الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

این کتاب مشتمل بر پنج مشهد است که هر مشهدی دارای شواهد و هر شاهدی مشتمل بر اشراقات است.

این مشهد درباره امور عامه و حقایق کلی است که مورد نیاز سایر دانش ها است و موضوعات علوم دیگر، جزء مسایل این علم به شمار می آید. [[ملا صدرا]] مطالب این مشهد را در پنج شاهد تقریر کرده است و هر شاهد نیز مشتمل بر اشراقاتی است.

'''شاهد اول''': در وجود است. مطالبی چون؛ قابل تعریف نبودن وجود، تحقق و خارجیت وجود، صِرف بودن وجود، نحوه اتصاف ماهیت به وجود، تبیین اصالت وجود و مقولات ده گانه، از مهم ترین مسایل این شاهد است که در دوازده اشراق سامان یافته است.

'''شاهد دوم''': در ارتباط با وجود ذهنی است. [[ملا صدرا]] در ضمن ده اشراق، این مسئله را طبق مسلک های مختلف بررسی کرده است و در آخر بنا بر مشرب خویش، وجود ذهنی را اثبات و اشکالات وارده را پاسخ گفته است. مباحث وجود ذهنی در این کتاب به نحو متوسط و در [[الاسفار الاربعة|اسفار]] به طور مفصل بحث شده است.

'''شاهد سوم''': در باره [[واجب الوجود]] و اوصاف اوست که در دوازده اشراق مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده ابتدا وجود را به وجود مستقل و غیر مستقل تقسیم نموده و روی این تقسیم، وجودی مستقل و قائم به ذات را در سلسله مراتب هستی اثبات کرده است و پس از آن به اوصاف حق تعالی مانند علم و قدرت پرداخته است. در مقام اثبات علم تفصیلی خداوند به موجودات قبل از ظهور خارجی اشیا، بر مشرب [[عرفان و عارف نمایان|عرفا]] سخن گفته است و حق تعالی را به منزله مرآتی که صور جمیع حقایق در آن دیده می شود فرض کرده است.

هم چنین ملا صدرا در این شاهد، پس از بیان راه هایی که دیگران برای اثبات حق تعالی و اوصاف و اسمای وی ذکر کرده اند، به ذکر طریقه [[برهان صدیقین|صدیقین]] پردخته است. و نیز [[قاعده بسیط الحقیقه]] را به نحو کامل ذکر و برهانی نموده است و از این قاعده، [[وحدت شخصی]] مختار عرفا را اثبات کرده است.

'''شاهد چهارم''': ملا صدرا در این شاهد به تکمیل مباحث امور عامه پرداخته است و اموری چون؛ تقدم و تأخر، وحدت و کثرت، علت و معلول، قوه و فعل، و امکان و وجوب، حرکت و سکون از مباحث اصلی این شاهد است. بر مبنای اصالت وجود، او معتقد است که وحدت هم چون وجود، از اعراض نبوده و امری زاید بر حقایق خارجی نیست، اصولا وحدت با وجود در جمیع احکام، مشترک بوده و از شئون ذاتی وجود است. بحث علت و معلول، اقسام و احکام آن از دیگر مباحثی است که در این شاهد مورد بحث قرار گرفته است. ملا صدرا در بحث حرکت و سکون، معتقد به حرکت جوهری است و تلاش می کند بر این مبنا حدوث زمانی عالم را اثبات کند.

'''شاهد پنجم''': ملا صدرا در این شاهد، اعتبارات ماهیت را ذکر کرده و فرق بین جنس و فصل و نوع و مباحث مربوط به اعتبارات ماهیت را به طور تلخیص تحقیق نموده است. وی ملاک تشخص و جزئیت را از ناحیه وجود دانسته و شواهدی بر اصالت وجود بیان می نماید. از نظر ملا صدرا هر موجودی که سبب و علت نداشته باشد نظیر حق اول تعالی، تشخص آن ذاتی است. تشخص عقول مجرده به وجود ناشی از فاعل تام واجبی است و در تشخص سایر موجودات وضع، جهت، زمان و سایر لوازم مادی مدخلیت دارد.

این مشهد در وجود حق تعالی و نحوه صدور کثرات از او و کیفیت انشا و ایجاد نشأه آخرت و عالم ماده است که در دو شاهد بررسی شده است.

'''شاهد اول''': در صنع و ابداع حق تعالی است.

ذات حق بی نیاز از غیر و قائم به ذات خود می باشد، فاعلیت او نیز بر هیچ چیز توقف ندارد و گرنه باید حق اول، وجود مطلق و مبدأ حقیقی نباشد. مبدا جمیع خیرات و منتهای جمیع حقایق اوست. اول موجودی که قبول فیض از حق اول می نماید، عقل اول است که واسطه صدور کثرات از حق است. اطاعت عقول طولیه و عرضیه از حق اول فطری است و عصیان در وجود آن ها راه ندارد. از نظر ملا صدرا عالم عقول یک عالم واحد است و حقیقت هر عقل کلی نسبت به مادونش بسیط الحقیقه و کل الاشیاست و هر علت تامه ای تمام و کمال معلول خود است.

