ابن‌حسام قهستانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان             =ابن حسام قهستانی

| تصویر             =

| اندازه تصویر     =

| توضیح تصویر       =

| نام کامل         =شمس الدین محمد بن حسام الدین

| لقب               =اِبْن حُسام قُهِسْتانی، خوسفی

| زمینه فعالیت     =شعر

| ملیت             =

| تولد             =حدود ۷۸۲ق، نواحی [[بیرجند]]

| محل زندگی         =

| وفات             =

| محل دفن           =[[خوسف]]

| مذهب             =

| هم زمان با       =

| بنیانگذار         =

| پیشه             =شاعر

| سبک نوشتاری       =

| کتاب‌ها           =دیوان اشعار • خاورنامه • نظم نثراللالی • دلائل النبوة و نسب نامه

| مقالات             =

| نمایشنامه‌ها       =

| دیوان اشعار       =

| تخلص             =

| تحصیلات           =

| اساتید           =

| شاگردان           =

| علت شهرت         =

| تأثیرگذاشته بر   =

| تأثیرگرفته از     =

'''شمس الدین محمد بن حسام الدین''' معروف به '''اِبْن حُسام قُهِسْتانی'''، یا '''خوسفی '''، از شاعران معروف [[شیعه|شیعی]] ''[[قرن نهم]]'' [[قمری]] بود. وی زندگانی را به زراعت می‌گذرانید. موضوع اشعار وی غالباً حمد خداوند و نعت [[رسول اکرم(ص)]] و منقبت [[امام علی(ع)]] و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح [[واقعه کربلا]]، [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]]، قساوت دشمنان [[اهل بیت(ع)]] و موضوعات مشابه پرداخته است.

وی در حدود ۷۸۲ق در [[خوسف]] [[قهستان]] که اکنون از نواحی [[بیرجند]] است، زاده شد و در همانجا به تحصیل مقدمات علوم پرداخت. به گفته [[مولانا حسامی واعظ]] در [[مزارنامه (کتاب)|مزارنامه]]، پدران وی اهل علم و ارشاد بوده و در آن ناحیه به [[زهد]] و [[تقوا]] شهرت داشته‌اند.<ref>آیتی، ص۲۵۱-۲۵۲</ref>

از دوران جوانی و چگونگی تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. تنها حسامی واعظ گوید که وی نزد امیر سید محمد شیرازی که از دانشمندان آن روزگار بوده است به تحصیل علوم پرداخت و از او «‌[[اجازه روایت|رخصت حدیث‌]]» یافت.<ref>آیتی، ص۲۲۰</ref>

وی زندگانی را به زراعت می‌گذرانید.<ref>آیتی، ص۲۵۱-۲۵۲</ref> [[دولتشاه سمرقندی]] در [[تذکرة الشعراء]] گوید که وی:

::«‌''از دهقنت [=کشاورزی] نان [[حلال]] حاصل کردی و گاو بستی و صباح که به صحرا رفتی تا شام اشعار خود را بر دسته بیل نوشتی»،<ref>سمرقندی، ص۳۳۰</ref> و از همین روی با آنکه در قصیده سرایی بسیار توانا بوده به مدح سلاطین و حکام زمان نپرداخته و قصایدش کلاً در ستایش بزرگان [[دین]] و مدح و ثنای [[اهل بیت(ع)]] است''.

در سال وفات او اختلاف است. [[دولتشاه]]<ref>دولتشاه، ص۳۳۱</ref> و به تبع او [[قاضی نورالله شوشتری]] در [[مجالس المؤمنین]]<ref>شوشتری، ج۲، ص۶۸۲</ref> وفات او را در ۸۷۵ق نوشته و [[خواندمیر]] در [[حبیب السیر]]<ref>خواندمیر، ۴/۳۳۶</ref> سال ۸۹۳ق را و شاگرد خود او حسامی واعظ در مزارنامه <ref>آیتی، ص۲۵۴</ref>   [[۲۳ ربیع‌الثانی]] ۸۷۳ق را ذکر کرده‌اند. حسامی واعظ شاگرد و خویشاوند نزدیک ابن حسام بوده <ref>خواندمیر، ج۴، ص۶۱۷</ref> و طبعاً تاریخی که او ذکر می‌کند بیش از گفته دولتشاه قابل اعتماد است. حسامی واعظ سالهای عمر استاد خود را ۹۲ سال نوشته <ref>آیتی، ص۲۵۲</ref> و بدین حساب ولادت او در ۷۸۱ق/۷۸۲ق بوده است.{{سخ}}

