کاربر ناشناس
فرقه حسینیه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Aghaie جز (←پیوند به بیرون) |
imported>Aghaie جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حسینیه'''، یکی از فرق [[زیدیه]] قائل به [[رجعت]] '''حسین بن قاسم عِیانی''' (یکی از امامان زیدیه [[یمن]]). در تاریخ زیدیه درباره مهدی موعود و ظهور [[مدعیان مهدویت]]، بحث‌های جدّی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این موارد، ادعای مهدویت حسین بن قاسم عیانی در آغاز قرن پنجم است که به پیدایی فرقه حسینیه انجامید. | '''حسینیه'''، یکی از فرق [[زیدیه]] قائل به [[رجعت]] '''حسین بن قاسم عِیانی''' (یکی از امامان زیدیه [[یمن]]). در تاریخ زیدیه درباره مهدی موعود و ظهور [[مدعیان مهدویت]]، بحث‌های جدّی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این موارد، ادعای مهدویت حسین بن قاسم عیانی در آغاز قرن پنجم است که به پیدایی فرقه حسینیه انجامید. | ||
حسین بن قاسم عیانی پس از مرگ پدرش، جانشین او و عهده دار امامت زیدیان یمن شد و در ۴۰۴ق در میدان نبرد به قتل رسید، ولی گروهی از پیروان او مرگش را نپذیرفتند و مدعی شدند که او همان مهدی موعودی است که [[پیامبر اسلام]](ص) ظهورش را وعده فرموده و پس از یک دوره [[غیبت]]، برای اقامه عدالت بازخواهد گشت. | حسین بن قاسم عیانی پس از مرگ پدرش، جانشین او و عهده دار امامت زیدیان یمن شد و در ۴۰۴ق در میدان نبرد به قتل رسید، ولی گروهی از پیروان او مرگش را نپذیرفتند و مدعی شدند که او همان مهدی موعودی است که [[پیامبر اسلام]](ص) ظهورش را وعده فرموده و پس از یک دوره [[غیبت]]، برای اقامه عدالت بازخواهد گشت. | ||
اعتقاد به علم غیب، دریافت وحی و انجام دادن کارهای خارق العاده در مورد حسین بن قاسم و باورهای شگفت‌انگیزی همچون برتری وی بر همه [[پیامبر|پیامبران]] و از جمله پیامبر اسلام(ص) و ترجیح سخن او بر همه کتاب‌های آسمانی و از جمله [[قرآن]]، از دیگر عقاید این فرقه است. | اعتقاد به علم غیب، دریافت وحی و انجام دادن کارهای خارق العاده در مورد حسین بن قاسم و باورهای شگفت‌انگیزی همچون برتری وی بر همه [[پیامبر|پیامبران]] و از جمله پیامبر اسلام(ص) و ترجیح سخن او بر همه کتاب‌های آسمانی و از جمله [[قرآن]]، از دیگر عقاید این فرقه است. | ||
فرقه حسینیه از قرن پنجم تا هفتم، در کنار جریان سنتّی زیدیه در یمن، حضور داشته و اعتقاد آنان به مهدویتِ حسین بن قاسم و سایر باورها درباره او، در طول بیش از سه قرن، معرکه آرای موافقان و مخالفان زیدیه بوده است. | فرقه حسینیه از قرن پنجم تا هفتم، در کنار جریان سنتّی زیدیه در یمن، حضور داشته و اعتقاد آنان به مهدویتِ حسین بن قاسم و سایر باورها درباره او، در طول بیش از سه قرن، معرکه آرای موافقان و مخالفان زیدیه بوده است. | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۲: | ||
