فرقه حسینیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسینیه'''، یکی از فرق [[زیدیه]] قائل به [[رجعت]] '''حسین بن قاسم عِیانی''' (یکی از امامان زیدیه [[یمن]]). در تاریخ زیدیه درباره مهدی موعود و ظهور [[مدعیان مهدویت]]، بحث‌های جدّی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این موارد، ادعای مهدویت حسین بن قاسم عیانی در آغاز قرن پنجم است که به پیدایی فرقه حسینیه انجامید.

حسین بن قاسم عیانی پس از مرگ پدرش، جانشین او و عهده دار امامت زیدیان یمن شد و در ۴۰۴ق در میدان نبرد به قتل رسید، ولی گروهی از پیروان او مرگش را نپذیرفتند و مدعی شدند که او همان مهدی موعودی است که [[پیامبر اسلام]](ص) ظهورش را وعده فرموده و پس از یک دوره [[غیبت]]، برای اقامه عدالت بازخواهد گشت.

فرقه حسینیه از قرن پنجم تا هفتم، در کنار جریان سنتّی زیدیه در یمن، حضور داشته و اعتقاد آنان به مهدویتِ حسین بن قاسم و سایر باورها درباره او، در طول بیش از سه قرن، معرکه آرای موافقان و مخالفان زیدیه بوده است.

پیدایی فرقه حسینیه حاصل بخشی از تحولاتِ سیاسی یمن بوده است. قبایل یمن در ۲۸۰ق از [[سادات]] مستقر در [[مدینه]] برای اعزام برگزیده‌ای از خاندان پیامبر(ص) به منظور حل اختلافات داخلی و به دست گرفتن زعامت آن دیار ــ که بر اثر کشمکش‌های قبیله‌ای دستخوش آشوب گردیده بودــ دعوت کردند که در پی مهاجرت الهادی الی الحق یحیی بن حسین به آنجا، سرانجام دولت زیدیان یمن تشکیل شد.<ref>رجوع کنید به ایمن فؤاد سید، ص۲۳۱ـ ۲۳۵؛ عارف، ص۱۶۵ـ۱۷۵.</ref> نتیجه تلاش علمی الهادی، پدید آمدن مکتبی فقهی و کلامی در میان زیدیه بود که، در انتساب به او، هادَویه نامیده شده است.

عیانی در پی بیماری شدیدی، در ۹ رمضان ۳۹۳ در عیان درگذشت. از میان شش پسر او، با نام‌های جعفر، یحیی، عبداللّه، علی، سلیمان و حسین،<ref>محلّی، ۱۴۲۳، ج۲، ص۱۲۰.</ref> کوچک‌ترین آنها ابوعبداللّه حسین بن قاسم، ملقب به المهدی لدین اللّه، عهده دار امامت زیدیه پس از او شد.

از فعالیت‌های حسین بن قاسم در فاصله سال‌های ۳۹۳ تا ۴۰۱ ق اطلاع روشنی در دست نیست و بیشتر اطلاعاتی که از دوران امامت او به ما رسیده، مربوط به سال‌های ۴۰۱ تا ۴۰۴ق است؛ هر چند که براساس گفته رَبَعی<ref>ربعی، ص ۷۱.</ref> می‌دانیم که طبق سنّت زیدیه، کتابی در شرح حال حسین بن قاسم تألیف شده است. وی در این مدت، درگیر منازعات و جنگ‌های متعدد، عمدتآ با رقبای داخلی، بود.<ref>رجوع کنید به ابن ابی الرجال، ج۲، ص۱۸۸ـ۱۹۱؛ ابن قاسم، قسم ۱، ص۲۳۴ـ۲۳۸؛ ابن فند، ج۲، ص۷۱۵.</ref>

اینکه چگونه حسین بن قاسم که در نوجوانی یا اوان جوانی به امامت زیدیه رسیده و در دوران امامت و زعامت خود پیوسته با رقبای داخلی و دشمنان خارجی درگیر بوده، این مقدار تألیف داشته، سؤالی است که برخی محققان را واداشته تا در نسبت این رساله‌ها به او تشکیک کنند و احتمال دهند که وی تألیفات پدر خود را، که دارای مقام علمی و عمری طولانی بوده، به نام خود بازنویسی کرده است،<ref>رجوع کنید به شامی، سفر۱، ص۲۴۴ـ۲۴۶.</ref> ولی با مراجعه به متن رساله‌های باقی مانده از حسین بن قاسم روشن می‌شود بسیاری از عناوین ذکر شده رساله هایی کوچک و مختصرند و در برخی موارد نیز از قسمت‌های یک رساله به عنوان تألیفات مستقل یاد شده است.

