وضو: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وُضو''' شستن صورت و دست‌ها و همچنین مسح سر و پاها با [[قصد قربت]] و با آدابی خاص در [[اسلام|دین اسلام]] است. وضو به خودی خود [[مستحب]] است؛ اما شرط درستی [[نماز]]، [[طواف]] و برخی دیگر از [[عبادت|عبادات]] انجام آنها با وضو است. بدون وضو، لمس خط [[قرآن]] و لمس نام [[خدا]] جایز نیست. وضو گرفتن در مواردی از جمله رفتن به [[مسجد]] و قرائت قرآن کریم، مستحب است. بنابر منابع تاریخی، حکم وضو در آغاز بعثت پیامبر، در [[مکه]] بیان شد. [[آیه وضو|آیه ششم سوره مائده]] و همچنین بیش از ۴۰۰ روایت از [[چهارده معصوم|معصومان]]، درباره وضوست. وضو و تجدید وضو، در احادیث، موجب پاک شدن [[گناه|گناهان]]، از میان رفتن [[غضب]]، طول عمر، نورانی شدن چهره‌ در [[قیامت|محشر]] و افزایش روزی دانسته شده است.

[[شیعه|شیعیان]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، درباره شستن دست‌ها و همچنین شیوه [[مسح]] سر و پاها در وضو اختلافاتی دارند؛ از جمله اینکه شیعیان شستن دست‌ها از بالا به پایین را [[واجب]] می‌دانند، اما اهل سنت، قائل به شستن دست‌ها از پایین به بالا هستند. بر اساس منابع روایی، تا پایان دوران خلافت [[عمر بن خطاب]]، اختلاف عمده‌ای در وضو میان مسلمانان نبوده و همه آنان به یک شیوه (شیوه [[امامیه]]) وضو می‌گرفته‌اند. منابع اسلامی، اختلافات شیعه و سنی در وضو را از دوران [[عثمان بن عفان|خلیفه سوم]] گزارش کرده‌اند.

بنابر منابع تاریخی، وضو در [[مکه]] و در آغاز [[بعثت]]، توسط [[جبرئیل]] به پیامبر(ص) آموزش داده شد و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]]، آن را برای مردم بیان کرد.<ref>برای نمونه: ابن‌هشام، السیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۱، ص۲۴۴؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.</ref>

شیوه انجام وضو و همچنین اهمیت آن در [[قرآن]] و [[حدیث|احادیث]] ذکر شده است.<ref>سبحانی، «وضو در کتاب و سنت»، ص۴.</ref> حکم وضو در آیه ششم سوره مائده آمده و از همین رو، آیه وضو خوانده می‌شود:<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ص۴۰۷-۴۰۸.</ref> «یا أَیُّها الَّذینَ آمَنوا إِذا قُمتُم إِلَی الصَّلاةِ فَاغسِلوا وُجوهَكُم وَ أَیدیَكُم إِلَی الْمَرافِقِ وَ امسَحوا بِرُءُوسِكُم وَ أَرجُلَكُم إِلَی الكَعبَینِ»<ref>سوره مائده، آیه ۶.</ref>؛ ‌اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون به نماز برخاستيد، صورت و دست‌هايتان را با آرنج بشوييد و سر و پاهايتان را تا قوزک مسح كنيد.<ref>سوره مائده، آیه ۶.</ref>

وضو گرفتن به خودی خود [[مستحب]] است<ref>شیخ انصاری، کتاب الطهاره، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۸۲.</ref> و برای خواندن [[نماز]] (جز [[نماز میت]])، انجام [[طواف]]، لمس خط [[قرآن]]، و لمس نام خدا [[واجب]] می‌شود.<ref>فیض کاشانی، معتصم الشیعه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۴۱.</ref> بنابر [[احتیاط واجب]]، دست زدن به نام [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]]، [[امامان شیعه|ائمه]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] هم باید با وضو باشد.<ref>فلاح‌زاده، احکام دین، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref> وضو گرفتن در مواردی مستحب است؛ از جمله رفتن به [[مسجد]] و [[حرم|حرم امامان]]، خواندن و همراه داشتن قرآن، رساندن جایی از بدن به جلد یا حاشیه قرآن و همچنین [[زیارت قبور|زیارت اهل قبور]].<ref>فلاح‌زاده، احکام دین، ۱۳۸۶ش، ص۵۰.</ref>

'''وضوی ارتماسی''' یعنی انسان پس از [[نیت]]،<ref>ميرزاى قمى، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۲.</ref> صورت و سپس دست‌ها را به قصد وضو داخل در آب کند.<ref>[https://bahjat.ir/fa/ahkam-categories/14260/وضوی-ارتماسی «وضوی ارتماسی»]، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت.</ref> روش دوم وضوی ارتماسی نیز چنین است که ابتدا صورت و دست‌ها را در آب فرو برده، نیت وضو کند و سپس از آب بیرون بیاورد.<ref>امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۶۱.</ref> در وضوی ارتماسی پس از شستن صورت و دست‌ها، [[مسح]] انجام می‌شود.<ref>خامنه‌ای، أجوبة الاستفتاءات، ۱۴۲۴ق، ص۲۱.</ref>

