confirmed، templateeditor
۱۲٬۲۲۲
ویرایش
شام غریبان (آیین): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی سازی
جز (ویکی سازی) |
جز (ویکی سازی) |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
| اطلاعات آئین = اطلاعات آئین | | اطلاعات آئین = اطلاعات آئین | ||
| زمان برگزاری = غروب و شام [[روز عاشورا]] | | زمان برگزاری = غروب و شام [[روز عاشورا]] | ||
| مکان برگزاری = مساجد و تکایا | | مکان برگزاری = [[مساجد]] و [[تکایا]] | ||
| گستره جغرافیایی = [[ایران]] • [[عراق]] • [[پاکستان]] | | گستره جغرافیایی = [[ایران]] • [[عراق]] • [[پاکستان]] | ||
| منشأ تاریخی = [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]] و یاران • به اسارت بردن اهل‌بیت | | منشأ تاریخی = [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]] و یاران • به اسارت بردن اهل‌بیت | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
}} | }} | ||
{{سوگواری محرم}} | {{سوگواری محرم}} | ||
'''شام غریبان'''، در ادبیات و مرثیه‌های پارسی‌زبان به غروب آفتاب [[روز عاشورا]] و سوگواری این شب گفته می‌شود. نوحه‌های این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت [[امام حسین(ع)]] و [[اسیران کربلا|اسیران]] و کودکان بازمانده از [[واقعه کربلا]] است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان [[کربلا]] به سر می‌بردند. بعضی رسوم خاص، مانند روشن‌کردن شمع یا نشستن در تاریکی، باعث تفاوت [[سوگواری محرم|عزاداری]] این شب با دیگر شب‌های [[محرم]] می‌شود. | '''شام غریبان'''، در ادبیات و مرثیه‌های پارسی‌زبان به غروب آفتاب [[روز عاشورا]] و [[سوگواری]] این شب گفته می‌شود. نوحه‌های این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت [[امام حسین(ع)]] و [[اسیران کربلا|اسیران]] و کودکان بازمانده از [[واقعه کربلا]] است که در غروب عاشورا، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان [[کربلا]] به سر می‌بردند. بعضی رسوم خاص، مانند روشن‌کردن شمع یا نشستن در تاریکی، باعث تفاوت [[سوگواری محرم|عزاداری]] این شب با دیگر شب‌های [[محرم]] می‌شود. | ||
==شام غریبان در لغت و اصطلاح== | ==شام غریبان در لغت و اصطلاح== | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
==تاریخچه سوگواری شام غریبان== | ==تاریخچه سوگواری شام غریبان== | ||
این | این [[عزاداری]]، تا قبل از [[مظفر الدین شاه قاجار|مظفرالدین شاه]]، در [[تهران]] معمول نبود و چون نوحه دسته‌گردانی شام غریبان به زبان ترکی است، می‌توان حدس زد که این عزاداری همراه ترک‌ها با مظفرالدین شاه، به تهران آمده باشد؛ چنان‌که بزرگترین شام غریبان را هم در [[مسجد شیخ عبدالحسین]]، [[تکیه]] ترک‌ها می‌گرفتند.<ref>ر.ک: مستوفی، شرح زندگانی من، ۱۳۸۴ش، ص۴۶۰-۴۶۳.</ref> در کتاب‌های [[زیارتنامه|زیارات]]، برای عصر [[روز عاشورا]]، زیارتی وارد شده که به منزله عرض تسلیت به [[محمد(ص)|پیغمبر(ص)]]، [[امام علی(ع)]]، [[حضرت فاطمه(س)]] و [[امام حسن(ع)]]، یعنی صاحبان عزا است. شاید مراسم شام غریبان نیز از این زیارت ناشی شده باشد.<ref> ر.ک: مستوفی، شرح زندگانی من، ۱۳۸۴ش، ص۴۶۰، ۴۶۱.</ref> | ||
==آداب و رسوم== | ==آداب و رسوم== | ||
