ها == | == تک‌نگاری‌ها == | ||