پس از وفات الهادی در سال ۲۹۸ق، دو فرزند او، محمد ملقب به مرتضی لدین اللّه و احمد ملقب به ناصرلدین اللّه، که هر دو از امامان بزرگ زیدیان یمن به شمار می‌روند، پایه‌های این فرقه را مستحکم کردند، ولی پس از وفات ناصر لدین اللّه، حکومت امامان زیدی در یمن، به سبب درگیری‌های داخلی و نزاع فرزندان ناصر بر سر حکومت، رو به ضعف نهاد و به منطقه کوچکی در اطراف شهر صَعْده، در شمال یمن، محدود شد.<ref>رجوع کنید به ایمن فؤاد سید، ص۲۳۷.</ref> | پس از وفات الهادی در سال ۲۹۸ق، دو فرزند او، محمد ملقب به مرتضی لدین اللّه و احمد ملقب به ناصرلدین اللّه، که هر دو از امامان بزرگ زیدیان یمن به شمار می‌روند، پایه‌های این فرقه را مستحکم کردند، ولی پس از وفات ناصر لدین اللّه، حکومت امامان زیدی در یمن، به سبب درگیری‌های داخلی و نزاع فرزندان ناصر بر سر حکومت، رو به ضعف نهاد و به منطقه کوچکی در اطراف شهر صَعْده، در شمال یمن، محدود شد.<ref>رجوع کنید به ایمن فؤاد سید، ص۲۳۷.</ref> | ||
در این دوره عالمان زیدی تعالیم فقهی و کلامی الهادی را همچنان به عنوان اصولِ مقبول، تبیین و تفسیر می‌کردند، ولی از اواسط قرن چهارم به بعد مجادلات کلامی در میان زیدیه بالا گرفت که به دسته بندی جدید پیروان الهادی در دو فرقه مُطَرِّفیه و مُختَرِعه<ref>رجوع کنید به همان، ص۲۴۲.</ref> و در پی آن، پیدایی فرقه سومی به نام حسینیه انجامید. | در این دوره عالمان زیدی تعالیم فقهی و کلامی الهادی را همچنان به عنوان اصولِ مقبول، تبیین و تفسیر می‌کردند، ولی از اواسط قرن چهارم به بعد مجادلات کلامی در میان زیدیه بالا گرفت که به دسته بندی جدید پیروان الهادی در دو فرقه مُطَرِّفیه و مُختَرِعه<ref>رجوع کنید به همان، ص۲۴۲.</ref> و در پی آن، پیدایی فرقه سومی به نام حسینیه انجامید. | ||
===قاسم بن علی=== | ===قاسم بن علی=== | ||
| خط ۲۰: | خط ۱۹: | ||
====زندگی قاسم==== | ====زندگی قاسم==== | ||
مُحَلِّی<ref>مُحَلِّی، ۱۴۲۳، ج۲، ص۱۱۴.</ref> نسب کاملِ قاسم بن علی را، که از سادات حسنی مقیمِ [[حجاز]] بوده، چنین آورده است: | مُحَلِّی<ref>مُحَلِّی، ۱۴۲۳، ج۲، ص۱۱۴.</ref> نسب کاملِ قاسم بن علی را، که از سادات حسنی مقیمِ [[حجاز]] بوده، چنین آورده است: | ||
::قاسم بن علی بن عبداللّه بن محمدبن قاسم رَسّی بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن [[امام حسن(ع)|حسن]] بن [[علی بن ابی طالب(ع)]]؛ | ::قاسم بن علی بن عبداللّه بن محمدبن قاسم رَسّی بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن [[امام حسن(ع)|حسن]] بن [[علی بن ابی طالب(ع)]]؛ | ||
بنابراین، قاسم بن علی از نوادگان [[محمد بن قاسم رسّی]]، برادر حسین بن قاسم، بود و برخلاف دیگر مدعیان زعامت زیدیه در آن دوران، از نسل الهادی نبود، بلکه نسبش با دو واسطه به عموی الهادی، یعنی محمدبن قاسم رسّی، می‌رسید. این نکته، دست آویز برخی فرزندان الهادی برای مخالفت با او شد.<ref>رجوع کنید به ربعی، مقدمه رضوان سید، ص۳۴.</ref> | بنابراین، قاسم بن علی از نوادگان [[محمد بن قاسم رسّی]]، برادر حسین بن قاسم، بود و برخلاف دیگر مدعیان زعامت زیدیه در آن دوران، از نسل الهادی نبود، بلکه نسبش با دو واسطه به عموی الهادی، یعنی محمدبن قاسم رسّی، می‌رسید. این نکته، دست آویز برخی فرزندان الهادی برای مخالفت با او شد.<ref>رجوع کنید به ربعی، مقدمه رضوان سید، ص۳۴.</ref> | ||