==تالیفات==

دیوان اشعار، که شامل قصاید، غزلیات و انواع دیگر نظم چون ترجیع بند، ترکیب بند، مخمّس، مثمّن، مربّع، ملمّع و لغز است. موضوع اشعار او غالباً حمد خداوند و نعت [[رسول اکرم(ص)]] و منقبت [[امام علی(ع)]] و فرزندان اوست و در قصاید بسیار به شرح [[واقعه کربلا]]، [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]]، قساوت دشمنان [[اهل بیت(ع)]] و موضوعات مشابه پرداخته است.

در قصیده سرایی از شیوه سخن سرایان بزرگ چون [[انوری]]، [[خاقانی]]، [[کمال الدین اسماعیل]] و [[ظهیر فاریابی]] و [[سلمان ساوجی پیروی]] و در موارد بسیار از اشعار آنان اقتفاء و تضمین کرده است. آوردن تلمیحات مناسب، درج [[آیه|آیات]] و [[احادیث]]، اشاره به اشخاص و وقایع تاریخی، و استفاده از نکات علمی و ادبی از خصوصیات شعر اوست، و در به کار بردن قافیه و ردیفهای مشکل، التزامهای دشوار و اشکال شعر غریب چون تربیع و تسدیس و تسمیط و تشجیر توانایی خاص دارد. قصیده مُوَشّح او به نام «‌سحریه‌» در نعت رسول اکرم(ص) مشحون است به انواع صنایع بدیعی، که از ابیات آن اوزان مختلف استخراج می‌شود.

خاورنامه (یا خاوران نامه)، منظومه‌ای است به وزن متقارب و به تقلید از [[شاهنامه]] [[ فردوسی]]، که نظم آن در ۸۳۰ق به پایان رسیده است. موضوع خاورنامه شرح غزوات [[علی بن ابی طالب(ع)]] و دلاوریهای او و اصحاب اوست و همچون سایر منظومه‌های حماسی و دینی ترکیبی است از وقایع تاریخی و افسانه‌های عامیانه.{{سخ}}

این منظومه از بهترین نمونه‌های حماسه دینی است و شاعر در نظم آن چنانکه خود گوید، به کتابی که به زبان عربی بوده نظر داشته است.{{سخ}}

این منظومه در [[ایران]] و [[هند]] شهرت و رواج بسیار داشته است. به سبب سرودن این منظومه ابن حسام را «‌فردوسی ثانی‌» لقب داده‌اند<ref>اته،. (I/560</ref> خاوران نامه در [[قرن یازدهم]] قمری به دست شاعری دکنی متخلص به رستمی برای [[خدیجه سلطان شهربانو]]، همسر [[سلطان محمد عادلشاه]] پادشاه [[دکن]] (۱۰۳۷- ۱۰۶۷ق) به زبان دکنی ترجمه شد.<ref>اته،. (I/560</ref>

« نظم نثر اللالی‌» ترجمه منظوم شماری از [[کلمات قصار نهج البلاغه]] است. شاعر در این کار به رساله معروف [[رشیدالدین وطواط]]، [[نثر اللئالی من کلام امیرالمؤمنین علی]]، نظر داشته، و هر «‌کلمه‌» را در یک بیت به نظم درآورده است.

* آیتی، محمدحسین، بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، تهران، ۱۳۲۷ش.

* ابن حسام خوسفی، محمد، دیوان، به کوشش احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک، مشهد، ۱۳۶۶ش.

* خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۶۲ش.

* دولتشاه سمرقندی، تذکرة الشعراء، تهران، ۱۳۳۸ش.

* روملو، حسن بیک، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران، ۱۳۴۹ش.

* صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.

* مشار، چاپی فارسی.

* معصوم علیشاه، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ش.