کمیل بن زیاد نخعی: تفاوت میان نسخه‌ها

| نام کامل = 'کُمَیل بن زِیاد بن نَهِیک نَخَعی صُهبانی کوفی

| از یاران = [[امام علی (ع)]] • [[امام حسن (ع)]]

'''کُمَیل بن زِیاد بن نَهِیک نَخَعی'''([[سال ۱۲ هجری قمری|۱۲]]-در [[سال ۸۲ هجری قمری|۸۲ق]]) از [[تابعین]] و یاران برجسته [[امام علی(ع)]] و [[امام حسن(ع)]]. وی از نخستین کسانی بود که پیشنهاد خلع [[عثمان بن عفان|عثمان]] و [[خلافت علی(ع)]] را مطرح کرد. در دوران حکومت امام علی(ع)، مدتی فرماندار منطقه [[هیت]] بود. هنگامی که سپاه [[معاویه پسر ابوسفیان|معاویه]]، هیت را غارت کرد، امام علی(ع) او را به سبب کوتاهی در دفاع از شهر سرزنش کرد. در منابع [[شیعه]]، روایات بسیاری از او نقل شده که [[دعای کمیل]] مشهورترین آنها است، اما در منابع [[اهل سنت]] قلیل‌الحدیث شمرده و بعضاً از وی بدگویی شده است. از او در زمره زُهاد و عُباد [[کوفه]] یاد کرده‌اند.

کمیل پسر زیاد بن نَهِیک و از [[قبیله نخع|قبیلهٔ نَخَع]] است. [[رسول خدا(ص)]] درباره قبیله نخع فرموده است: «اَللّهمَ بارِک فِی النَخَع؛ خداوندا به قبیله نخع برکت ده»<ref>ابن اثیر الجزری، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۵؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱،ص۲۶۱</ref> [[محمد دشتی]] از حارث بن زیاد، قاتل [[طفلان مسلم]] و از یاران [[عبیدالله بن زیاد]] به عنوان برادر کمیل یاد می‌کند؛<ref> محمد دشتی، ص۵۹۹، پانویس ذیل نامه ۶۱</ref> البته در منابع تاریخی قاتل طفلان مسلم مردی از قبیله طیّئ به نام عبدالله بن قطبه طایی نبهانی معرفی شده است.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۷۸؛طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۹۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۲۶.</ref>

در منابع تاریخی از تاریخ ولادت کمیل یاد نشده است، اما زِرِکْلی تاریخ ولادت او را ۱۲ق ذکر کرده است.<ref> زرکلی، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال، ۱۹۸۹ق، ج۵، ص۲۳۴</ref>

کمیل از [[تابعین]] و از یاران خاص [[امام علی]](ع) و [[امام حسن]](ع) است.<ref> قطب راوندی، منهاج البراعه، ج۲۱، ص۲۱۹؛ مفید، اختصاص، ص۷.</ref> او از جمله شیعیانی بود که در روزهای اول [[خلافت]] حضرت علی(ع) با او [[بیعت]] کرد و در جنگ‌های آن حضرت، از جمله [[جنگ صفین|صفین]] حضور داشت.<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶؛ طبقات ابن سعد، ج۶، ص۲۱۷؛ مفید، اختصاص، ص۱۰۸.</ref> او [[صاحب سر|صاحب سِرّ]] امیرالمومنین(ع) نیز بوده است.<ref>مرتضی زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۶۶۸.</ref>

وی در حکومت حضرت علی(ع) فرماندار [[هیت]]{{یادداشت|هِیت، یکی از شهرهای مرزی میان [[عراق]] و شام، در کنار فرات است که امروزه جزو ایالت رَمادی است که کاروان‌ها از آنجا به [[حلب]] می‌رفتند. هیت شهری آباد و دارای حصاری محکم بوده است.}} از نواحی [[بغداد]] بود.<ref> محمد دشتی، ص۵۹۱</ref>

هنگامی که کمیل خبردار شد که یاران [[معاویه]] به فرماندهی سفیان بن عوف قصد یورش به هیت را دارند، به خیال اینکه آنها در قرقیسا هستند، بدون اجازه امام علی(ع) ۵۰ نیروی مسلح را برای دفاع در شهر گذاشت و خود و یارانش به طرف آنجا حرکت کرد، سپاهیان معاویه از فرصت استفاده کرده به هیت حمله کردند. امام علی(ع) طی نامه‌ای، او را به‌خاطر این کار مورد سرزنش قرار داد.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص۴۷۳</ref> این نامه با شماره ۶۱ در [[نهج البلاغه]] آمده است.<ref> محمد دشتی، ص۵۹۹(نامه۶۱)</ref>

او پس از شهادت امام علی(ع) در زمره یاران امام حسن مجتبی(ع) قرار گرفت.<ref> شیخ طوسی، الرجال، ص۹۷</ref>

کمیل از امام علی(ع)، [[خلیفه دوم]]، [[ابن مسعود]] و دیگران روایت کرده است، [[عبدالرحمن بن عابس|عبدالرحمان بن عابس]]، [[ابو اسحاق سبیعی]]، اعمش و دیگران از او روایت کرده‌اند.<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶.</ref>