قاسم بن علی عیانی المنصورباللّه در بخش‌هایی از کتاب التنبیه و الدلائل<ref>التنبیه و الدلائل، ج ۱، ص۸۶ـ۹۷.</ref> به همین موضوع پرداخته و از شایستگی خود و حتی نیای اعلایش (محمدبن قاسم بن ابراهیم) برای امامت زیدیه، در مقابل دعاوی اشراف هادوی دفاع کرده است. | قاسم بن علی عیانی المنصورباللّه در بخش‌هایی از کتاب التنبیه و الدلائل<ref>التنبیه و الدلائل، ج ۱، ص۸۶ـ۹۷.</ref> به همین موضوع پرداخته و از شایستگی خود و حتی نیای اعلایش (محمدبن قاسم بن ابراهیم) برای امامت زیدیه، در مقابل دعاوی اشراف هادوی دفاع کرده است. | ||
عیانی در پی بیماری شدیدی، در ۹ رمضان ۳۹۳ در عیان درگذشت. از میان شش پسر او، با نام‌های جعفر، یحیی، عبداللّه، علی، سلیمان و حسین،<ref>محلّی، ۱۴۲۳، ج۲، ص۱۲۰.</ref> کوچک‌ترین آنها ابوعبداللّه حسین بن قاسم، ملقب به المهدی لدین اللّه، عهده دار امامت زیدیه پس از او شد. | عیانی در پی بیماری شدیدی، در ۹ رمضان ۳۹۳ در عیان درگذشت. از میان شش پسر او، با نام‌های جعفر، یحیی، عبداللّه، علی، سلیمان و حسین،<ref>محلّی، ۱۴۲۳، ج۲، ص۱۲۰.</ref> کوچک‌ترین آنها ابوعبداللّه حسین بن قاسم، ملقب به المهدی لدین اللّه، عهده دار امامت زیدیه پس از او شد. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۴: | ||
===رقبا=== | ===رقبا=== | ||
از جمله رقبای داخلی او این اشخاص بودند:<ref>رجوع کنید به ابن ابی الرجال، ج۴، ص۷۸ـ۸۵.</ref> | از جمله رقبای داخلی او این اشخاص بودند:<ref>رجوع کنید به ابن ابی الرجال، ج۴، ص۷۸ـ۸۵.</ref> | ||
* یوسف بن یحیی بن ناصر لدین اللّه، که از سال ۳۶۸ مدعی امامت زیدیه بود و در دوران زمامداری قاسم عیانی، به رغم بیعت با وی، و پس از آن در دوران امامت حسین بن قاسم تا سال ۴۰۴ که او در صعده کشته شد، رقیب و مخالف جدّی او بود؛ | * یوسف بن یحیی بن ناصر لدین اللّه، که از سال ۳۶۸ مدعی امامت زیدیه بود و در دوران زمامداری قاسم عیانی، به رغم بیعت با وی، و پس از آن در دوران امامت حسین بن قاسم تا سال ۴۰۴ که او در صعده کشته شد، رقیب و مخالف جدّی او بود؛ | ||
* محسِّن بن محمدبن مختاربن ناصر لدین اللّه؛ | * محسِّن بن محمدبن مختاربن ناصر لدین اللّه؛ | ||
* محمدبن قاسم بن حسین زیدی، از نوادگان زید شهید، که در سال ۴۰۳ حسین بن قاسم او را به قتل رساند؛ | * محمدبن قاسم بن حسین زیدی، از نوادگان زید شهید، که در سال ۴۰۳ حسین بن قاسم او را به قتل رساند؛ | ||
* زید فرزند محمدبن قاسم. | * زید فرزند محمدبن قاسم. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۷: | ||
===غلو=== | ===غلو=== | ||
آنچه بیش از همه حسینیه را به عنوان فرقه در میان زیدیه متمایز ساخته، اعتقاد به مهدویت حسین بن قاسم است. اعتقادات غلوآمیز دیگری نیز به آنان نسبت داده شده<ref>برای فهرست این باورها رجوع کنید به موسوی نژاد، ص۱۳۹ـ۱۵۴.</ref> که از آن جمله است: | آنچه بیش از همه حسینیه را به عنوان فرقه در میان زیدیه متمایز ساخته، اعتقاد به مهدویت حسین بن قاسم است. اعتقادات غلوآمیز دیگری نیز به آنان نسبت داده شده<ref>برای فهرست این باورها رجوع کنید به موسوی نژاد، ص۱۳۹ـ۱۵۴.</ref> که از آن جمله است: | ||