'''شاهد ثانی''': در صُور مفارقه و مُثُل افلاطونیه است. ملا صدرا در این شاهد مقصود ارسطو و افلاطون و سقراط از این معنی را که جمیع افراد و انواع مادی دارای فردی نوری و عقلی هستند، بیان کرده است و براهین متعددی بر وجود مُثُل اقامه نموده است و از اشکالات [[ابن سینا]] به نظریه مُثُل جواب داده است.

این مشهد در مسائل مربوط به معاد است که ملا صدرا آن را در قالب سه شاهد سامان داده است.

شاهد اول:از احوال آنچه موقوف می باشد بر آن علم نشئه ثانیه.

شاهد دوم:در انیت نفس انسانی و احوال او و آنچه پیش روی اوست از امور قیامت.

شاهد ثالث:در مجرد شدن برای اثبات معاد نفوس.

مؤلف در این مشهد معاد جسمانی را آن گونه که شریعت مقدس اسلام بدان تصریح نموده اثبات کرده است. این مشهد دارای سه شاهد است.

'''شاهد اول''':در اثبات نشأه آخرت است. ملاصدرا در این شاهد اصول و قواعدی را از برای حشر اجسام مقرر نموده است. اصولی را که ملاصدرا در معاد جسمانی مقرر کرده، همان قواعدی است که اساس فلسفه او را تشکیل می دهد و در رأس آن ها اصالت الوجود است. وی پس از بیان اصول معاد جسمانی به تفاوت های عالم آخرت و دنیا پرداخته است و معتقد است که اجسام اخروی به جهت فاعلیت نفوس قائمند نه به جهات قابلی. نویسنده در اشراق چهارم، دیگر نظریات در باره معاد را ذکر نموده و به شبهات منکرین معاد جسمانی پاسخ داده است. وی پیچیدگی مسئله معاد را سبب اختلاف مردم در چگونگی معاد می داند.

'''شاهد دوم''':در حالات آخرت به صورت تفصیلی است. مؤلف در این شاهد به بیان حالات آخرت می پردازد، از قبیل؛ حقیقت مرگ، ماهیت قبر و عذاب و ثواب، بعث، حشر، احوال سرزمین محشر، صراط، نشر کتب و صحائف، حساب و میزان، نفخ صور، قیامت صغری و کبرا، بهشت و جهنم و کیفیت خلود اهل آتش .

'''شاهد سیم''': ملاصدرا در این شاهد بار دیگر به توضیح عالم های سه گانه (عالم دنیا، عالم حساب و جزا و عالم قرار و آرامش) می پردازد، در اشراق اول به انحصار عالم های سه گانه هستی و در اشراق دوم در نحوه آمدن انسان از عالم روحانی به عالم جسمانی بحث می کند و در اشراق سوم و چهارم، شیوه برخورد انسان ها با ملائکه و این که چگونه آنها نفوس آدمیان را به منازل رحمت و یا عذاب سوق می دهند بیان می کند.

[[ملاصدرا]] در این مشهد به روش اهل [[اشراق]] و [[صوفیه]] و اهل نظر بحث نموده است. این مشهد دارای دو شاهد است که هر شاهد خود نیز اشراقاتی دارد.

'''شاهد اول''': در اوصاف [[نبی]] و ویژگی های آن است. نویسنده در این شاهد، در قالب چندین اشراق به بیان [[نبوت]] و ویژگی های آن پرداخته است. مسائلی چون درجه نبوت نسبت به سایر درجات انسان، [[معجزه]]، [[وحی]]، [[الهام]] و تعلیم، و تفاوت آنها با یکدیگر، چگونگی دریافت وحی توسط پیامبر و ویژگی‌های وی، از مهم ترین مطالبی است که در این شاهد مورد بحث قرار گرفته است. ملاصدرا این مسائل را با قواعد ذوقی و کشفی و روش اهل انظار تطبیق نموده است و آرای حکما مثل [[بوعلی سینا]] و [[فارابی]] را با بیانی شیوا تقریر نموده است و برخی از مسائل را با افکار اهل [[عرفان]] ممزوج نموده است.

'''شاهد دوم''': در اثبات نبی و لزوم قوانین آسمانی است. ملاصدرا در این شاهد ضمن اشراقاتی، بر وجود نبی و لزوم قوانین آسمانی در نظام عالم دلیل اقامه نموده است و شرایط وجوب و لزوم اطاعت از او را تقریر کرده است. در دیگر اشراقات، سر تشریع احکام شرعیه اعم از [[عبادات]] و [[سیاسات]] و [[حدود]] و [[نکاح]] را بیان کرده و تفاوت نبوت و [[شریعت]] و سیاست را ذکر کرده است.