در اینکه آیا پس از حسین بن قاسم می‌توان با او ارتباط دیداری و شفاهی داشت، پیروان او به دو دسته تقسیم شدند.<ref>رجوع کنید به نشوان بن سعید حمیری، ص۱۵۷.</ref> مسلّم لحجی در تاریخ خود<ref>لحجی، ص ۳۲۹، ۳۳۲، ۳۳۴ـ۳۳۵، ۳۴۰.</ref> در داستان‌های متعددی از حسینیه مطالبی نقل کرده است که از آنها به خوبی استفاده می‌شود که حسینیه در عصر او نه تنها مانعی از ارتباط با حسین بن قاسم نمی‌دیدند، بلکه مدعی چنین دیدارهایی بودند و سخن مدعیان دیدار حسین را باور می‌کردند.

همان گونه که در رساله بیان الاشکال فیما حُکی عن المهدی من الأقوال، نوشته حمیدان بن یحیی قاسمی<ref>حمیدان، ص ۴۱۳، ۴۱۹ـ۴۲۰.</ref> نیز بازتاب یافته است، نزدیکان حسین بن قاسم در ترویج و طرح عقاید خاص در مورد وی، نقش مهمی داشته‌اند. حمیدان بن یحیی اگر چه در انتساب گفته‌های نزدیکان حسین بن قاسم به شخص حسین تردید کرده، اصل وجود اعتقادات ویژه و غلوآمیز در نزد آنان را منکر نشده است. او علاوه بر عباراتی که در آغاز کتاب بیان الاِشکال آورده، عبارت دیگری نیز نقل کرده است<ref>حمیدان، رجوع کنید به ص۴۲۸.</ref> که نشان می‌دهد برادران حسین بن قاسم تحت تأثیر داستان‌ها و گزارش‌های دیگران، به باورهای حسینیه تن داده بودند.

مُسَلَّم لَحْجی در تاریخ خود<ref>لحجی، ص ۳۲۲.</ref> از قاسم بن جعفربن قاسم عیانی، مشهور به شریف فاضل، نقل کرده که وی در آغاز معتقد به کشته شدن عموی خود، حسین بن قاسم عیانی، بوده است، ولی پس از آنکه شخصی به نام مدرک بن اسماعیل، هفتاد قسم یاد کرده و هفتاد قربانی ذبح نموده که او خود حسین بن قاسم را دیده که صحیح و سالم از جنگ در ذی عَرار باز می‌گشته، به حیات عموی خود معتقد شده است.

حسینیه در طول قرن پنجم فعالیت آشکار داشتند.<ref>رجوع کنید به ربعی، همان مقدمه، ص۵۵ـ۵۶.</ref> در این دوره امیرانی از خاندان قاسم عیانی بر بخش هایی از شمال یمن و به ویژه در منطقه شَهاره حکومت می‌کردند که همگی معتقد به باورهای حسینیه بودند و به رغم وجود شرایط امامت زیدیه در برخی از آنان، همچون قاسم بن جعفربن قاسم عیانی (۴۱۱ـ۴۶۸)، اعتقاد آنان به مهدویت و غیبت حسین بن قاسم مانعِ اعلام امامتشان بود.<ref>رجوع کنید به ابن فند، ج۲، ص۷۱۷ـ۷۱۸.</ref> در عین حال، این اعتقاد مانع همکاری آنان با علویانی که در طول قرن پنجم ادعای امامت کرده بودند، نمی‌شد.

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}

* همو، الرسالة الزاجرة لذوی الحجی عن الغلو فی ائمة الهدی، چاپ علی موسوی نژاد، در هفت آسمان، ش ۲۹ (بهار ۱۳۸۵)؛

* علی موسوی نژاد، «‌مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه »، هفت آسمان، ش ۲۷ (پاییز ۱۳۸۴)؛