# زنده بودن حسین بن قاسم | # زنده بودن حسین بن قاسم | ||
# ادعای برتری او از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم | # ادعای برتری او از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۲: | ||
===عموزادگان و ترویج مهدویت عمو=== | ===عموزادگان و ترویج مهدویت عمو=== | ||
همان گونه که در رساله بیان الاشکال فیما حُکی عن المهدی من الأقوال، نوشته حمیدان بن یحیی قاسمی<ref>حمیدان، ص ۴۱۳، ۴۱۹ـ۴۲۰.</ref> نیز بازتاب یافته است، نزدیکان حسین بن قاسم در ترویج و طرح عقاید خاص در مورد وی، نقش مهمی داشته‌اند. حمیدان بن یحیی اگر چه در انتساب گفته‌های نزدیکان حسین بن قاسم به شخص حسین تردید کرده، اصل وجود اعتقادات ویژه و غلوآمیز در نزد آنان را منکر نشده است. او علاوه بر عباراتی که در آغاز کتاب بیان الاِشکال آورده، عبارت دیگری نیز نقل کرده است<ref>حمیدان، رجوع کنید به ص۴۲۸.</ref> که نشان می‌دهد برادران حسین بن قاسم تحت تأثیر داستان‌ها و گزارش‌های دیگران، به باورهای حسینیه تن داده بودند. | همان گونه که در رساله بیان الاشکال فیما حُکی عن المهدی من الأقوال، نوشته حمیدان بن یحیی قاسمی<ref>حمیدان، ص ۴۱۳، ۴۱۹ـ۴۲۰.</ref> نیز بازتاب یافته است، نزدیکان حسین بن قاسم در ترویج و طرح عقاید خاص در مورد وی، نقش مهمی داشته‌اند. حمیدان بن یحیی اگر چه در انتساب گفته‌های نزدیکان حسین بن قاسم به شخص حسین تردید کرده، اصل وجود اعتقادات ویژه و غلوآمیز در نزد آنان را منکر نشده است. او علاوه بر عباراتی که در آغاز کتاب بیان الاِشکال آورده، عبارت دیگری نیز نقل کرده است<ref>حمیدان، رجوع کنید به ص۴۲۸.</ref> که نشان می‌دهد برادران حسین بن قاسم تحت تأثیر داستان‌ها و گزارش‌های دیگران، به باورهای حسینیه تن داده بودند. | ||
مُسَلَّم لَحْجی در تاریخ خود<ref>لحجی، ص ۳۲۲.</ref> از قاسم بن جعفربن قاسم عیانی، مشهور به شریف فاضل، نقل کرده که وی در آغاز معتقد به کشته شدن عموی خود، حسین بن قاسم عیانی، بوده است، ولی پس از آنکه شخصی به نام مدرک بن اسماعیل، هفتاد قسم یاد کرده و هفتاد قربانی ذبح نموده که او خود حسین بن قاسم را دیده که صحیح و سالم از جنگ در ذی عَرار باز می‌گشته، به حیات عموی خود معتقد شده است. | مُسَلَّم لَحْجی در تاریخ خود<ref>لحجی، ص ۳۲۲.</ref> از قاسم بن جعفربن قاسم عیانی، مشهور به شریف فاضل، نقل کرده که وی در آغاز معتقد به کشته شدن عموی خود، حسین بن قاسم عیانی، بوده است، ولی پس از آنکه شخصی به نام مدرک بن اسماعیل، هفتاد قسم یاد کرده و هفتاد قربانی ذبح نموده که او خود حسین بن قاسم را دیده که صحیح و سالم از جنگ در ذی عَرار باز می‌گشته، به حیات عموی خود معتقد شده است. | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۱: | ||
==چند قرن تا انقراض== | ==چند قرن تا انقراض== | ||