[[پرونده:شام غریبان؛ روشن‌کردن شمع در حرم امام حسین.jpg|بندانگشتی|200px|روشن کردن شمع در شام غریبان، [[کربلا]]]] | [[پرونده:شام غریبان؛ روشن‌کردن شمع در حرم امام حسین.jpg|بندانگشتی|200px|روشن کردن شمع در شام غریبان، [[کربلا]]]] | ||
شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس [[روضه خوانی|روضه]] است، با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند. دسته‌های عزادار، عَلَم و [[کتل]] برنمی‌دارند و [[زنجیر زنی|زنجیر]] و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی نسبتاً منظّم به مجلس می‌آیند، با گریبان‌های باز و با سکوت و متانت، مهموم و مغموم حرکت می‌کنند یا می‌نشینند. سرانجام [[روضه]]ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم [[محرم]] سال ۶۱ق و سرنوشت اعضای خاندان [[امام حسین(ع)]] مربوط می‌شود.<ref>ر.ک: رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶، ۴۷۷.</ref> | شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس [[روضه خوانی|روضه]] است، با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند. دسته‌های عزادار، عَلَم و [[کتل]] برنمی‌دارند و [[زنجیر زنی|زنجیر]] و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی نسبتاً منظّم به مجلس می‌آیند، با گریبان‌های باز و با سکوت و متانت، مهموم و مغموم حرکت می‌کنند یا می‌نشینند. سرانجام [[روضه]]ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم [[محرم]] [[سال ۶۱ق]] و سرنوشت اعضای خاندان [[امام حسین(ع)]] مربوط می‌شود.<ref>ر.ک: رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۴۷۶، ۴۷۷.</ref> | ||
در این سوگواری از کودکان و نونهالان برای تمثیل [[واقعه عاشورا]] استفاده می‌شود. این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین(ع) و [[اسیران کربلا|اسیران]] و کودکان بازمانده از [[کربلا]] است که در غروب [[روز عاشورا|عاشورا]]، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۰، ۲۴۱.</ref> | در این [[سوگواری]] از کودکان و نونهالان برای تمثیل [[واقعه عاشورا]] استفاده می‌شود. این مراسم یادآور آوارگی اهل بیت امام حسین(ع) و [[اسیران کربلا|اسیران]] و کودکان بازمانده از [[کربلا]] است که در غروب [[روز عاشورا|عاشورا]]، بی‌پناه در تاریکی شب، در بیابان کربلا به سر می‌بردند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۰، ۲۴۱.</ref> | ||
در شام غریبان [[نوحه]] خود را آرام و بی‌سروصدا می‌خوانند. گاهی همه می‌نشینند و یک بند اشعار خود را نشسته می‌خوانند و بعد برای خواندن بند دوم بلند می‌شوند و در حال راه‌رفتن مصرع دوم را تمام می‌کنند و با این کیفیت افتان و خیزان وارد مجلس شده و خارج می‌شوند.<ref> مستوفی، شرح زندگانی من، ۱۳۸۴ش، ص۴۶۰، ۴۶۱.</ref> | در شام غریبان [[نوحه]] خود را آرام و بی‌سروصدا می‌خوانند. گاهی همه می‌نشینند و یک بند اشعار خود را نشسته می‌خوانند و بعد برای خواندن بند دوم بلند می‌شوند و در حال راه‌رفتن مصرع دوم را تمام می‌کنند و با این کیفیت افتان و خیزان وارد مجلس شده و خارج می‌شوند.<ref> مستوفی، شرح زندگانی من، ۱۳۸۴ش، ص۴۶۰، ۴۶۱.</ref> | ||
===شام غریبان در دیگر کشورها=== | ===شام غریبان در دیگر کشورها=== | ||