به گفته [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] برخی از فقیهان اهل‌سنت بر این باورند که تماس پوست بدن مرد و زن نامحرم وضو را باطل می‌کند. مستند آنان [[قرائت کسایی]] است که لامستم را در آیه «أَوْ لامَسْتُمُ النِّسا»<ref>سوره مائده، آیه ۶.</ref> «لمَسْتم»  قرائت کرده اما به باور فقیهان شیعه «لامَسْتم» کنایه از [[آمیزش]] است.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۵.</ref>

در مسئله وضو، درباره شستن دست‌ها و همچنین چگونگی مسح سر و پاها، بین [[شیعه|شیعیان]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، اختلاف شده است.<ref>قمی، «چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۱)»، ص۲۹-۳۰.</ref>

اختلافات بین شیعه و سنی درباره وضو، بیشتر ناشی از اختلاف برداشت از معنای آیه ششم سوره مائده، و یا اختلاف در قرائت آن است.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۶.</ref> شیعیان با تکیه بر روایاتی از [[چهارده معصوم|معصومان]]<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۹.</ref>، عبارت «و أیدیکم إلی المرافق» در آیه مذکور را به معنای وجوب شستن دست‌ها از بالا به پایین می‌دانند، بر خلاف [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|مذاهب چهارگانه اهل‌سنت]] که قائل به شستن دست‌ها از پایین به بالا هستند.<ref>سید سابق، فقه السّنّة، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۴۳.</ref>  

مذاهب چهارگانه اهل سنت شستن پاها به همراه قوزک را در وضو [[واجب]] می‌دانند،<ref>سید سابق، فقه السّنّة، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۴۴.</ref> شیعیان قائل به مسح پاها از سر انگشت‌ها تا برآمدگی روی پا هستند.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۱۱و۱۲.</ref> این مسح هم بر اساس فقه شیعه، مانند مسح سر باید از رطوبت وضو باشد.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۱۱و۱۲.</ref> همچنین مالکیه و حنفیه [[ترتیب]] و حنفیه و شافعیه [[موالات]] را در وضو واجب نمی‌دانند. اما شیعیان و دیگر فرق اهل‌سنت رعایت آنها را واجب می‌دانند.<ref>حسینی، «وضو از دیدگاه مذاهب اسلامی»، ص۱۲.</ref>

شیعه و اهل‌سنت، درباره مسح سر هم اختلافاتی دارند؛ از جمله اینکه به باور شیعیان، مسح سر به اندازه‌ای که به آن مسح گفته شود کافی است و حداکثر مستحب است به اندازه سه انگشتِ بسته باشد، نه بیشتر.<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۳-۴۴.</ref> همچنین در [[فقه|فقه شیعه]]، برای مسح سر باید از آب وضو استفاده کرد و نمی‌توان با آب جدید مسح کرد.<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۵.</ref> با این حال مذاهب مختلف اهل‌سنت هم در چگونگی مسح سر، نظرات مختلفی دارند؛<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۵.</ref> بنابر فقه حنبلی، مسح تمام سر به همراه دو گوش واجب است،<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۶-۴۷.</ref> و باید از آب جدید برای مسح سر استفاده کرد.<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۷.</ref> در فقه مالکی، تمام سر را باید مسح کرد<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۷-۴۸.</ref> و در فقه حنفی، مسح یک چهارم سر واجب است.<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۸.</ref> بر اساس مذهب شافعی، مسح سر به مقدار حداقلی کافی است و باید با آب جدید مسح کرد.<ref>قمی، «فقه حج؛ چگونگی انجام وضو نزد فریقین (۳) مسح»، ص۴۸.</ref>

مسح بر خُفَّین (کفش) از دیگر موارد اختلافی است که شیعیان آن‌را صحیح نمی‌دانند<ref>آمدی، المسح فی وضوء الرسول صلی الله علیه و آله، ص۱۳۲.</ref> و به [[آیه وضو|آیه ۶ سوره مائده]] و روایات استناد کرده‌اند.<ref>سبحانی، سلسلة المسائل الفقهیة، قم، ج۲، ص۹-۱۲.</ref>