حسینیه در طول قرن پنجم فعالیت آشکار داشتند.<ref>رجوع کنید به ربعی، همان مقدمه، ص۵۵ـ۵۶.</ref> در این دوره امیرانی از خاندان قاسم عیانی بر بخش هایی از شمال یمن و به ویژه در منطقه شَهاره حکومت می‌کردند که همگی معتقد به باورهای حسینیه بودند و به رغم وجود شرایط امامت زیدیه در برخی از آنان، همچون قاسم بن جعفربن قاسم عیانی (۴۱۱ـ۴۶۸)، اعتقاد آنان به مهدویت و غیبت حسین بن قاسم مانعِ اعلام امامتشان بود.<ref>رجوع کنید به ابن فند، ج۲، ص۷۱۷ـ۷۱۸.</ref> در عین حال، این اعتقاد مانع همکاری آنان با علویانی که در طول قرن پنجم ادعای امامت کرده بودند، نمی‌شد. | حسینیه در طول قرن پنجم فعالیت آشکار داشتند.<ref>رجوع کنید به ربعی، همان مقدمه، ص۵۵ـ۵۶.</ref> در این دوره امیرانی از خاندان قاسم عیانی بر بخش هایی از شمال یمن و به ویژه در منطقه شَهاره حکومت می‌کردند که همگی معتقد به باورهای حسینیه بودند و به رغم وجود شرایط امامت زیدیه در برخی از آنان، همچون قاسم بن جعفربن قاسم عیانی (۴۱۱ـ۴۶۸)، اعتقاد آنان به مهدویت و غیبت حسین بن قاسم مانعِ اعلام امامتشان بود.<ref>رجوع کنید به ابن فند، ج۲، ص۷۱۷ـ۷۱۸.</ref> در عین حال، این اعتقاد مانع همکاری آنان با علویانی که در طول قرن پنجم ادعای امامت کرده بودند، نمی‌شد. | ||
در قرن ششم نیز گزارش‌ها همچنان از تداوم حضور حسینیه حکایت دارد. در قرن هفتم حُمَیدبن احمد محلّی (متوفی ۶۵۲) تصریح کرده است که تا زمان او معتقدان به زنده بودن و مهدویت حسین حضور دارند و او در رد آنان کتابی با نام الرسالةالزاجرة لذوی الحجی (النُهی) عن الغلو فی ائمةالهدی تألیف کرده است.<ref>برای متن رساله رجوع کنید به محلّی، ۱۳۸۵ش، ص۴۶ـ۶۰.</ref> | در قرن ششم نیز گزارش‌ها همچنان از تداوم حضور حسینیه حکایت دارد. در قرن هفتم حُمَیدبن احمد محلّی (متوفی ۶۵۲) تصریح کرده است که تا زمان او معتقدان به زنده بودن و مهدویت حسین حضور دارند و او در رد آنان کتابی با نام الرسالةالزاجرة لذوی الحجی (النُهی) عن الغلو فی ائمةالهدی تألیف کرده است.<ref>برای متن رساله رجوع کنید به محلّی، ۱۳۸۵ش، ص۴۶ـ۶۰.</ref> | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۲: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* ابن ابی الرجال، مطلع البدور و مجمع البحور فی تراجم رجال الزیدیة، چاپ عبدالرقیب مطهر محمد حجر، صعده، یمن ۱۴۲۵/۲۰۰۴؛ | * ابن ابی الرجال، مطلع البدور و مجمع البحور فی تراجم رجال الزیدیة، چاپ عبدالرقیب مطهر محمد حجر، صعده، یمن ۱۴۲۵/۲۰۰۴؛ | ||
* ابن فند، مآثر الابرار فی تفصیل مجملات جواهرالاخبار و یسمی اللواحق الندیة بالحدائق الوردیة، چاپ عبدالسلام عباس وجیه و خالد قاسم محمد متوکل، عمان ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | * ابن فند، مآثر الابرار فی تفصیل مجملات جواهرالاخبار و یسمی اللواحق الندیة بالحدائق الوردیة، چاپ عبدالسلام عباس وجیه و خالد قاسم محمد متوکل، عمان ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | ||
* ابن قاسم، غایةالامانی فی اخبار القطرالیمانی، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۸؛ | * ابن قاسم، غایةالامانی فی اخبار القطرالیمانی، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۸؛ | ||
