اعتکاف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اعتکاف'''، اقامت در [[مسجد]] برای مدتی مشخص (دست‌کم سه روز) همراه با [[روزه]] است. ارکان این عبادت، ماندن در مسجد و روزه بوده و عبادت یا عمل خاص دیگری برای آن تعیین نشده است. نحوه اقامت و یا خروج از مسجد، احکام و شرایطی دارد که در کتاب‌های فقهی بیان شده است.  

اعتکاف زمان مخصوصی ندارد، اما روایات معصومان بهترین زمان برای اعتکاف را [[ماه رمضان]]، به‌ویژه دهه سوم آن دانسته‌اند. در [[ایران]]، از اوایل دهه هشتاد شمسی، اعتکاف در [[ماه رجب]] رایج شده و در [[ایام البیض]] (۱۳، ۱۴ و ۱۵) این ماه در مساجد بزرگ اکثر شهرهای این کشور برگزار می‌شود. با توجه به اهمیت اعتکاف، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل درباره آن نوشته شده است.

==معنای لغوی و اصطلاحی ==

اعتکاف، التزام به توقف و درنگ در [[مسجد]] به [[قصد قربت]] است.<ref>راغب، مفردات، ۱۳۹۲ق، ص۳۵۵. </ref>  در [[فقه]] اسلامی به توقّف سه روز يا بيشتر در [[مسجد]] به [[قصد قربت]] و با اعمال و شرايط مخصوص، اعتكاف، و به شخص به‌جا آورنده آن مُعتَكِف گويند. <ref>موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۵۹۸.</ref>  

اعتکاف از ماده «عکف»، در لغت به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و بزرگداشت آن است،<ref>راغب، مفردات، ۱۳۹۲ق، ص ۳۵۵. </ref> که در [[قرآن مجید]] نیز در مواردی در این مفهوم به کار رفته است.<ref>نک: سوره بقره، ۱۲۵؛ اعراف، ۱۳۸؛ طه، ۹۷؛ شعراء، ۷۱</ref> همچنین از همین ماده در قرآن، «عاکف» به معنای ساکن و مقیم ([[سوره حج|حج]]،۲۵) و «معکوف» در مفهوم ممنوع و بازداشته شده ([[سوره فتح|فتح]]،۲۵) کاربرد داشته است.{{یادداشت|هُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَنْ يَبْلُغَ مَحِلَّه آنها بودند كه كفر ورزيدند و شما را از مسجد الحرام بازداشتند و نگذاشتند قربانى [شما] كه بازداشته شده بود به محلش برسد،}}

:'''در اصطلاح متصوفه و بزرگان'''

در اصطلاح سالکان و [[تصوف|متصوفه]]، اعتکاف، فارغ و تهی ساختن دل از اشتغالات دنیوی و تسلیم کردن نفس به مولا است.<ref>جرجانی، التعریفات، ۱۳۵۷ق، ص۲۵. </ref>

[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] حقیت اعتکاف را روی آوردن بنده به اطاعت از خدواند و پای‌بندی به مراقبت دانسته است. <ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۴.</ref> {{ یادداشت|اعلم أن الاعتكاف حقيقته عكوف العبد على طاعة الله جل جلاله ، ومراقبته}} وی هم‌چنان کمال اعتکاف را در  وقف کردن دل و عقل و اعضای بدن بر انجام عمل صالح و پرهیز از غفلت و مقید ساختن خویش به انجام دستورات الهی و تحقق اراده او و دور ساختن غیر خدا از همه وجود خویش دانسته است.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۱۵۰.</ref>{{یادداشت| واعلم أن كمال الاعتكاف هو إيقاف العقول والقلوب والجوارح على مجرد العمل الصالح ، وحبسها على باب الله جل جلاله ، ومقدس إرادته ، وتقييدها بقيود مراقباته }}

برای اعتکاف زمان مخصوصی معین نشده است ولی براساس روایات، [[پیامبر(ص)]] در ماه [[رمضان]] اعتکاف می‌کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۱۷۵. </ref> از همین رو، بهترین زمان برای اعتکاف، ماه رمضان، خاصه دهه سوم آن، دانسته شده است.<ref>مثلاً نک: شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۴۹؛ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۸۲. </ref> امروزه در [[ایران]] سنت اعتکاف به‌ویژه در [[ایام البیض]] (روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵) [[رجب]] رواج دارد.