به جهت همین اختلاف در مواردی وضوی شیعیان با [[تقیه]] همراه و مانند وضوی اهل سنت بوده است: [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]]، در پاسخ به نامه [[علی بن یقطین]] که در دستگاه [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] جایگاه ویژه‌ای داشت، او را مکلف کرد مانند اهل‌سنت وضو بگیرد تا [[هارون عباسی|هارون‌الرشید]] از شیعه بودن وی مطلع نشود.<ref>ر. ک. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ۲۲۷-۲۲۸.</ref> موسی بن جعفر(ع)، پیشتر از علی بن یقطین خواسته بود در حکومت عباسی بماند و به شیعیان خدمت کند.<ref>کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۴۴۱.</ref> در حالی‌که دیگر شیعیان را از همکاری با عباسیان منع می‌کرد.<ref>کشی، رجال کشی، ۱۴۰۹ق، ص۴۴۱.</ref>

برخی محققان معتقدند در دوران پیامبر(ص) اختلافی در وضو میان مسلمانان نبوده<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۱.</ref> و پیامبر اکرم وضو را با مسح پاها به جای شستن انجام می‌داده است.<ref>آمدی، المسح فی وضوء الرسول، ۱۴۲۰ق، ص۸۰-۸۲.</ref> علاوه بر دوران پیامبر، از دوران خلافت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] هم اختلافی درباره وضو ذکر نشده است.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۱.</ref> در دوران خلافت [[عمر بن خطاب]]، جز در یک مورد [[مسح خفین|مسح خُفَّیْن]] (مسح پا از روی پاپوش)، روایتی که نشانگر اختلاف درباره وضو باشد در دست نیست.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۲.</ref>  

بر اساس آنچه در [[کنز العمال|کَنْزُ العُمّال]]<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۴۴۳، ح۲۶۸۹۰.</ref> و برخی منابع دیگر آمده،<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۳.</ref> برخی محققان معتقدند اختلاف در وضو، از دوران [[عثمان بن عفان|خلیفه سوم]] (عثمان)، در میان مسلمانان آشکار شده است.<ref>شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۳.</ref> {{یادداشت|عثمان با استناد به این که خودش وضو گرفتن پیامبر را دیده وضوی دیگران را رد کرد و وضویی را که تا آن زمان مردم با استناد به سخن پیامبر می گرفتند نپذیرفت وادعا کرد که وضویی را که او می‌گیرد باعث آمرزش گناهان گذشته انسان است{{مدرک}}}} سید علی شهرستانی، با استناد به اختلاف [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و عمر بن خطاب درباره مسح خفین، معتقد است خلیفه دوم هم بر خلاف عثمان بن عفان، پا را در وضو نمی‌شسته، بلکه آن را مسح می‌کرده است.<ref> شهرستانی، لماذا الإختلاف فی الوضوء، ۱۴۲۶ق، ص۳۴-۳۵.</ref>

شیعیان با اتکا به [[آیه وضو]]، و همچنین روایات درباره وضو، معتقدند [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] ویاران او، به شیوه [[امامیه]] پا را در وضو مسح می‌کرده‌اند، نه آنکه به شیوه اهل سنت آن را بشویند.<ref>بهبهانی، مسح پاها در وضو، ۱۳۹۵ش، ص۲۶-۴۲.</ref> درباره شستن دست‌ها هم روایاتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که حاکی از همانندی وضوی پیامبر با شیعیان و شستن دست‌ها از بالا به پایین است.<ref>نگاه کنید به: حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۸۷-۳۹۰.</ref> به باور شیعیان، روایات شستن پا در وضو که مورد استناد اهل‌سنت قرار گرفته، سست و بی‌اساس است؛ علاوه بر آنکه با آیه وضو هم در تضاد است.<ref>بهبهانی، مسح پاها در وضو، ۱۳۹۵ش، ص۳۱-۳۳.</ref>

*مسواک زدن پیش از وضو: [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در [[وصیت]] به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]، به مسواک زدن پیش از هر وضو توصیه کرده است.<ref> شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، ج۱، ص۵۳.</ref>

در منابع روایی شیعه و سنی، بیش از ۴۰۰ [[حدیث]] درباره احکام وضو، ویژگی‌ها و فضایل آن از [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امامان شیعه]] نقل شده است؛<ref>نگاه کنید به: [http://mizan.hadith.net/ «جستجوگر حدیثی میزان»].</ref> بر این اساس وضو موجب پاک شدن [[گناه|گناهان]]،<nowiki><ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دار الکتاب العربی، ج۲، ص۴۸.</ref></nowiki> از میان بردن غضب،<ref>محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۵۳.</ref> طول عمر،<ref>شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۰، ح۵.</ref> نورانی شدن چهره‌ در محشر،<ref> مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۰۰ .</ref> و افزایش روزی<ref>متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۵ق، ج۱۶، ص۱۲۹، ح۴۴۱۵۴.</ref> می‌شود. همچنین روایاتی درباره فضیلت تجدید وضو<ref> شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۴۱.</ref> و همچنین وضو به مانند [[توبه]]،<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعه، آل البیت، ج۱، ص۳۷۷.</ref> نقل شده است.