* ابن مرتضی، کتاب المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل، چاپ محمدجواد مشکور، ]بی جا[ ۱۹۸۸؛ | * ابن مرتضی، کتاب المنیة و الامل فی شرح الملل و النحل، چاپ محمدجواد مشکور، ]بی جا[ ۱۹۸۸؛ | ||
* ایمن فؤادسید، تاریخ المذاهب الدینیة فی بلادالیمن حتی نهایةالقرن السادس الهجری، قاهره ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛ | * ایمن فؤادسید، تاریخ المذاهب الدینیة فی بلادالیمن حتی نهایةالقرن السادس الهجری، قاهره ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛ | ||
* مجدالدین حسنی مؤیدی، التُّحَفُ شرح الزُّلَف، صنعا ۱۴۱۷/۱۹۹۷؛ | * مجدالدین حسنی مؤیدی، التُّحَفُ شرح الزُّلَف، صنعا ۱۴۱۷/۱۹۹۷؛ | ||
* حسین بن احمدبن یعقوب، سیرةالامام المنصور باللّه القاسم بن علی العیانی، چاپ عبداللّه بن محمد حبشی، صنعا ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ | * حسین بن احمدبن یعقوب، سیرةالامام المنصور باللّه القاسم بن علی العیانی، چاپ عبداللّه بن محمد حبشی، صنعا ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ | ||
* مفرِّح بن احمد ربعی، سیرةالامیرین الجلیلین الشریفین الفاضلین القاسم و محمد ابنی جعفرابن الامام القاسم بن علی العیانی: نص تاریخی یمینی من القرن الخامس الهجری، چاپ رضوان سید و عبدالغنی محمود عبدالعاطی، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛ | * مفرِّح بن احمد ربعی، سیرةالامیرین الجلیلین الشریفین الفاضلین القاسم و محمد ابنی جعفرابن الامام القاسم بن علی العیانی: نص تاریخی یمینی من القرن الخامس الهجری، چاپ رضوان سید و عبدالغنی محمود عبدالعاطی، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۳؛ | ||
* احمدبن محمدشامی، تاریخ الیمن الفکری فی العصر العباسی: ۱۳۲ـ۶۵۶ه / ۷۵۰ـ۱۲۵۹م، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛ | * احمدبن محمدشامی، تاریخ الیمن الفکری فی العصر العباسی: ۱۳۲ـ۶۵۶ه / ۷۵۰ـ۱۲۵۹م، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛ | ||
* احمد عبداللّه عارف، مقدمة فی دراسة الاتجاهات الفکریة و السیاسیة فی الیمن فیمابین القرن الثالث و الخامس الهجری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛ | * احمد عبداللّه عارف، مقدمة فی دراسة الاتجاهات الفکریة و السیاسیة فی الیمن فیمابین القرن الثالث و الخامس الهجری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛ | ||
* حُمَیدان بن یحیی قاسمی، مجموع السید حُمَیدان، چاپ احمد احسن علی حمزی و هادی حسن هادی حمزی، صعده، یمن ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ | * حُمَیدان بن یحیی قاسمی، مجموع السید حُمَیدان، چاپ احمد احسن علی حمزی و هادی حسن هادی حمزی، صعده، یمن ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ | ||
* مسلَّم بن محمد لحجی، تاریخ مسلَّم، در مفرِّح بن احمد ربعی، همان منبع؛ | * مسلَّم بن محمد لحجی، تاریخ مسلَّم، در مفرِّح بن احمد ربعی، همان منبع؛ | ||
* احمدبن سلیمان متوکل علی اللّه، حقائق المعرفة فی علم الکلام، چاپ حسن بن یحیی یوسفی، صنعا ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ | * احمدبن سلیمان متوکل علی اللّه، حقائق المعرفة فی علم الکلام، چاپ حسن بن یحیی یوسفی، صنعا ۱۴۲۴/۲۰۰۳؛ | ||