در منابع شیعه احادیث بسیاری از وی نقل شده است اما [[اهل سنت]] او را قلیل‌الحدیث می‌دانند. ابن حبان و ابن معین او را ثقه دانسته‌اند{{مدرک}} ولی در برخی منابع اهل‌سنت از وی بدگویی شده و گفته شده که به روایات او اعتماد نمی‌شود.<ref>سمعانی، الأنساب، ج۱۳، ص۶۸.</ref>

دعای خضر را او از حضرت علی(ع) روایت کرده است. چون کمیل آن را از علی(ع) آموخت و روایت کرد، به [[دعای کمیل]] مشهور گردید.

در برخی منابع شیعی وصیت‌هایی از امیرالمومنین(ع) به او نقل شده<ref> وسایل الشیعه، ج۵، ص۱۱۹، ج۱۶، ص۳۵۴؛ بحارالانوار، ج۱، ص۱۸۷، ۱۸۹؛ ص۲۲۳، ۲۵۸، ج۲، ص۲۹۸، ج۲۳، ص۴۴، ۴۸-۴۷؛ ج۳۳، ص۳۹۹، ج۵۸، ص۸۴، ج۶۳، ص۴۲۴، ۴۲۵؛ ج۷۱، ص۳۱۴-۳۱۹؛ ج۷۴، ص۲۷۱،۲۷۶، ۲۷۸، ج۷۴، ص۷۱۴، ج۷۴، ص۴۱۴، ج۷۵، ص۷۵، ج۸۰، ص۲۸۴؛ ج۸۱، ص۲۲۹ و...</ref> که خلاصه آنها در [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول]] آمده است.<ref>تخف العقول، ص۱۷۱-۱۷۶</ref>

امام علی(ع) از کشته شدن کمیل خبر داده بود.<ref> بحارالانوار، ج۴۱، ص۳۱۶؛المناقب، ج۲، ص۲۷۱</ref> بیشتر مؤرخان مرگ او را در سال ۸۲ق ذکر کرده‌اند<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶؛ تاریخ خلیفه، ص۱۸۲؛ ذهبی، تاریخ اسلام، ج۶، ص۱۷۷</ref> اما طبری درگذشت او را در سال ۸۳ق<ref> طبری، ج۸، ص۳۷۱۶</ref> و ابن حجر عسقلانی به نقل از یحیی بن معین در سال ۸۸ق دانسته‌اند.<ref> تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۰۲</ref> او هنگام مرگ ۷۰ سال داشته است<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶</ref>  برخی با توجه به این که وی در سال ۸۳ هجری (زمان شهادت) ۹۰ سال از عمرش می‌گذشته،  تولد او را ۷ سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله؛ یعنی سال پنجم بعثت دانسته‌اند. <ref>ابن سعد؛ الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق، ج ۶، ص ۲۱۷ و ابن حجر عسقلانی؛ الاصابة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق، ج ۵، ص ۴۸۶.</ref>

وی به دستور [[حجاج بن یوسف ثقفی]] کشته شد.<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶</ref> وقتی حجاج، کمیل را فراخواند، او متواری شد، اما هنگامی که حجاج بر قبیله و خویشاوندان او سخت گرفت، کمیل، خود پیش حجاج رفت و پس از گفت‌گویی بین آن دو، حجاج دستور قتل او را صادر کرد.<ref>ابن حجر العسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۸۶</ref> آرامگاه او در [[نجف]] در منطقه [[ثویه|ثوّیه]] (حی الحنانه) نزدیک [[مسجد حنانه]] قرار دارد.<ref>علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص۱۴۵.</ref>

*شرح حال، آثار و مقام عرفانی کمیل بن نخعی از اصحاب سرّ و خاص حضرت علی، نویسنده: قدرت الله خیاطیان، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۹ش.<ref>[http://www.icnc.ir/index.aspx?pid=966&metadataId=1b57d29e-8c33-4ecf-b154-9ff54916814f کنسرسیوم محتوای ملی]</ref>

* کمیل محرم اسرار امام علی(ع): ناموس عرفان، حسین(مشتاقعلی) حیدرخانی، فؤاد، تهران، ۱۳۷۱.<ref>[http://www.icnc.ir/index.aspx?pid=289&metadataId=110e4088-f8cf-4a74-ad2d-e9f2bf350459 کنسرسیوم محتوای ملی]</ref>

* ابن اثیر جزری، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق-۱۹۸۹م.

* ابن حجر العسقلانی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق-۱۹۹۵م.

* ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، مؤسسه انتشارات علامه، قم، ۱۳۷۹ق.

* دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، انتشارات مشرقین، چ: چهارم، قم، ۱۳۷۹ش.

* زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹م.

* سمعانی، عبد الکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ط الأولی، ۱۳۸۲ق-۱۹۶۲م.

* طبری، محمد بن جریر، تاریخ، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۳ق-۱۹۸۳م.