اصول فقه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] به خصوص [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] در پیدایش اصول فقه نقش اساسی داشتند و شیوه صحیح استنباط احکام الهی از [[قرآن]] و [[سنت]] را از طریق القای اصول و تشویق به تفریع، به شاگردان خود آموزش می‌دادند. در میان اهل سنت اولین کسی که در علم اصول کتاب نوشت شافعی بود که کتاب الرساله را نوشت و [[سید مرتضی علم الهدی]] در میان شیعه اول کسی است که به طور جامع در علم اصول دست به تألیف زده است. معروف ترین کتاب وی [[الذریعه الی اصول الشریعه|الذریعه]] است.

کلمه اصل، به معنای ریشه‌ و پایه چیزی است.<ref>خلیل بن احمد، العین، ج 7، ص 156.</ref> این علم از آن رو اصول فقه نامیده می‌شود که حکم مقدمه و پایه برای علم [[فقه]] را دارد؛ زیرا روش صحیح [[اجتهاد|استنباط]] از [[ادله اربعه|منابع فقه]] را می‌آموزد.<ref>مرتضی مطهری، کلیات علوم اسلامی، مجموعه آثار، ج 20، ص 27</ref>.

از آنجا که رجوع به منابع فقهی مانند [[قرآن]] و [[روایات]]، می تواند به شیوه‌های مختلفی انجام گیرد و برداشت های مختلفی از آن ها شود، وجود قواعدی که بتواند روش برداشت صحیح و شیوه درست استنباط را بیان کند ضروری است.<ref>سید محمد باقر صدر، المعالم الجدیده للاصول، ص 29</ref> [[سید محمد باقر صدر]] علم اصول را این گونه تعریف می کند: (علم الاصول هو العلم بالعناصر المشترکه لاستنباط جعل شرعی) علم اصول فقه، دانشی است که از عناصر مشترک در فرایند استنباط [[حکم شرعی]] بحث می کند.<ref>سید محمد باقر صدر، دروس فی علم الاصول(الحلقه الثالثه)، ص 18</ref>

غالبا هر دانشی موضوعی دارد که مباحث آن دانش پیرامون آن بحث می کند؛ مانند علم فیزیک که موضوع آن طبیعت است و این دانش پیرامون طبیعت بحث می کند. بسیاری از اصولیون موضوع علم اصول فقه را [[ادله اربعه]]؛ یعنی [[قرآن|کتاب]]، [[سنت]]، [[اجماع]] و [[عقل]]، می دانند که علم اصول از حالات و حجیت آن ها بحث می کند. برخی ادله اربعه را با ویژگی دلیل بودن<ref>میرزا ابوالقاسم قمی، قوانین الاصول، ص 9.</ref> و برخی دیگر بدون در نظر داشت این خصوصیت موضوع علم اصول دانسته اند.<ref>محمد حسین اصفهانی، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، ص 11.</ref>

[[آخوند خراسانی]] موضوع علم اصول را کلی ای می داند که محور بخش تمام موضوعات مسایل علم اصول است، چه از ادله اربعه باشد و چه غیر آن.<ref>خراسانی، کفایه الاصول، ص 8.</ref> [[سید محمد باقر صدر]]، خود عملیات استنباط را موضوع علم اصول می داند به اعتبار اینکه در دانش اصول از عناصر مشترک آن بحث می شود.<ref>سید محمد باقر صدر، المعالم الجدیده للاصول، ص 28.</ref>

پس از رحلت [[پیامبر اسلام(ص)]]،از یکسو عدم دست رسی به پیامبر خدا(ص) و از سوی دیگر به دلیل گسترش قلمرو جامعه اسلامی و پیدایش حوادث اجتماعی متعدد، احکامی در جامعه اسلامی مطرح شد که تا قبل از آن مورد ابتلا نبود.<ref>رجوع شود به: مهدی علیپور، درآمدی بر تاریخ علم اصول ص 50</ref>از این رو اندک اندک نیاز به [[اجتهاد]] و استنباط احکام از [[قرآن]] و [[احادیث]] پیامبر(ص) احساس شد.

[[شیعیان]] نیز هرچند به دلیل  وجود [[امامان]] [[عصمت|معصوم]](ع) پس از [[پیامبر(ص)]]، کمتر نیاز به اجتهاد داشتند، اما به دلایلی از جمله؛ عدم دسترسی به امامان(ع) به دلیل حضور در شهرهای دیگر و یا محدودیت‌های مختلف از سوی حاکمان جور، مجبور بودند با الهام از اصول کلی که قبلا از [[ائمه(ع)]] فرا گرفته بودند، در فروعات و جزئیات به اجتهاد دست بزنند. امامان اهلبیت(ع) نیز با آموزش اصول کلی، آنان را به اجتهاد در امور جزئی تشویق می کردند. به این ترتیب مسلمانان روز به روز نیاز بیشتری احساس می‌کردند تا شیوه صحیح استنباط [[احکام شرعی]] را تدوین نمایند و در پاسخ به چنین نیازی علم اصول شکل گرفت.<ref>سید محمد باقر صدر، المعالم الجدیده للاصول، ص 69.</ref>