* حُمیدبن احمد مُحَلِّی، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، چاپ مرتضی بن زید محطوری حسنی، صنعا ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | * حُمیدبن احمد مُحَلِّی، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، چاپ مرتضی بن زید محطوری حسنی، صنعا ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | ||
* همو، الرسالة الزاجرة لذوی الحجی عن الغلو فی ائمة الهدی، چاپ علی موسوی نژاد، در هفت آسمان، ش ۲۹ (بهار ۱۳۸۵)؛ | * همو، الرسالة الزاجرة لذوی الحجی عن الغلو فی ائمة الهدی، چاپ علی موسوی نژاد، در هفت آسمان، ش ۲۹ (بهار ۱۳۸۵)؛ | ||
* عبداللّه بن حمزه منصور باللّه، العقد الثمین فی احکام الائمة الهادین، چاپ عبدالسلام عباس وجیه، صنعا ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱؛ | * عبداللّه بن حمزه منصور باللّه، العقد الثمین فی احکام الائمة الهادین، چاپ عبدالسلام عباس وجیه، صنعا ۱۴۲۱/ ۲۰۰۱؛ | ||
* قاسم بن علی عیانی منصورباللّه، مجموع کتب و رسائل الامام القاسم العیانی، چاپ عبدالکریم احمد جدبان، صعده، یمن ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | * قاسم بن علی عیانی منصورباللّه، مجموع کتب و رسائل الامام القاسم العیانی، چاپ عبدالکریم احمد جدبان، صعده، یمن ۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | ||
* علی موسوی نژاد، «مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه »، هفت آسمان، ش ۲۷ (پاییز ۱۳۸۴)؛ | * علی موسوی نژاد، «مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه »، هفت آسمان، ش ۲۷ (پاییز ۱۳۸۴)؛ | ||
* حسین بن قاسم عیانی مهدی لدین اللّه، مجموع کتب و رسائل الامام المهدی لدین اللّه الحسین بن القاسم العیانی، چاپ ابراهیم یحیی درسی حمزی، صعده، یمن ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴؛ | * حسین بن قاسم عیانی مهدی لدین اللّه، مجموع کتب و رسائل الامام المهدی لدین اللّه الحسین بن القاسم العیانی، چاپ ابراهیم یحیی درسی حمزی، صعده، یمن ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴؛ | ||
* نشوان بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، چاپ افست تهران ۱۹۷۲؛ عبدالسلام وجیه، مصادرالتراث فی المکتبات الخاصة فی الیمن، عمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲؛ | * نشوان بن سعید حمیری، الحورالعین، چاپ کمال مصطفی، چاپ افست تهران ۱۹۷۲؛ عبدالسلام وجیه، مصادرالتراث فی المکتبات الخاصة فی الیمن، عمان ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲؛ | ||
* هادی بن ابراهیم وزیر، هدایةالراغبین الی مذهب العترة الطاهرین، چاپ عبدالرقیب مطهر محمدحجر، صعده، یمن۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | * هادی بن ابراهیم وزیر، هدایةالراغبین الی مذهب العترة الطاهرین، چاپ عبدالرقیب مطهر محمدحجر، صعده، یمن۱۴۲۳/۲۰۰۲؛ | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||