خبر مستفیض: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از عالمان [[درایة الحدیث|علم درایه]] و نیز [[مجتهد|فقیهان]] خبر مستفیض را به تنهایی حجت نمی‌دانند و معتقدند مثل [[خبر واحد]] نیازمند بررسی شرایط راویان و اِحراز [[ثقه|وثاقت راویان]] است. برخی دیگر نیز هنگام تعارض روایات، خبر مستفیض را بر خبر واحد ترجیح داده‌اند. گروهی نیز آن را بدون بررسی صفات راویان، معتبر و حجت دانسته‌اند.

== تعریف ==

به گفته [[محمدآصف محسنی قندهاری|محمدآصف محسنی]]، [[مجتهد|فقیه]] و حدیث‌شناس معاصر، خبر مستفیض، [[حدیث|حدیثی]] است که ناقلان آن در هر مرتبه بیش از سه نفر باشند.<ref> محسنی، بحوث فی علم الرجال، ۱۴۳۲ق، ص۳۹۹.</ref> [[شیخ بهائی]]<ref> شیخ بهائی، الوجیزه، ۱۳۹۰ق، ص۴.</ref> و [[محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی|استرآبادی]] نیز بر همین تعریف تصریح کرده‌اند؛<ref>استرآبادی، لب اللباب، ۱۳۸۸ش، ص۷۳.</ref> هرچند برخی از عالمان [[درایة الحدیث|علم درایه]]، روایت بیش از دو نفر را نیز کافی دانسته‌اند.<ref>محسنی، بحوث فی علم الرجال، ۱۴۳۲ق، ص۳۹۹.</ref> این تعریف در [[مقباس الهدایه فی علم الدرایة (کتاب)|مقباس الهدایه]] نوشته [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] نیز آمده است. <ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۸.</ref> البته مامقانی تصریح می‌کند که راویان خبر مستفیض کمتر از راویان [[حدیث متواتر|خبر متواتر]] هستند.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref>

[[محمد بن محمدابراهیم کلباسی|کلباسی]] در کتاب الرسائل الرجالیه بدون ذکر نام کسی می‌گوید برخی معتقدند همین که راویان یک خبر بیش از یک نفر باشد، آن خبر مستفیض است.<ref>کلباسی، الرسائل الرجالیه، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۴۷ و ج۳، ص۵۶۶.</ref> کلباسی تصریح می‌کند که در این بحث منظور از تعدد راوی، راویانی است که مستقیم از [[چهارده معصوم|معصومان]] نقل می‌کنند و گرنه تعدد [[سند روایت|سندی]] اگر به یک راوی ختم شود، باعث مستفیض شدن روایت نمی‌شود.<ref>کلباسی، الرسائل الرجالیه، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۲۱.</ref>

=== مستفیض لفظی یا معنوی؟===

به گفته عبدالله مامقانی از عبارت اکثر عالمان چنین بر می‌آید که در خبر مستفیض لازم است الفاظِ همه نقل‌ها مثل هم باشد؛ ولی از عملکرد و نیز عبارات گروهی‌ دیگر مثل [[سید علی طباطبایی|صاحب ریاض]] و [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] چنین برمی‌آید که لازم نیست الفاظ روایات مثل هم باشد و همین که نقل‌ها از نظر معنی با هم یکی باشند، می‌توان به این روایات مستفیض گفت.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۹.</ref> [[محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی|استرآبادی]] نیز در کتاب [[لب اللباب فی علم الرجال (کتاب)|لب اللباب]] خود تصریح می‌کند که اتحاد لفظی لازم نیست.<ref>استرآبادی، لب اللباب، ۱۳۸۸ش، ص۷۳.</ref>

=== تفاوت مستفیض با مشهور===

گاهی حدیث مستفیض را [[حدیث مشهور]] هم گفته‌اند؛ ولی برخی گفته‌اند که مستفیض با مشهور متفاوت است؛ زیرا در خبر مستفیض باید تعداد ناقلان در همه طبقات نقل به حد استفاضه باشد؛ ولی در مشهور چنین شرطی وجود ندارد و گاهی حدیث مشهور به حدیثی گفته می‌شود که فقط یک سند دارد مثل حدیث «انما الاعمال بالنیات».<ref>مامقانی، مقباس الهدایة، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۰.</ref> [[محقق کرکی|محقق کَرَکی]]، فقیه دوران [[صفویان|صفوی]]، معتقد است مشهور همان مستفیض است و حدیثی است که راویان آن بیش از سه نفر باشند.<ref>محقق کرکی، الفوائد الرجالیه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۳۸.</ref>

ِ

== اعتبار==

مامقانی معتقد است خبر مستفیض گونه‌ای از [[خبر واحد]] است و همین باور را از [[شهید ثانی]] نیز نقل می‌کند.<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> به گفته او همین که عالمان [[شیعه]]، حدیث مستفیض را در مقابل [[حدیث متواتر]] قرار داده‌اند، نشانگر آن است که اعتبار خبر مستفیض را مثل اعتبار خبر واحد می‌دانند<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۱.</ref> که برای انسان علم نمی‌آورد و برای معتبر بودن باید صفات راویان آن بررسی و [[وثاقت]] آنان ثابت شود. مامقانی همین قول را به [[میرزای قمی]] نیز نسبت می‌دهد.<ref> مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳۳.</ref>