آیات الاحکام: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیات الاحکام''' یا '''فقه القرآن'''، [[آیه|آیاتی]] از [[قرآن]] که به [[احکام شرعی]] پرداخته‌اند یا از آنها حکم شرعی استنباط می‌شود. مراد از حکم شرعی، احکام عملی مانند [[نماز]]، [[زکات]] و [[جهاد]]) است نه احکام اعتقادی و [[اخلاق|اخلاقی]]. معروف است پانصد آیه از قرآن، جزو آیات الاحکام هستند.

قرآن نخستین منبع برای [[فقه]] است. بنابر [[حدیث|روایات]]، مراجعه به قرآن جهت دریافت احکام عملی دین، از زمان [[پیامبر(ص)]] در میان [[صحابه]] متعارف بوده است. در مواردی نیز امامان حکم شرعی را با استناد به آیات قرآن برای مردم بیان می‌کردند. نخستین اثر درباره آیات الاحکام را محمد بن سائب کلبی (درگذشت ۱۴۶ق) از یاران [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] نوشته است.

کتاب‌های بسیاری درباره فقه القرآن نوشته شده که نام بسیاری از آنها «آیات الاحکام» است. مؤلفان این آثار، بنابر خصوصیات آیات الاحکام، آنها را در چند دسته‌بندی جای داده‌اند؛ برای مثال آیاتِ دارای چند حکم را در یک دسته و آیات دارای یک حکم را در دسته‌ای دیگر قرار داده‌اند. گفته شده برخی از آیات الاحکام، [[ناسخ و منسوخ|منسوخ]] شده و حکم جدیدی به جای آنها آمده است؛ مانند [[آیه نجوا]].

به [[آیه|آیاتی]] از [[قرآن]] که به [[احکام شرعی]] پرداخته‌اند یا بتوان از آنها، حکمی شرعی استخراج و استنباط کرد، آیات الاحکام<ref>معینی، «آیات الاحکام»، ص۱.</ref> و به عبارتی ديگر فقه القرآن<ref>فاکر ميبدی، «درآمدی بر آیات الاحکام»، ص۴۱.</ref>  گفته می‌شود. منظور از حکم شرعی، احکام عملی است مانند حکم [[نماز]]، [[روزه]]، [[جهاد]]، [[زکات]])، نه احکام [[اخلاق|اخلاقی]] یا اعتقادی.<ref>فخلعی، «جستاری در تاریخ تفسیر آیات الاحکام»، ص۳۴۸.</ref> گفتنی است واژه «آیات الاحکام» عنوان بسیاری از کتاب‌هایی قرار گرفته است که درباره احکام عملی مسلمانان بحث کرده‌اند.<ref>رجوع کنید به: آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۱، ص۴۴-۴۲.</ref>

{{یادداشت|نمونه‌ای از آیات الاحکام قرآن که به [[آیه وضو]] مشهور است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که به نماز می‌ایستید، صورت و دست‌ها را تا آرنج‌ها بشویید و سر و پاها را تا مفصل‌ها مسح کنید...».یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَیدِیكُمْ إِلَی الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَی الْكَعْبَین...» (سوره مائده، آیه ۶.}}

==قرآن نخستین منبعِ احکام ==

بنابر آنچه در [[حدیث|روایات]] آمده است،<ref>متقی هندی، کنزل العمال، ۱۴۰۹ق، ج۱۶، ص۵۳۷، ح۴۵۷۹۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، باب ۲۳ از ابواب وضو، ح۱ و باب ۳۹، ح۵.</ref> مراجعه به قرآن و برداشت احکام از آیات آن، از زمان [[پیامبر(ص)]] و [[نزول قرآن]] شروع شده و در میان [[صحابه]] و یاران [[امامان شیعه|امامان]] متعارف بوده است. در بسیاری از موارد، امامان حکم شرعی را با استناد به آیات قرآن برای مردم بیان می‌کردند؛ برای مثال نقل شده است عبدالاعلی به [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] عرض کرد من زمین خوردم و ناخن انگشت پایم کنده شد و ناچار آن را بستم، حال برای [[وضو]] چه کنم. امام فرمود: [حکم] آن و مانند آن از این [[آیه]] فهمیده می‌شود: «[خدا] در دين بر شما سختى قرار نداده است»؛<ref>«مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَ‌جٍ» (سوره حج، آیه ۷۸).</ref> بر روی همان (زخم بسته شده) مَسح کن.<ref>اسلامی، مدخل علم فقه، ص۹۲.</ref>