در [[کربلا]] این شب را «لیلة الوحشة» (شب وحشت) نیز می‌نامند. در این شب با ذکر مصائب کودکان و اسراء، برای نشان‌دادن اندوه شمع روشن می‌کنند.<ref>[http://imamhussain.org/news/2357vie.html کربلاء تفترش ارصفتها بالشموع مواساةً لعیال الحسین (علیه‌السلام) فی لیلة الوحشة]، العتبة الحسینیة المقدسة.</ref> در [[پاکستان]] نیز در این شب، عزاداری را بعد از غروب آفتاب انجام می‌دهند و در این مجلس | در [[کربلا]] این شب را «لیلة الوحشة» (شب وحشت) نیز می‌نامند. در این شب با ذکر مصائب کودکان و اسراء، برای نشان‌دادن اندوه شمع روشن می‌کنند.<ref>[http://imamhussain.org/news/2357vie.html کربلاء تفترش ارصفتها بالشموع مواساةً لعیال الحسین (علیه‌السلام) فی لیلة الوحشة]، العتبة الحسینیة المقدسة.</ref> در [[پاکستان]] نیز در این شب، [[عزاداری]] را بعد از غروب آفتاب انجام می‌دهند و در این مجلس [[سوگواری]]، از روشنایی و فرش استفادہ نمی‌کنند. <ref> شرر، مشرقی تمدن کا آخری نمونہ، لاهور، ص۴۸۴.</ref> | ||
==شام غریبان در اشعار== | ==شام غریبان در اشعار== | ||
نوحه‌ها و مرثیه‌های فراوانی در این شب، سروده شده است که مضمون آنها بیان رها شدن جنازه‌های [[شهدای کربلا]] و بی‌یار و یاور شدن [[اسرای کربلا|اسراء و زنان و کودکان]] است. در میان شاعران | نوحه‌ها و مرثیه‌های فراوانی در این شب، سروده شده است که مضمون آنها بیان رها شدن جنازه‌های [[شهدای کربلا]] و بی‌یار و یاور شدن [[اسرای کربلا|اسراء و زنان و کودکان]] است. در میان شاعران شعر حبیب الله چایچیان متخلص به حِسان نیز ازاشعار معروف شام غریبان است با این مطلع(خیمه ها می سوزد وشمع شمع شب تارم شده...) و نیز از جمله معروف‌ترین این اشعار که به صورت دودَمه در هیئات مذهبی خوانده می‌شود شعر [[شیخ محمد رضا ناصر الاسلام|خائف لاهیجی]] است.<ref>ر.ک: اصلاح عربانی، کتاب گیلان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۱۴</ref> | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = شعر خائف درباره شام غریبان:{{سخ}}{{شعر}}{{ب|امشب به صحرا بی‌کفن جسم شهیدان است |شام غریبان است}}{{ب|امشب نوای بی‌کسان بر بام کیوان است| شام غریبان است}}{{ب|امشب به دشت کربلا نالان یتیمانند| تا صبح گریانند}}{{ب|امشب به روی کشته‌ها در ناله مرغانند| چون نی در افغانند}}{{ب|بر خاک بی‌غسل و کفن رعنا جوانانند| خوابیده عریانند}}{{ب|بر غربت اجسادشان عالم پریشان است| شام غریبان است}}{{ب|امشب به بالین حسین زینب عزادار است |در غم گرفتار است}}{{ب|امشب سکینه بر سر نعش پدر زار است |تا صبح بیدار است}}{{ب|امشب فلک حیران ز حال عترت زار است |از دیده خونبار است}}{{ب|زهرا به دور کشته‌ها با خیل حوران است |شام غریبان است}}{{ب|امشب سلیمان زمان در گوشه هامون |غلطیده اندر خون}}{{ب|اندر هوای خاتم او بجدل ملعون |دیوانه و مجنون}}{{ب|سازد جدا انگشت شه آن بی‌حیای دون|ای چرخ شو وارون}}{{ب| کی خاتم محبوب حق در شأن دیوان است| شام غریبان است}}{{ب| امشب تن چاک حسین در نینوا بی‌سر |در بحر خون اندر}}{{ب| خوابیده بی‌غسل و کفن با اکبر و اصغر| با یاوران یک سر}}{{ب| اما ز ظلم خولی مردود سگ کمتر| در کنج خاکستر}}{{ب| در کوفه رأسش در تنور گرم مهمان است| شام غریبان است}}{{ب| امشب جناب فاطمه تا صبح در زاری| اشک غمش جاری}}{{ب| «کامی» بحال دختران اندر پرستاری| اشک غمش جاری}}{{ب|«کامی» کند در مطبخ خولی عزاداری| اشک غمش جاری}}{{ب|از ناله‌های زار او «خائف» نواخوان است| شام غریبان است}}{{پایان شعر}}|تاریخ بایگانی|| منبع = اصلاح