الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی معروف به صدرالمتالهین یا ملاصدرا از حکما و [[:رده:فیلسوفان شیعه قرن11(قمری)|فلاسفه قرن یازدهم هجری]] است. وی حدود ۹۷۹ ه.ق در شیراز به دنیا آمد و پس از تحصیلات مقدماتی در شیراز، برای ادامه تحصیل، به اصفهان سفر کرد. او علوم عقلی را از [[سید محمد باقر میرداماد|سید محمد باقر]] معروف به میرداماد و علوم نقلی را از [[شیخ بهائی|شیخ بهاء الدین محمد عاملی]] فرا گرفت. سپس به زادگاهش شیراز بازگشت، ولی به جهت حسادت عده‌ای، مجبور به ترک آن دیار و سکونت در یکی از روستاهای قم به نام کهک شد. [[ملاصدرا]] سال‌ها در انزوا به [[تزکیه نفس]] پرداخت و پس از طی مراحل سیر و سلوک، تا آخر عمر به نگارش تألیفاتی بر اساس مکتب فلسفی نوبنیاد خویش [[حکمت متعالیه]] مشغول شد.<ref>سید مصطفی محقق داماد، مقدمه کتاب الشواهد الربوبیه،  صفحه هشت و نه</ref>

همچنین در این شاهد، پس از بیان راه‌هایی که برای اثبات خدا و اوصاف و اسماء او، ذکرشده، روش [[برهان صدیقین|صدیقین]] مطرح می‌شود. [[قاعده بسیط الحقیقه]] نیز به صورت کامل بیان می‌شود و برای آن برهان ارائه می‌گردد. [[ملا صدرا]]از این قاعده، [[وحدت شخصی]] مختار عرفا را اثبات می‌کند.

'''شاهد چهارم'''، تکمیل‌کننده مباحث امور عامه است و اموری چون؛ تقدم و تأخر، وحدت و کثرت، علت و معلول، قوه و فعل، امکان و وجوب، حرکت و سکون را شامل می‌شود. در این شاهد بر مبنای اصالت وجود، بیان می‌شود که وحدت هم مانند وجود، عَرَض و امری زائد بر حقایق خارجی نیست. وحدت در جمیع احکام، با وجود مشترک و از شئون ذاتی آن است. [[ملا صدرا]] در بحث حرکت و سکون، به حرکت جوهری باور دارد و تلاش می‌کند بر این مبنا، حدوث زمانی عالم را اثبات کند.

'''شاهد پنجم'''، از اعتبارات ماهیت سخن می‌گوید. در این شاهد، تفاوت میان جنس و فصل و نوع و مباحث مربوط به اعتبارات ماهیت به صورت خلاصه، بیان شده است. [[ملا صدرا]] در این شاهد، ملاک تشخص و جزئیت را از ناحیه وجود دانسته و شواهدی بر اصالت وجود بیان کرده است. از نظر او هر موجودی که سبب و علت نداشته باشد(مانند خداوند، تشخصش ذاتی است. تشخص عقول مجرد، به وسیله وجود ناشی از فاعل تام و واجب  است. در تشخص سایر موجودات هم وضع و جهت و زمان و سایر لوازم مادی دخالت دارد.

ذات حق بی نیاز از غیر و قائم به ذات خود است. فاعلیت او هم بر هیچ چیز توقف ندارد؛ وگرنه می‌بایست حق اول، وجود مطلق و مبدأ حقیقی نباشد. بنابراین مبدأ جمیع خیرات و منتهای جمیع حقایق او است. اولین موجودی که از حق اول، قبول فیض می‌کند، عقل اول است که واسطه صدور کثرات از حق می‌باشد. اطاعت عقول طولیه و عرضیه از حق اول، فطری است و عصیان در وجود آنها راه ندارد. از نظر [[ملاصدرا]] عالم عقول یک عالم واحد است و حقیقت هر عقل کلی نسبت به مادونش بسیط الحقیقه و کل الاشیاء است و هر علت تامه‌ای تمام و کمال معلول خود است.

این مشهد در مسائل مربوط به معاد را در قالب سه شاهد سامان داده است.

'''شاهد اول''': احوال آنچه علم نشئه ثانیه بر آن متوقف است.

'''شاهد دوم''': إنیت نفس انسانی و احوال او و آنچه از امور قیامت، پیش روی اوست.

در این مشهد معاد جسمانی، آن‌گونه که دین اسلام تصریح می‌کند، اثبات شده است. این مشهد دارای سه شاهد است:

'''شاهد اول'''، درباره اثبات نشأه آخرت است. [[ملاصدرا]] در این شاهد اصول و قواعدی را برای حشر اجسام ارائه شده است که اساس فلسفه او را تشکیل می دهند. در رأس آن اصول، اصالت الوجود قرار دارد. او پس از بیان اصول معاد جسمانی، به بیان تفاوت‌های عالم آخرت و دنیا پرداخته و بیان داشته است که اجسام اخروی به جهت فاعلیت نفوس، قائمند، نه به جهات قابلی. نویسنده در اشراق چهارم، دیگر نظریات در باره معاد را ذکر نموده و به شبهات منکران معاد جسمانی پاسخ داده است. وی پیچیدگی مسئله معاد را سبب اختلاف مردم در چگونگی معاد می‌داند.

'''شاهد دوم'''، از در چگونگی جهان آخرت به صورت مفصل سخن می‌گوید. حقیقت مرگ، ماهیت قبر و عذاب و ثواب، بَعث، حشر، احوال سرزمین محشر، صراط، نشر کتب و صحائف، حساب و میزان، نفخ صور، قیامت صغری و کبرا، بهشت و جهنم و کیفیت خلود اهل آتش، از مباحث این شاهد است.

'''شاهد سوم''': بار دیگر به توضیح عالم‌های سه‌گانه(عالم دنیا، عالم حساب و جزا و عالم قرار و آرامش) می‌پردازد. در اشراق اول از انحصار عالم‌های سه‌گانه هستی و در اشراق دوم از نحوه آمدن انسان از عالم روحانی به عالم جسمانی و در اشراق سوم و چهارم، از شیوه برخورد انسان‌ها با ملائکه و اینکه چگونه آنها نفوس آدمیان را به منازل رحمت و یا عذاب سوق می‌دهند، بحث می‌شود.

این مشهد با روش اهل [[اشراق]] و [[صوفیه]]، در دو شاهد از نبوات و ولایات بحث می‌کند:

'''شاهد اول'''، در زمینه اوصاف [[نبی]] و ویژگی‌های آن است. نویسنده در این شاهد، در قالب چندین اشراق، [[نبوت]] و ویژگی‌های آن بیان می‌کند. مسائلی چون: درجه نبوت نسبت به سایر درجات انسان، [[معجزه]]، [[وحی]]، [[الهام]] و تعلیم و تفاوت آنها با یکدیگر، چگونگی دریافت وحی توسط پیامبر و ویژگی‌های وی، از مهم‌ترین مطالب این شاهد است.است. ملاصدرا این مسائل را با قواعد ذوقی و کشفی و روش اهل انظار تطبیق نموده و آراء فیلسوفانی چون: [[بوعلی سینا]] و [[فارابی]] را با بیانی شیوا تقریر کرده و برخی از مسائل را با افکار اهل [[عرفان]] ممزوج نموده است.