صحیح البخاری (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

جد پدریش (مغیره) توسط حاکم بخارا، [[مسلمان]] شده و در آنجا ساکن شد. در سن ۱۶ سالگی به [[مکه]] مسافرت نمود و علم حدیث را فرا گرفت. سپس [[مصر]] و دیگر [[کشورهای اسلامی]] را برای جمع حدیث طی کرد و چون به بخارا بازگشت ششصد هزار حدیث باخود آورد و فقط ۷۲۷۵ حدیث را معتبر دانسته در تألیف مشهور خود موسوم به صحیح بخاری جای داد.

بخاری برای تألیف این کتاب شانزده سال وقت صرف کرد و احادیث آن را از میان ششصد هزار حدیثی که جمع آوری کرده بود برگزید.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۴۹۰.</ref> این کتاب از مجامع حدیثی اهل سنت می‌باشد. اصطلاح [[مجامع حدیثی]] به کتاب‌هایی گفته می‌شود که جامع موضوعات عقیدتی و [[فقه|فقهی]] باشند و این ویژگی در صحیح بخاری نیز موجود است.

بخاری بسیاری از احادیث را که با شرط او منطبق بودند؛ ولی با مذهب او هماهنگ نبودند نیاورده و [[حاکم نیشابوری]] در کتاب [[المستدرک علی الصحیحین (کتاب)|المستدرک علی الصحیحین]] تلاش کرده روایاتی که با شرط [[محمد بن اسماعیل البخاری|بخاری]] یا [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم]] منطبق بوده ولی آن‌ها نقل نکرده‌اند را جمع‌آوری کند.

صحیح بخاری بیشتر مطابق با کتاب‌های فقهی فصل‌بندی و تنظیم شده ولی مطالب و ابواب دیگری نیز درآن وجود دارد؛ ازجمله دربارهٔ آغاز خلقت، [[بهشت]] و [[دوزخ]]، پیامبران و به‌ویژه [[پیامبر اکرم]] صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و تفسیر [[قرآن]].

بنابراین، مقصود اصلی از تدوین این کتاب، گردآوری احادیثی است که به نظر بخاری صحیح و مستند باشند (البته با مذهب او هم منافات نداشته باشند) و احادیث معلّق و موقوف به منظور استشهاد و تفسیر نقاط مبهم و مجمل در احادیث مزبور آمده است.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ص۱۶، ص۳۴۴-۳۴۵</ref> ابن حجر در نوشته‌ای با عنوان «تعلیق التعلیق» با برشمردن آن گروه از احادیث مرفوع و موقوف که در صحیح بخاری به‌صورت معلّق آمده، با کمک گرفتن از آثار بخاری یا دیگران، به تکمیل سند این احادیث اقدام کرده است.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۱۷۷۱</ref>

بخاری چون کتابِ خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمهٔ حدیث [[اهل سنت]]، مانند [[احمد بن حنبل]]، علی بن مَدینی و یحیی بن معین، عرضه داشت و آنها به صحّت و درستی آن، جز چهار [[حدیث]]، شهادت دادند.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۴۹۱</ref>

صحیح بخاری نزد علمای اهل سنّت اهمیت و اعتبار خاصی دارد؛ اهل سنت در این امر اتّفاق نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب پس از [[قرآن]] مجید، صحیح بخاری و پس از آن [[صحیح مسلم]] است.<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج۱، ستون ۵۴۱؛ قسطلانی، ارشادالساری فی شرح البخاری، ۱۳۰۵، ج۱، ص۱۹؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۳۸۵/۱۹۶۵، ص۹؛ نووی، شرح صحیح مسلم، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷، ج۱، ص۱۲۰</ref> با این‌همه، [[شافعی]] و برخی دیگر، عنوان «اصحّ الکتب» را به «المُوَطَّأ» [[مالک بن انس]] داده‌اند و آن را «اصل اول» و صحیح بخاری را «اصل دوم» نامیده‌اند. ابن حجر<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۸</ref> در توجیه سخن [[شافعی]] گفته که وی هنگامی این حرف را زده که از صحیح بخاری و [[صحیح مسلم]] خبری نبوده است. در هر صورت، در میان اهل سنت هیچ کتابی به شهرت صحیح بخاری نیست و دربارهٔ آن، گاه چنان غلو کرده‌اند که آن را در ردیف [[قرآن]] دانسته‌اند.<ref>اسد حیدر، الامام الصادق والمذاهب الاربعة، ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ج۱، جزء ۱، ص۷۸</ref> به گفتهٔ وجدی<ref>وجدی، دائرة معارف القرن الرابع عشر/ العشرین، بیروت، ج۳، ص۴۸۲</ref> بعضی به افرادی پول می‌دادند تا احادیث این کتاب را همچون [[قرآن]] برای جلب برکات و خیرات آسمانی بخوانند. مقبولیت و اعتبار صحیح بخاری از کثرت شروح و تعلیقات و حواشی آن نیز نمایان است.

