خبر مستفیض: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خَبَر مُستَفیض''' یا '''حدیث مستفیض'''، حدیثی که تعداد راویان آن بیش از یک نفر است؛ اما به حد راویان [[حدیث متواتر|خبر متواتر]] نمی‌رسد. خبر مستفیض در کنار [[خبر واحد]] و خبر متواتر، از اقسام سه‌گانه [[حدیث]] است. این تقسیم‌بندی بر اساس تعداد راویان حدیث شکل گرفته است.

برخی از عالمان [[درایة الحدیث|علم درایه]] و نیز [[مجتهد|فقیهان]] خبر مستفیض را به تنهایی حجت نمی‌دانند و معتقدند مثل [[خبر واحد]] نیازمند بررسی شرایط راویان و اِحراز [[ثقه|وثاقت]] آنان است. برخی دیگر نیز هنگام تعارض روایات، خبر مستفیض را بر خبر واحد ترجیح داده‌اند. گروهی نیز آن را بدون بررسی صفات راویان، معتبر دانسته‌اند.

به گفته [[محمدآصف محسنی قندهاری|محمدآصف محسنی]]، [[مجتهد|فقیه]] و حدیث‌شناس معاصر، خبر مستفیض، [[حدیث|حدیثی]] است که ناقلان آن در هر مرتبه بیش از سه نفر باشند.<ref> محسنی، بحوث فی علم الرجال، ۱۴۳۲ق، ص۳۹۹.</ref> [[شیخ بهائی]]<ref> شیخ بهائی، الوجیزه، ۱۳۹۰ق، ص۴.</ref> و [[محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی]] نیز همین تعریف را پذیرفته‌اند؛<ref>استرآبادی، لب اللباب، ۱۳۸۸ش، ص۷۳.</ref> هرچند برخی از عالمان [[درایة الحدیث|علم درایه]]، روایت بیش از دو نفر را نیز کافی دانسته‌اند.<ref>محسنی، بحوث فی علم الرجال، ۱۴۳۲ق، ص۳۹۹.</ref> این تعریف در [[مقباس الهدایه فی علم الدرایة (کتاب)|مقباس الهدایه]] نوشته [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] نیز آمده است. <ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۸.</ref> البته به گفته مامقانی راویان خبر مستفیض کمتر از راویان [[حدیث متواتر|خبر متواتر]] هستند.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref>

[[محمد بن محمدابراهیم کلباسی|کلباسی]] در کتاب الرسائل الرجالیه بدون ذکر نام کسی می‌گوید برخی معتقدند همین که راویان خبری بیش از یک نفر باشد، آن خبر مستفیض است.<ref>کلباسی، الرسائل الرجالیه، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۴۷ و ج۳، ص۵۶۶.</ref> کلباسی تصریح می‌کند که در این بحث منظور از تعدد راوی، راویانی است که مستقیم از [[چهارده معصوم|معصومان]] نقل می‌کنند و گرنه تعدد [[سند روایت|سندی]] اگر به یک راوی ختم شود، باعث مستفیض شدن روایت نمی‌شود.<ref>کلباسی، الرسائل الرجالیه، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۲۱.</ref>

به گفته عبدالله مامقانی از عبارت اکثر عالمان بر می‌آید که در خبر مستفیض لازم است الفاظِ همه نقل‌ها مثل هم باشد؛ ولی از عملکرد و نیز عبارات گروهی‌ دیگر مثل [[سید علی طباطبایی|صاحب ریاض]] و [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] برمی‌آید که لازم نیست الفاظ روایات مثل هم باشد و همین که نقل‌ها از نظر معنی با هم یکی باشند، می‌توان به این روایات مستفیض گفت.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۹.</ref> [[محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی|استرآبادی]] نیز در کتاب [[لب اللباب فی علم الرجال (کتاب)|لب اللباب]] تصریح می‌کند که اتحاد لفظی لازم نیست.<ref>استرآبادی، لب اللباب، ۱۳۸۸ش، ص۷۳.</ref>

گاهی حدیث مستفیض را [[حدیث مشهور]] هم گفته‌اند؛ ولی برخی گفته‌اند که مستفیض با مشهور متفاوت است؛ زیرا در خبر مستفیض باید تعداد ناقلان در همه طبقات نقل به حد استفاضه باشد؛ ولی در حدیث مشهور چنین شرطی وجود ندارد و گاهی حدیث مشهور به حدیثی گفته می‌شود که فقط یک سند دارد مثل حدیث «انما الاعمال بالنیات».<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۰.</ref> [[محقق کرکی|محقق کَرَکی]]، فقیه دوران [[صفویان|صفوی]]، معتقد است مشهور همان مستفیض است و حدیثی است که راویان آن بیش از سه نفر باشند.<ref>محقق کرکی، الفوائد الرجالیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۳۸.</ref>

مامقانی معتقد است خبر مستفیض گونه‌ای از [[خبر واحد]] است و این باور را از [[شهید ثانی]] نیز نقل می‌کند.<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> به گفته او همین که عالمان [[شیعه]]، حدیث مستفیض را در مقابل [[حدیث متواتر]] قرار داده‌اند، نشانگر آن است که اعتبار خبر مستفیض را مثل اعتبار خبر واحد می‌دانند<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> که برای انسان علم نمی‌آورد و برای معتبر بودن باید صفات راویان آن بررسی و [[وثاقت]] آنان ثابت شود. مامقانی این قول را به [[میرزای قمی]] نیز نسبت داده است.<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۳.</ref>

نویسنده مقاله «الشیخ المفید و علوم الحدیث» از کاربردهای خبر مستفیض در [[آثار شیخ مفید]] نتیجه گرفته‌ است که [[شیخ مفید]] اعتبار خبر مستفیض را بیش از خبر واحد می‌داند و به همین دلیل در فرض تعارض روایات، خبر مستفیض را بر خبر واحد ترجیح می‌دهد.<ref>الغرباوی، «الشیخ المفید و علوم الحدیث»، ص۴۰-۴۲.</ref>

کلباسی، رجال‌شناس قرن سیزده قمری، بدون نام بردن از شخصی، این مبنا را مطرح می‌کند که برخی خبر مستفیض را معتبر می‌دانند.<ref>کلباسی، الرسائل الرجالیه، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۴۷ و ج۳، ص۵۶۶.</ref> [[محمد سند|محمد سَنَد]]، مجتهد و محقق معاصر، نیز معتقد است خبر مستفیض، ظن اطمینانی ایجاد می‌کند که قوی‌تر از خبر واحدِ صحیح است<ref> سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۲۶۰.</ref> و بلکه آن را جزو مدارک قطعی برای مطالعات دینی می‌داند.<ref> سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۴۲.</ref> او هم‌چنین معتقد است که برخی از [[حدیث ضعیف|اخبار ضعیف]]، اگر به سایر احادیث ضمیمه شوند، ممکن است تبدیل به خبر مستفیض شوند.<ref>سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ۱۴۲۹ق، ص۴۱ و ۲۶۰.</ref> [[جعفر سبحانی|آیت‌الله سبحانی]] نیز [[وثاقت |وثاقت راویان]] را برای اعتبار خبر مستفیض لازم نمی‌داند.<ref> سبحانی، کلیات فی علم الرجال، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۲.</ref> [[محقق کرکی]] نیز خبر مستفیض را همانند خبر متواتر معتبر می‌داند.<ref>محقق کرکی، الفوائد الرجالیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۳۸.</ref>