imported>Pourrezaei |
imported>Pourrezaei |
| خط ۶۰: |
خط ۶۰: |
|
| |
|
| فقهای اهل سنّت بین مرتد فطری و مرتد ملی تفکیکی قائل نشده‌اند و این مباحث را تحت عنوان کسی که ارتدادش تکرار شده است مطرح نموده‌اند .<ref> الموسوعه‌الفقهیه، ج۱۴، ص۱۲۷ـ ۱۲۸</ref> | | فقهای اهل سنّت بین مرتد فطری و مرتد ملی تفکیکی قائل نشده‌اند و این مباحث را تحت عنوان کسی که ارتدادش تکرار شده است مطرح نموده‌اند .<ref> الموسوعه‌الفقهیه، ج۱۴، ص۱۲۷ـ ۱۲۸</ref> |
|
| |
| ==توبه در علم کلام==
| |
| توبه در اصطلاح [[کلام|علم کلام]] به معنای پشیمانی از خطا و [[گناه]] است و از مواردی به شمار می‌رود که باعث از بین رفتن [[عذاب]] [[خدا|الهی]] است. متکلمان این بحث را در کنار مبحثی که به راههای دیگر بخشایش گناهان همچون [[شفاعت]] و [[عفو]] الهی پرداخته است، مطرح کرده‌اند.
| |
|
| |
| مهم‌ترین مسائلی که در مبحث توبه محل نزاع متکلمان بوده است و به آنها پرداخته‌اند، عبارت‌اند از شرایط تحقق توبه، وجوب توبه و وجوب قبول آن از سوی خداوند.
| |
| ===شرایط صحیح بودن توبه===
| |
| * پشیمانی از گناه:
| |
|
| |
| تحقق توبه شرایطی دارد که مهم‌ترین آن پشیمانی است. برخی از متکلمان به واسطه [[حدیث|حدیثی]] از [[پیامبر(ص)]]، <ref>نگاه کنید: احمد بن حنبل، ج۱، ص۳۷۶</ref> <ref>ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۰</ref> توبه را پشیمانی دانسته‌اند. <ref>مفید،اوائل المقالات، ص۸۵</ref> <ref>جوینی، ص۳۳۸</ref> اما بیشتر متکلمان آن پشیمانی‌ای را توبه شمرده‌اند که به واسطه زشتی و قبح آن عمل در شخص ایجاد شده باشد. <ref>قاضی عبدالجبار، ج۱۴، ص۳۵۰ به بعد</ref> <ref>مانکدیم، ص۳۳۱، ۷۸۹</ref> <ref>بغدادی، ص۱۷۵</ref> <ref>آمدی، ص۳۱۳</ref> <ref>تفتازانی، ج۵، ص۱۶۲</ref> <ref>علامه حلی، کشف المراد، ص۴۴۴-۴۴۵</ref>
| |
|
| |
| * قصد جدی نسبت به ترک گناه:
| |
|
| |
| شرط دیگر تحقق توبه عزم بر ترک و تکرار نکردن گناه یا فعل قبیح است. البته در مورد این مسئله، میان متکلمان مورد اختلاف است. ابن اخشید <ref>متولد حدود ۳۲۶ق</ref>، متکلم [[معتزله|معتزلی]]، عقیده داشت که توبه چیزی جز پشیمانی از ارتکاب گناه نیست و قصد ترک گناه تأثیری در درستی توبه ندارد. <ref>نگاه کنید : ابن حزم، الفصل، ج۴، ص۱۰۷</ref> متکلمان [[اشعری]] نیز آن را شرط اصلی در تحقق و صحت توبه ندانسته‌اند. <ref>جوینی، ص۳۳۷-۳۳۸</ref><ref> تفتازانی، ج۵، ص۱۶۴</ref> اما متکلمان معتزلی، به ویژه متکلمان بصری، قصد بر ترک گناه را از شروط توبه به شمار آورده، و توبه بدون عزم را حتی اگر به دلیل ناتوانی باشد، مردود دانسته‌اند. <ref>قاضی عبدالجبار، ج۱۴، ص۳۴۴-۳۵۰</ref><ref> ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۵۹</ref><ref> جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص۳۱۵</ref><ref> تفتازانی، ج۵، ص۱۶۵</ref>
| |
|
| |
| ===وجوب انجام توبه===
| |
|
| |
| مسئله دیگری که در کتاب‌های کلامی در مورد توبه مطرح شده است، وجوب توبه است. میان گرایش‌های مختلف کلامی در مورد وجوب توبه اختلاف نظری نیست، بلکه اختلاف نظر تنها در این مسئله است که این واجب بودن، به واسطه ادله نقلی و روایات است یا حکم عقل است.