عربانی، کتاب گیلان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۱۴|تراز = وسط| عرض = 45۰px| اندازه خط = ۱۶px|رنگ پس‌زمینه =#E0E4E6| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = شعر خائف درباره شام غریبان:{{سخ}}{{شعر}}{{ب|امشب به صحرا بی‌کفن جسم شهیدان است |شام غریبان است}}{{ب|امشب نوای بی‌کسان بر بام کیوان است| شام غریبان است}}{{ب|امشب به دشت کربلا نالان یتیمانند| تا صبح گریانند}}{{ب|امشب به روی کشته‌ها در ناله مرغانند| چون نی در افغانند}}{{ب|بر خاک بی‌غسل و کفن رعنا جوانانند| خوابیده عریانند}}{{ب|بر غربت اجسادشان عالم پریشان است| شام غریبان است}}{{ب|امشب به بالین حسین زینب عزادار است |در غم گرفتار است}}{{ب|امشب سکینه بر سر نعش پدر زار است |تا صبح بیدار است}}{{ب|امشب فلک حیران ز حال عترت زار است |از دیده خونبار است}}{{ب|زهرا به دور کشته‌ها با خیل حوران است |شام غریبان است}}{{ب|امشب سلیمان زمان در گوشه هامون |غلطیده اندر خون}}{{ب|اندر هوای خاتم او بجدل ملعون |دیوانه و مجنون}}{{ب|سازد جدا انگشت شه آن بی‌حیای دون|ای چرخ شو وارون}}{{ب| کی خاتم محبوب حق در شأن دیوان است| شام غریبان است}}{{ب| امشب تن چاک حسین در نینوا بی‌سر |در بحر خون اندر}}{{ب| خوابیده بی‌غسل و کفن با اکبر و اصغر| با یاوران یک سر}}{{ب| اما ز ظلم خولی مردود سگ کمتر| در کنج خاکستر}}{{ب| در کوفه رأسش در تنور گرم مهمان است| شام غریبان است}}{{ب| امشب جناب فاطمه تا صبح در زاری| اشک غمش جاری}}{{ب| «کامی» بحال دختران اندر پرستاری| اشک غمش جاری}}{{ب|«کامی» کند در مطبخ خولی عزاداری| اشک غمش جاری}}{{ب|از ناله‌های زار او «خائف» نواخوان است| شام غریبان است}}{{پایان شعر}}|تاریخ بایگانی|| منبع = اصلاح عربانی، کتاب گیلان، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۱۴|تراز = وسط| عرض = 45۰px| اندازه خط = ۱۶px|رنگ پس‌زمینه =#E0E4E6| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
*[[روز عاشورا]] | * [[روز عاشورا]] | ||
*[[شب عاشورا]] | * [[شب عاشورا]] | ||
== گالری == | == گالری == | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، شهرازاد، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش. | * عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، شهرازاد، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش. | ||
* قمی، عباس، در کربلا چه گذشت؟ (ترجمه نفس المهموم)، ترجمه شیخ محمدباقر کمره‌ای، چ۳، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۲ش. | * قمی، عباس، در کربلا چه گذشت؟ (ترجمه نفس المهموم)، ترجمه شیخ محمدباقر کمره‌ای، چ۳، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۳۷۲ش. | ||
* محدثی، جواد، فرهنگ | * محدثی، جواد، [[فرهنگ عاشورا]]، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش. | ||
* محسن‌زاده، محمدعلی، سر نینوا، زینب کبری علیها السلام، جلد۱، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش. | * محسن‌زاده، محمدعلی، سر نینوا، زینب کبری علیها السلام، جلد۱، تهران، مشعر، ۱۳۸۸ش. | ||
* مستوفی، عبدالله، شرح زندگی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران، زوار، ۱۳۸۴ش. | * مستوفی، عبدالله، شرح زندگی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران، زوار، ۱۳۸۴ش. | ||