ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

ولایت به‌معنای سرپرستی و تصدی امور که بیشتر در اندیشه [[شیعه]] مورد توجه است، بر دو نوع است: ولایت بر اشیاء یا شی و یا ولایت بر اشخاص یا شخص؛ ولایت بر اشیاء مانند ولایت و سرپرستی شخص بر اموال کسی که مرده است و ولایت بر شخص یا اشخاص مانند سرپرستی ولیّ بر همه جوانب مالی کودک، فرزند یا مجنون و یا ولایت [[خدا|خداوند]] و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|فرستادگان]] او مانند برخی از [[پیامبران]] و [[ائمه معصومین]] در امور [[دنیا]] و [[آخرت]] [[مومنان]] است.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۶،ص ۱۵؛ طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۸۵؛ جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۲۰-۱۳۲؛ حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۵، ص۱۴-۱۸.</ref>

همچنین در [[روایات]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به:‌ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۸۳،‌ ح۸ و ج۲، ص۱۸و۱۹،‌ ح۵.</ref> ولایت شرط قبول اعمال بیان شده است.<ref>مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۷۰.</ref> گفته شده آن مقداری که رسول خدا(ص) به ولایت سفارش کردند، به دیگر مسائل دینی سفارش نکردند.{{مدرک}} حضرت محمد(ص) در روایات متعددی همچون [[حدیث عشیره|روایت عشیره]]، [[حدیث انس|روایت انس]]، [[حدیث غدیر|روایت غدیر]]، [[حدیث منزلت|روایت منزلت،]] [[حدیث ثقلین|روایت ثقلین]]، [[حدیث سفینه|روایت سفینه]] و ... به مساله ولایت اشاره کرده‌اند.<ref>حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۲، ص۲۰۶.</ref> افزون‌بر این، [[شهادت ثالثه]]  یعنی شهادت به [[ولایت امام علی(ع)]] در [[اذان]] و [[اقامه]] بعد از شهادت به وحدانیت خداوند و رسالت پیامبر اکرم(ص) نیز نشان‌دهنده اهمیت ولایت در اندیشه [[شیعه امامیه|شیعه]]  است؛ امری که علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] آن را [[بدعت]] دانسته‌اند، در حالی که شواهدی وجود دارد که مسئله شهادت به ولایت امام علی(ع) در اذان پیش‌تر توسط افرادی همچون [[سلمان]] و [[ابوذر غفاری|ابوذر]] در زمان حیات پیامبر مورد استفاده قرار گرفته است.<ref>جمعی از نویسندگان، پاسخ به پرسش‌های کلامی- تاریخی و فقهی، ۱۳۹۳ش، ص۱۹-۵۳۵.</ref>

برخی معتقدند که [[امامت]] به‌معنای زمامداری و حکومت است.<ref>طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۲۹.</ref> این واژه در [[قرآن|آیات]] و [[حدیث|روایات]] [[چهارده معصوم|معصومین(ع)]] هم به معنای پیشوا و مقتدای معنوی و کسی که قول و فعل او الگو و حجت است، به کار رفته است و هم به معنای پیشوای سیاسی که از آن به ولیِّ امر هم تعبیر می‌شود.<ref>طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۲۹.</ref> برخی مدعی شده‌اند که ولایت، به صورت مستقل از مسأله [[امامت]] مورد بحث قرار نگرفته است؛ به نحوی که یکی از مولفه‌های حقیقت امامت، ولایت و سرپرستی همه مکلفان‌ مطرح شده است.<ref>جمعی از نویسندگان، امامت‌پژوهی، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵.</ref>

[[قرآن]] از برخی [[پیامبران]] مانند [[رسول اکرم|حضرت رسول اکرم(ص)]] و [[حضرت ابراهیم(ع)]] نام برده است که علاوه بر مقام نبوت، مقام ولایت را نیز دارند؛<ref>حسینی تهرانی، ولایت فقیه در حکومت اسلام، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۷.</ref> اما هیچ آیه‌ای از قرآن به صراحت به این موضوع که آیا هر پیامبری، مقام ولایت هم دارد یا نه، نپرداخته است.{{مدرک}}

