مکتب تفکیک: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان             = مکتب تفکیک

| تصویر             =

| اندازه تصویر     =

| مؤسس               =میرزامهدی اصفهانی

| زمان تأسیس         =قرن چهاردهم

| خاستگاه           =[[مشهد]]

| گستره جغرافیایی   =[[ایران]]

| اندیشمندان       =میرزا مهدی اصفهانی، سید موسی زرآبادی، میرزا هاشم قزوینی، محمدباقر ملکی میانجی، محمدرضا حکیمی، جعفر سیدان

| کتاب‎های مهم       = تقریرات میرزا مهدی، مصباح الهدی، بیان الفرقان، تنبیهات حول المبدأ و المعاد، مکتب تفکیک (حکیمی)

| ردیه‎ها             =آیین و اندیشه، بنیان مرصوص، رؤیای خلوص، نقد و بررسی مکتب تفکیک

| فقه           =

| کلام           =* جدایی فلسفه، عرفان و دین

'''مکتب تفکیک''' یا '''مکتب مَعارفی خراسان'''، اندیشه‌ای است که [[میرزا مهدی اصفهانی]] در [[مشهد]] تأسیس کرد. این مکتب بر خالص سازی معارف دینی و جدایی آن از اندیشه‌های [[فلسفه|فلسفی]] و عرفانی بنا شده است. [[میرزا مهدی اصفهانی]]، [[محمود حلبی]]، محمدباقر ملکی میانجی، [[میرزا جواد تهرانی]]، [[حسنعلی مروارید]]، [[هاشم قزوینی]]، [[مجتبی قزوینی]]، [[جعفر سیدان]] و [[محمدرضا حکیمی]] از اندیشمندان این مکتب شناخته می‌شوند. کتاب‌ها و گفتگوهای فراوانی در رد و تأیید این اندیشه نگاشته و انجام شده است.

تفکیک در لغت به معنای جداسازی و خالص کردن است.<ref>دهخدا، لغت نامه، ذیل واژه «تفکیک».</ref> مکتب تفکیک، مکتب جداسازیِ سه روش معرفتی یعنی [[قرآن]]، [[فلسفه]] و [[عرفان]] است.<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۴</ref> هدف این مکتب جداسازی و ناب سازی فکر و شناخت قرآنی از شناخت بشری و رهاندن آن از تأویلات و مزج با دیگر افکار است. <ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۴</ref>

نخستین بار اصطلاح مکتب تفکیک را [[محمدرضا حکیمی]] در کیهان فرهنگی برای [[مکتب معارفی خراسان]] پیشنهاد داد و پس از آن این اصطلاح رواج یافت.<ref>حسین مظفری، بنیان مرصوص، ص ۱۹</ref> این احتمال نیز مطرح است که این اصطلاح توسط دکتر توکل ابداع شده باشد.<ref>این احتمال را سید جعفر سیدان در گفتگو با غلامرضا فیاضی و حمید پارسانیا مطرح کرده است. به نقل از: مقدمه ابواب الهدی، تصحیح و مقدمه حسین مفید، ص ۲۲</ref> برخی با این اصطلاح برای مکتب معارف خراسان مخالفت کرده‌اند. <ref>[http://www.zamane.info/1390/05/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%84/ مکتب معارف خراسان بررسی تاریخی حیات علمی آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی]</ref>

* تقدم دین در اختلاف میان دین و عقل.<ref>محمدرضا حکیمی، مقاله عقل خودبنیاد دینی، مجله همشهری ماه، ش ۹</ref>

با این حال برخی منتقدین اصل پایه‎ریزی این مکتب را ضدیت با فلسفه دانسته‌اند. <ref>سید محمد موسوی، آیین و اندیشه، ص ۲۲</ref> میرزا مهدی اصفهانی فلاسفه را ویران‌گران دین می‌شمارد.<ref>تقریرات میرزا مهدی اصفهانی، به قلم محمود حلبی، ص ۲۵؛ فلاسفة الاسلام هادمون للاسلام و لیسوا بخادمین له</ref> و همهٔ گزاره‌های فلسفی را مناقض با تعالیم الهی می‌داند<ref>تقریرات میرزا مهدی اصفهانی، به قلم محمود حلبی، ص ۱۷۸؛ لتری مناقضة کل ما جاء به الشریعة مع جمیع قواعد الفلسفة</ref> و قیاس ابلیس در تمرد از امر الهی را برهان فلسفی به حساب می‌آورد.{{یادداشت|ان قیاس ابلیس کان بصورة البرهان}} و همهٔ قضایای حقیقیه و خارجیه را باطل می‌داند <ref>میرزا مهدی اصفهانی، المواهب السنیه، ص ۴۱؛ان القضایا الحقیقیة و الخارجیة من العلوم الاصطلاحیة مؤسسة علی اساس باطل</ref> و مدرسین فلسفه را فریب‌کار می‌نامد <ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۱۲؛ لولا تدلیس المعلمین و مدرسی کتب الفلاسفة لما اطمئن نفس الطلبة</ref> و فتوا به حرمت سلوک فلسفی و عقلی می‌دهد.<ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۲۸، ان سلوک طریق البرهان الانی و اللمی حرام عقلا لانه موجب للحجاب عن الاله الواقعی الخارجی</ref> وی راز عدم اعتماد به براهین را بطلان اصل علیت می‌داند و آن‌گاه که اصل علیت باطل شد اساس برهان فرومی‌ریزد.<ref>میرزا مهدی اصفهانی، تقریرات، ص ۲۷؛العلیة من اصل‌ها باطلة فاحسن الاقیسة اقبحها</ref>