مطابق مقدمه صحیح بخاری (چاپ مکه ۱۳۷۶)، تاکنون تعداد ۵۹ شرح (تمام یا ناتمام) بر صحیح بخاری نوشته شده که یازده شرح از آن‌ها چاپ شده است. به علاوه، ۲۹ تن بر آن پاورقی و شانزده تن مقدمه نوشته‌اند و پانزده تن آن را خلاصه کرده‌اند. این کتاب به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. از جمله شروحِ مشهور آن عبارت است از:

با وجود این، بعضی از بزرگان حدیث از اهل سنت، از جمله حافظ دارِقُطْنی، اقدام به نقد آن نموده‌اند و این عقیده را که احادیث آن صحیح‌ترین احادیث به‌شمار می‌رود، مورد مناقشه قرار داده‌اند.<ref>ابوریه، اضواء علی السنة المحمّدیة، ص۳۱۲-۳۱۳</ref> به گفتهٔ ابن حجر، حفّاظ، ۱۱۰ حدیثِ صحیحین را نقد کرده‌اند که ۳۲ حدیث را هردو و ۷۸ حدیث را تنها بخاری نقل کرده است. همچنین حدود هشتاد تن از رجال احادیثِ صحیح بخاری غیر قابل اعتماد معرفی شده‌اند.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۹</ref> البته به نظر [[محمد رشید رضا]]، احادیث قابل انتقاد و ایراد در این کتاب بیشتر از این تعداد است.<ref>رشید رضا، تفسیر المنار، ۱۳۶۷، ج ۱۰، ص۶۷۱</ref>. بخش مهمی از این انتقادات، از جمله بیشتر اشکالات دارقطنی، متوجه رجال اسناد بخاری است.

بخاری با [[امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] معاصر بوده است، امّا در کتاب وی حتی یک [[حدیث]] از این دو امام نقل نشده است. بخاری حتی از فرزندان و اصحاب امامان [[اهل بیت]] علیهم السلام نیز به ندرت حدیث نقل می‌کند، در حالی که علما و محدّثان بزرگی در میان آن‌ها بوده است.

او از [[ابوهریره]] که کم‌تر از سه سال پیامبر(ص) را درک کرده بود ۴۴۶ حدیث، از [[عبدالله بن عمر]] ۲۷۰ حدیث، از [[عایشه]] ۲۴۲ حدیث  و از [[ابوموسی اشعری]] ۵۷ حدیث و از [[انس بن مالک]] بیش از ۲۰۰ حدیث نقل کرده، ولی از [[امام علی(ع)]] که از پیش از اسلام تا [[رحلت پیامبر]] در کنار او بوده است ۱۹ حدیث و از [[حضرت زهرا(س)]] دختر [[پیامبر (ص)]] تنها یک حدیث نقل کرده است.<ref>صبحی صالح، علوم الحدیث، ۱۹۶۵، ص۳۵۲-۳۵۳</ref>

از دیگر ویژگی‌های صحیح بخاری، که برخی آن را نشانهٔ ضعف کتاب شمرده‌اند، تقطیع یا تکرارِ تعداد بسیاری از احادیث آن است. به نوشتهٔ ابن حجر عسقلانی<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۱۰</ref> علت اینکه برخی از علمای مغرب و ابوعلی نیشابوری، [[صحیح مسلم]] را بر صحیح بخاری ترجیح داده‌اند همین امر و نیز دقت مسلم در ثبت الفاظ احادیث بوده، زیرا مسلم احادیث را تقطیع نمی‌کرده است.<ref>ابن حجر عسقلانی، هدی الساری مقدمة فتح الباری، ۱۴۰۸، ص۱۲-۱۳</ref>

برخی از احادیث صحیح بخاری از نظر صحّت متن در معرض مناقشه و تضعیف قرار گرفته است. به گفتهٔ [[محمد رشید رضا]]<ref>ابوریه، اضواء علی السنة المحمّدیة، ص۳۰۲ به نقل از المنار</ref> در مفهوم بسیاری از احادیث این کتاب اشکالات و نیز تعارضاتی با احادیث دیگر دیده می‌شود و با آنکه ابن حجر در رفع آن کوشیده، بعضی از توجیهات وی رضایت‌بخش نیست. به گفتهٔ او هرچند اثبات وجود احادیث ساختگی در میان احادیث مُسنَد کتاب مشکل و نپذیرفتنی است، احادیثی در آن وجود دارد که برخی قرائن جعلی بودن در آن دیده می‌شود؛ مانند حدیث سحر شدن [[پیامبر(ص)]]، که دانشمندانی چون جَصّاص و [[شیخ محمد عبده|شیخ محمد عَبدُه]] آن را مردود دانسته‌اند و همین‌طور احادیث دیگر. برخی از [[شافعی|شافعیان]] و دیگر مذاهب [[اهل سنت]] بعضی از احادیث صحیحین را که در کتاب‌هایی مانند الانتصار ابن جوزی آمده، قابل استناد ندانسته‌اند.<ref>ابوریه، اضواء علی السنة المحمّدیة، ص۳۰۶</ref>

با وجود اینکه صحیح بخاری در نزد اکثر اهل سنت برترین کتاب پس از قرآن است، روایاتی نیز در آن دیده می‌شود که قابل دفاع نیست. برای نمونه:

* [[پیامبر(ص)]] در آغاز وحی نبوتش را باور نمی‌کرد تا اینکه ورقة بن نوفل مسیحی به او می‌گوید که واقعا پیامبر شده است.<ref>بخاری، صحیح بخاری، باب کان بدء الوحی، ج۱، ص۷</ref>

== پیوند به بیرون==

* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=621 دانشنامه جهان اسلام]

*[http://www.hawzah.net/fa/news/newsview/87410 پایگاه حوزه، مقاله بررسی و نقد کتابهای صحیح بخاری و صحیح مسلم]

*[http://www.ensani.ir/storage/Files/20120329114801-2118-90.pdf پرتال جامع علوم انسانی، مقاله بررسی روایات تاریخ نگارش قرآن در صحیح بخاری]

* [http://www.al-milani.com/farsi/library/lib-mas.php?booid=42 پایگاه اطلاع رسانی ایت الله میلانی، نقد و بررسی صحیح بخاری]

* [http://www.hadith.net/n382-e5931.html پایگاه اطلاع رسانی حدیث، بررسی تطبیقی و تحلیلی صحیح بخاری و اصول کافی]

{{اهل‌سنت}}