==ولایت فعل خداوند است==

متکلمان ولایتی که فعل خداست را یکی از مهم‌ترین مسائل کلامی می‌دانند. برخی، آن را در ضمن مباحث امامت آورده‌اند و برخی دیگر، آن را به عنوان یک موضوع مستقل، مورد تحلیل قرار داده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، امامت‌پژوهی، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۷.</ref> از میان آثار مستقل کلامی که در باب ولایت در تاریخ اندیشه اسلامی ثبت شده است، آثار کسانی چون: [[ترمذی]]، [[طبری]]، [[ماوردی]] و [[ابن قتیبه]] را می‌توان نام برد.<ref>جمعی از نویسندگان، امامت‌پژوهی، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۷.</ref>

ولیّ از جمله [[اسما و صفات|اسماء و صفات]] [[خدا|خداوند]] است که مانند توحید از خداوند جدا شدنی نیست، چرا که جهان بدون ولایت محقق نمی‌شود و اگر هم محقق شود بدون ولایت باقی نمی‌ماند و به عبارتی نابود می‌شود.<ref>حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۵، ص۱۲۸.</ref> بنابراین ولایت حقیقی و اصیل برای [[خدا|خداوند]] است.<ref>حسینی تهرانی، امام شناسی، ۱۴۲۶ش، ج۵، ص۱۲۸.</ref> [[قرآن|قرآن کریم]] نیز بارها این صفت را به خداوند نسبت داده است مثلا در آیه نهم [[سوره شوری]] تاکید شده است که ولایت حقیقی فقط مخصوص‌ خداوند است.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۱.</ref> [[علامه طباطبایی]] نیز این محتوی را تایید می‌کند و معتقد است این آیه به انحصار ولایت در خدا و واجب بودن قبول خداوند به عنوان ولی اشاره دارد.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان،۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۲۷.</ref>

با توجه به اختصاص ولایت به خداوند، هیچ گونه ولایتی برای غیر [[خدا|خداوند]] ثابت نیست مگر ولایتی که خداوند اجازه داده باشد.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۳.</ref> بنابراین ولایت انسان ولایت عرضی است که در [[قرآن کریم]] نیز به آن اشاره شده است.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۲.</ref> قرآن کریم اطاعت از پیامبران و [[اولو الامر|اولی الامر]] را اطاعت از خداوند عنوان کرده چرا که آنها به اذن خداوند ولایت دارند.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۳.</ref> بر این اساس چون نفس ولایت خداوند و اطاعت از او واجب است پس اطاعت از سرپرستانی که خداوند مشخص کرده است نیز [[واجب]] است.<ref>طاهری خرم آبادی، ولایت و رهبری در اسلام،‌ ۱۳۹۰ش، ص۱۱۱.</ref>

ولایت به معنای سرپرستی چندین صورت دارد:

برخی معتقدند؛ [[ولایت تکوینی]] زمانی محقق است که رابطه بین سرپرست و سرپرست شده‌ها رابطه [[علت]] و [[معلول]] باشد. این نوع ولایت به تکوین و موجودات عینی جهان مربوط می‌شود. این نوع رابطه از سرپرستی حقیقی و به عبارتی ضروری است. از این رو هیچ گاه تخلف بردار نیست.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۲.</ref>

[[ولایت تکوینی]] دو نوع است ولایت ذاتی و ولایت عرضی. ولایت ذاتی مخصوص خداوند است.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۲.</ref> برخی از آیات [[قرآن|قرآن کریم]] که اشاره به ولایت تکوینی خداوند دارند عبارت‌اند از آیه ۹ [[سوره شوری]]، آیه ۴ [[سوره سجده]]، آیه ۱۰۱ [[سوره یوسف]]، آیه ۴۴ [[سوره شوری]] و آیه ۱۶ [[سوره ق|سوره قاف]].<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۱۶.</ref> نوع انسان نیز ولایتی تکوینی دارد که این ولایت عرضی است. تسلط انسان بر نفسش نوعی ولایت تکوینی است؛ چرا که اعضاء انسان در خدمت نفس انسان قرار دارند.<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۲.</ref>