| |
|
| |
| متکلمان معتزلی با توجه به [[حسن و قبح عقلی]] افعال و با طرح این مسئله که از نظر عقلی، [[دفع ضرر]] واجب است، استدلال می‌کردند که اگر کسی بداند به جهت انجام گناه و فعلی قبیح یا ترک یکی از واجبات الهی مرتکب گناه و شایسته کیفر خواهد شد، وظیفه دارد اشتباه خود را جبران کند و راه جبران آن چیزی جز توبه نیست. <ref>قاضی عبدالجبار، ج۱۴، ص۳۳۵</ref>
| |
|
| |
| بیشتر معتزله معتقدند که تنها واجب است که از [[گناه کبیره|گناهان کبیره]] توبه کرد؛ اما [[ابوعلی جبایی]] بر آن است که توبه از [[گناه صغیره|گناهان صغیره]] نیز واجب است. <ref>ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۵۸ </ref> <ref>علامه حلی، انوار...، ص۱۷۷ </ref> <ref>سیوری، ص۴۳۲ </ref> در مقابل، متکلمان اشعری برآن‌اند که وجوب توبه به واسطه ادله نقلی و [[روایات]] و [[اجماع]] امت اسلامی است. <ref>جوینی، ص۳۳۹ </ref> <ref>متولی، ص۱۷۶ </ref> <ref>تفتازانی، ج۵، ص۱۶۵-۱۶۶ </ref> در این باره، متکلمان [[امامیه|امامی]] وجوب توبه را هم عقلی و هم [[ادله نقلی|نقلی]] دانستـه‌اند. <ref>نوبختـی،ص ۶۴ </ref> <ref>علامه حلـی، انوار...، ص۱۷۷</ref> <ref>سیـوری، ص۴۳۳ </ref>
| |
|
| |
| ===قبول توبه از سوی خداوند===
| |
| مسئله دیگری که متکلمان در این باره به آن پرداخته‌اند، آن است که بعد از انجام توبه صحیح از سوی بنده گناهکار، قبول آن از سوی [[خدا|خداوند]] واجب است یا نه.
| |
|
| |
| معتزله [[بصره]] قبول توبه صحیح را بر خدا واجب می‌دانستند. دلیل این اعتقاد آنان این بود که به عقیده آنها برای خداوند زشت و ناپسند است کسی را که همه شرایط توبه صحیح را دارد، نبخشد و او را عذاب کند. [[عدل|عدل الهی]] اقتضا می‌کند که خداوند توبه شخص گناهکار را بپذیرد. <ref>قاضی عبدالجبار، ج۱۴، ص۳۳۷-۳۴۰</ref> <ref>مانکدیم، ص۷۹۰</ref> <ref>ابن‌ابی الحدید، ج۲۰، ص۵۸</ref> <ref>تفتازانی، ج۵، ص۱۶۶ </ref>
| |
|
| |
| در مقابل، معتزله [[بغداد]] و دیگر گرایش‌های کلامی همچون [[مرجئه]]، [[امامیه]] و [[اشاعره]]، قبول توبه و در نتیجه عذاب نکردن آن شخص را حاصل فضل و [[رحمت]] خداوند می‌دانستند. <ref>نگاه کنید: مانکدیم، ص۷۹۰؛ نوبختی، ص۶۴</ref><ref> مفید، اوائل المقالات، ۴۸</ref> <ref>سیدمرتضی، الرسائل، ج۳، ص۸۹</ref> <ref>ابن‌ابی‌الحدید، ج۲۰، ص۵۸</ref><ref> سیوری، ص۴۳۱</ref> به اعتقاد متکلمان اشعری، همین‌که مردم با گریه و زاری و خواهش از خدا می‌خواهند که توبه آنها را بپذیرد ولی یقین ندارند که توبه آنها پذیرفته می‌شود، نشانه آن است قبول توبه از سوی خداوند حتمی و قطعی نیست وگرنه بعد از توبه نیازی به این گریه و زاری نیست.<ref> متولی، ص۱۷۶-۱۷۷</ref><ref> جوینی، ص۳۳۸-۳۳۹</ref> <ref>تفتازانی، ج۵، ص۱۶۶-۱۶۷</ref>
| |
|
| |
| ===یک توبه یا توبه از تک تک گناهان===
| |
| مطلب دیگری که توجه متکلمان را به خود جلب کرده بود،ای است که آیا کسی که چندین گناه کرده و هنوز توبه نکرده است، آیا باید برای تک تک گناهانش توبه جداگانه‌ای انجام دهد یا یک توبه برای تمام گناهانش کفایت می‌کند. [[ابوهاشم جبایی]] و [[ابوبکر باقلانی]] برآن‌اند که اگر کسی گناهان مختلف و متعددی مرتکب شده باشد، باید از همه آنها توبه کند، و توبه از یک گناه خاص پذیرفته نمی‌شود. در حالی که دیگر متکلمان در این باره چنین اعتقادی ندارند و معتقد‌اند که یک توبه برای تمام گناهان شخص کفایت می‌کند. <ref>ابن حزم، الفصل، ج۳، ص۲۸۶</ref> <ref>بغدادی، ص۱۷۵-۱۷۶</ref> <ref>علامه حلی، انوار...، ص۱۷۸-۱۷۹</ref>
| |
|
| |
|
| ==جستارهای وابسته== | | ==جستارهای وابسته== |