اصفهانی تصورات و علوم بدیهی انسان را تاریکی محض می‌داند و جست‌جوی حقیقت در آن را گم‌راهی می‌شمارد و پیمودن این راه را سلوک دیوانگان می‌نامد.<ref>میرزا مهدی اصفهانی، ابواب الهدی، ص ۲۶؛ فانه طریق معوج وهوسلوک المجانین</ref>

[[محمود حلبی]] فلسفه را زیان آورترین مطالب دانسته و آن را دشمن بزرگ معارف الهی خوانده است.<ref>محمود حلبی، دروس معارف الهیه، درس ۸</ref> حلبی در درس‌هایش خطاب به فلاسفه و عرفا، بدگویی می‌کرده و دشنام می‌گفته است.<ref>برای نمونه: محمود حلبی، دروس معارف الهیه، درس ۴۷؛ «خاک بر دهانشان و آتش بر زبانشان. مرحوم میرزا می‌فرمودند اگر یک نفر به محی الدین بگوید ای ... ای کثافت! قطعاً باید خوشش بیاید چون وصف اکملیت اوست.</ref> [[مجتبی قزوینی]] نیز طریق قرآن و سنت را مخالف طریق فلسفه می‌داند.<ref>مجتبی قزوینی، بیان الفرقان، ج۱، مقدمه، ص ۲</ref>

تقابل و ضدیت با فلسفه در نسل بعدی طرفداران مکتب تفکیک، به شدت مؤسسان مکتب تفکیک نبود. حکیمی، نسبت میان فلسفه با وحی قرآنی را نه تباین کلی، بلکه عدم تساوی کلی می‌داند.<ref>محمدرضا حکیمی، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، ص ۳۰۸؛ نیز نک: محمدرضا حکیمی، اجتهاد و تقلید در فلسفه، ص ۶۶</ref> در دیدگاه سید جعفر سیدان عقل صریح نه تنها با وحی در تنافی نیست بلکه وحی، مبتنی بر عقل صریح است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5211/7622/95418 نشست بررسی نسبت عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک، سید جعفر سیدان، غلامرضا فیاضی، حمید پارسانیا، مجله معارف، بهمن و اسفندماه ۱۳۸۴، شماره ۳۴]</ref>

::# تفاوت اختلافات فقها با اختلافات فلاسفه: فلاسفه ادعای رسیدن به واقع دارند و فقها در جهت کشف حکم حرکت می‌کنند(حکم ظاهری).<ref>[http://rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=97588 عبدالحسین خسروپناه، جریان شناسی فکری ایران معاصر،] </ref>

* [[میرزا مهدی اصفهانی]]؛ او مؤسس این مکتب بوده و این جریان فکری از اندیشه‌های او ناشی شده است.<ref>غلامحسین ابراهیمی دینانی، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج۳، ص ۴۲۳</ref>

* [[جعفر سیدان]]<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۴۵</ref>

* تقریرات میرزا مهدی اصفهانی؛ تقریرات متعددی از درس اصفهانی وجود دارد. اما معتبرترین تقریر درس وی را محمود حلبی نگاشته و آن را جهت ملاحظه و تصحیح به اصفهانی می‌دهد و میرزا مهدی آن را تصحیح می‌کند.<ref>محمدرضا حکیمی، مکتب تفکیک، ص ۲۶۶</ref>

* بیان القرآن، نوشته مجبتی قزوینی

* معارف القرآن، نوشته عبدالله واعظ یزدی<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21021 حجتی نیا،غلامحسین، مقاله کتابشناسی مکتب تفکیک، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، آذر و دی ۱۳۷۸ - شماره ۱۹]</ref>

* ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام

* اسلامی، سید حسن، رؤیای خلوص؛ بازخوانی مکتب تفکیک، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۷

* اصفهانی، میرزا مهدی، ابواب الهدی

* حجتی نیا،غلامحسین، مقاله کتابشناسی مکتب تفکیک، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، آذر و دی ۱۳۷۸ - شماره ۱۹

* حکیمی، محمدرضا، اجتهاد و تقلید در فلسفه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش

* حکیمی، محمدرضا، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم، دلیل ما، ۱۳۸۱ش

* حکیمی، محمدرضا، مقاله عقل خودبنیاد دینی، مجله همشهری ماه، ش ۹

* حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، مرکز بررسی‎های اسلامی، قم، ۱۳۷۳

* حلبی، محمود، تقریرات میرزا مهدی اصفهانی، مشهد، مرکز اسناد آستان قدس رضوی،‌شماره ۱۲۴۸۰؛ ج ۲، شماره ۱۲۴۵۵؛ ج ۳، شماره ۱۲۴۵۶

* حلبی، محمود، دروس معارف الهیه،

* خسروپناه، عبدالحسین، جریان شناسی فکری ایران معاصر،

* قزوینی، مجتبی، بیان الفرقان

* مظفری، حسین، بنیان مرصوص؛ فلسفه اسلامی از نگاه مکتب تفکیک، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۵

* مکتب معارف خراسان بررسی تاریخی حیات علمی آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی

* موسوی، سید محمد، آیین و اندیشه؛ بررسی مبانی و دیدگاه‎های مکتب تفکیک، انتشارات حکمت، تهران، ۱۳۸۲ش

* نشست بررسی نسبت عقل و وحی از منظر فلسفه و مکتب تفکیک، سید جعفر سیدان، غلامرضا فیاضی، حمید پارسانیا، مجله معارف، بهمن و اسفندماه ۱۳۸۴، شماره ۳۴