مدت اعتکاف نزد امامیه نباید از ۳ روز کوتاه‌تر باشد و اگر اعتکاف مستحب باشد، معتکف می‌تواند آن را قطع کند مگر در پایان روز دوم که [[واجب]] است آن را ادامه دهد یعنی روز‌های دیگر واجب می‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۲۱۶. </ref> مراد از ۳ روز از آغاز [[طلوع فجر]] روز اول تا غروب روز سوم است. به نظر [[مالک بن انس]]<ref>مالک، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۱۴. </ref> و [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]<ref>شافعی، الأم، دارالمعرفه، ج۲، ص۱۰۵. </ref> معتکف باید پیش از غروب آفتاب در محل اعتکاف حاضر شود تا از آغاز شب در آنجا باشد. دیدگاه اهل سنت درباره مدت اعتکاف مختلف است و به نظر اکثر فقها حداقلی برای اعتکاف نیست.<ref>ابن رشد، بدایة المجتهد، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۱۴. </ref>

در روایاتی اعتکاف را خاص [[مسجد الحرام]]، [[مسجد النبی]] در [[مدینه]] و دو [[مسجد کوفه]] و [[بصره]] شمرده‌اند، اما روایاتی نیز وجود دارد که در آنها اعتکاف در [[مسجد جامع]] یا مسجدی که امامی عادل در آن نماز جمعه یا جماعت خوانده باشد، روا شمرده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۱ق،  ج۴، ص۱۷۶؛ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق،  ص۳۶۳. </ref> از این رو، در بین  [[فتوا|فتاوای]] مختلفی در این زمینه وجود دارد.

نزد فقیهان متقدم، اختصاص جایگاه اعتکاف به مساجد چهارگانه غلبه داشته است<ref>نک: صدوق، المقنع، ۱۴۰۴ق، ص ۱۸؛ نیز نک: سیدمرتضی، الانتصار، ۱۳۹۱ق، ص۷۲؛ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۷۲. </ref> اما در سده‌های بعد این محدودیت تردید برانگیز شده است، چنانکه [[شهید اول]] و [[شهید ثانی]]<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۵۰. </ref> گفته‌اند اینکه اعتکاف را فقط به مساجد اربعه منحصر کنیم سخنی ضعیف است. برخی از فقها نیز اعتکاف در غیرمساجد اربعه را با قصد رجا و احتمال مطلوبیت به طور عام تجویز کرده‌اند.<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، مطبعة الاداب، ج۱، ص۳۰۵. </ref> در عصر حاضر بیشتر فقها برگزاری اعتکاف در مساجد جامع و برخی دیگر از مساجد مهم شهرها را مجاز می‌شمارند.

طبق فقه [[امامیه]]، [[روزه]] از ارکان اعتکاف است<ref>مالک، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۱۵؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۲۱۵. </ref> و فرد در ایام اعتكاف باید روزه بگیرد؛ بنابراین، كسی كه نمی‌تواند روزه بگیرد، مانند، [[مسافر]]، مریض و زن [[حیض|حایض]] یا [[نفاس|نفساء]] و كسی كه عمداً روزه نگیرد، اعتكافش صحیح نیست. با توجه به اینکه روزه‌گرفتن در روزهای [[عید فطر]] و [[عید قربان]] [[حرام]] است، اعتکاف در این روزها یا دو روز قبل از عید به طوری كه روز سوم آن عید باشد صحیح نیست. لازم نیست روزه مخصوص اعتكاف باشد، بلكه هر روزه‌ای مانند روزه قضا یا نذری کافی است.[[پرونده:Eetekaf3.jpg|بندانگشتی|250px|حضور بانوان در اعتکاف]]در بین اهل سنت، [[فقه مالکی]] نیز روزه را لازم می‌داند. قول مشهور در میان [[فقه حنفی]] نیز همان است که اعتکاف بدون روزه تحقق نمی‌یابد، اما برپایه قولی دیگر در اعتکاف مستحب، روزه شرط دانسته نمی‌شود.<ref>نک: سمرقندی، تحفة الفقهاء، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۷۲؛ شیخ نظام الدین،الفتاوی الهندیه، ۱۳۲۳ق، ج۱، ص۲۱۱. </ref> [[محمد بن ادریس شافعی]] و نیز [[احمد بن حنبل]] (در نقل مشهور از او) اساساً در اعتکاف روزه را واجب نمی‌شمارند.<ref>نک: شافعی، الأم، دارالمعرفه، ج۲، ص۱۰۷؛ ابن هبیره،الافصاح، ۱۳۶۶ق، ج۱، ص۱۷۰؛ نیز نک: مروزی، اختلاف العلماء، ۱۴۰۶ق، ص۷۵. </ref>

* الاعتکافیه، از [[سیدمحمدعلی شهرستانی]] (درگذشت ۱۲۹۰ق)، که [[آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] از وجود نسخه‌هایی از آن در برخی مجموعه‌های شخصی گزارش داده است.<ref>آقابزرگ، الذریعة، دارالأضواء، ج۲، ص۲۲۹-۲۳۰. </ref>