انتظار فرج: تفاوت میان نسخه‌ها

'''انتظار فَرَج'''، چشم‌به‌راه بودن برای ظهور [[امام دوازدهم(عج)]] است، که این ظهور به نحوی خارق العاده‌ رخ داده و [[عدل]] و داد در همهٔ دنیا برپا می‌شود. بنابر آموزه‌های شیعی، انتظار فرج، مستلزم نوعی آمادگی معنوی و اخلاقی است.

در [[حدیث|روایات معصومان]]، انتظار فرج، برترین<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۷۷ و ۶۴۴.</ref> و محبوب‌ترین<ref>شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۸۳؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۱۱۶.</ref> عمل، و برترین عبادت<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج ۱، ص۲۹۱.</ref> و جهاد<ref>ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۳۷.</ref> شمرده شده است. حتی [[امام باقر(ع)]] انتظار فرج را از ارکان دین<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۵، ج ۲، ص۲۲</ref> و [[امام صادق(ع)]] آن را شرط پذیرش سایر اعمال دانسته‌اند.<ref>نعمانى‏، الغيبة، ۱۳۹۷ق، ص۲۰۰.</ref>

«انتظار» به‌معنی منتظر و چشم‌به‌راه بودن<ref>عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه انتظار.</ref> و «فَرَج» به‌معنی گشایش و رهایی دانسته شده است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص ۳۴۱.</ref> مراد از گشایش در باب [[مهدویت]] را گشایشی برای مردم جهان دانسته‌اند که با ظهور [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(ع)]] (امام دوازدهم شیعیان) و برپایی حکومت عدل در سراسر جهان به وقوع می‌پیوندد.<ref>مسائلی، «سازه مفهومی انتظار در اندیشه مهدویت»، ص۲۴؛ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۳ش، ص۷۶.</ref>

شیعیان بر اساس روایات [[امامان شیعه|معصومان]] معتقدند، دوازدهمین و آخرین جانشین پیامبر از نسل [[امام حسین|حسین بن علی(ع)]] است. او روزی ظهور خواهد کرد و جهان را از عدل و داد پر خواهد نمود. رسول خدا(ص) فرمود: اگر از دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را آن‌قدر طولانی می‏‌کند تا فرزندم مهدی - که اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است - ظهور کند و عدالت را بگستراند بعد از آن که زمین را ظلم و جور فرا گیرد.<ref>اربلی، كشف الغمة في معرفة الأئمة، ۱۳۸۱ق، ج‏۲، ص۴۳</ref><br>

انتظار فرج حضرت مهدی را نتیجهٔ یک اصل كلى اسلامى و قرآنى دانسته‌اند و آن اصل، «حرمت يأس از رَوح اللَّه»<ref>استناد به آیه ۸۷سوره یوسف:وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ</ref> است.<ref>مطهری ،قیام و انقلاب مهدی(عج)، مجموعه‌‏آثاراستادشهيدمطهرى، بی‌تا، ج۲۷ ، ص۴۰۶و۴۲۷</ref>

انتظارِ [[مهدی|مهدی(ع)]] اختصاص به [[شیعه]] ندارد. در کتب روایی اهل سنت [[حدیث|احادیثی]] نقل شده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] وعده به آمدن مردی از [[اهل بیت]]، از فرزندان [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] داده است، که جهان را از عدل و داد پر خواهد کرد.<ref>ابی داود، سنن ابی داود، (کتاب المهدی) ج۴ ، ص۱۰، ح ۴۲۸۴.</ref> ابن ماجه به نقل از پیامبر می‌نویسد: مهدی از ماست و خداوند در یک شب امرش را مُهیّا خواهد کرد.<ref>ابن ماجه، سنن ابن ماجه، دار إحياء الكتب العربية، ج۲، ص۱۳۶۷ - کتاب الفتن، باب خروج المهدی، ح ۴۰۸۵.</ref> سیوطی نیز در الدر المنثور حدیثی آورده که رسول خدا(ص) بهترين عبادت‌ها را انتظار فرج‏ دانسته است.<ref>سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵۰.</ref><br>

ایمان به ظهور [[منجی]] بشریت و انتظار آمدن او و برپاییِ عدالت، مختص [[دین اسلام]] نیست، بلکه در بسیاری از ملت‌ها و پیروان ادیان دیگر به چشم می‌خورد.<ref>شاكری زواردهی، منجی در اديان، ۱۳۸۷ش، ص۷.</ref> در بین ادیان مختلف، کسانی به عنوان مُنجی شناخته می‌شوند؛ از جمله: در [[یهود]]: ماشیح (واژه عبری مسیح)<ref>شاكری زواردهی، منجی در اديان، ۱۳۸۷ش، ص۳۶.</ref> که مصداق آن را [[عزیر|عُزَیر]] یا منحاس بن عازر بن هارون و یا [[داوود]] دانسته‌اند،<ref>کتاب مزامیر، مزمور ۱۸، بندهای ۴۹ و ۵۰.</ref> در [[مسیحیت]]: [[عیسی(ع)]]،<ref>شاكری زواردهی، منجی در اديان، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.</ref> در [[زردشت]]: سوشیانت،<ref>مینوی­ خرد، ترجمه تفضلی، ۱۳۸۰ش، پرسش ۱، بند ۹۵.</ref> در بین هندوها: ویشنو<ref>شاكری زواردهی، منجی در اديان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۵.</ref> و بین بوداییان: میتریه.<ref>شاكری زواردهی، منجی در اديان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۶.</ref>

*دعا براى سلامتى آن حضرت، به‌‏گونه‏‌اى كه ائمه(ع) تعليم داده‏‌اند. همانند دعای معروف «'''اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّک'''» که از اعمال مخصوص شب بیست‌وسوم رمضان است و خواندن آن در همه اوقات و ایام توصیه شده است. <ref>کلینی، الكافی، ۱۳۶۵ش، ج۴ ، ص۱۶</ref>

*صدقه دادن براى سلامتى ايشان؛<ref>صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ۱۴۲۲ق، ص۵۰۲ </ref>

سدير صیرفى مى‌‏گويد: من و مفضل و ابو بصیر و أبان بر امام صادق(ع)وارد شدیم، ددیدیم روى خاک نشسته و مانندمادر فرزند از دست داده گریه مى‌‏کند گمان كردیم، حادثه‏‌اى براى آن حضرت پیش آمده است. پس علت را از حضرتش پرسیدیم، فرمود: درباره غيبت و طول عمر مهدی موعود و آزمایش مؤمنان در فکر فرو رفتم كه چگونه طول غیبتش موجب شک و تردید آنان و ارتداد عده زیادى مى‌‏شود، از اين رو، غم و اندوه بر من غلبه كرد و متأثر شدم .... <ref>دوانی، مهدى موعود-ترجمه جلد سيزدهم بحار، ۱۳۷۸ش، ص۴۸ (نقل باتلخیص)</ref>

*انجام طواف و حج مستحبى به نیابت از ایشان

موسى بن قاسم مى‌‏گويد: به امام جواد(ع) عرض كردم: مى‌‏خواهم به نیابت از طرف شما و پدرتان طواف کنم، اما به من مى‌‏گويند نبايد به نيابت از طرف اوصيا طواف كرد. آن حضرت در پاسخ فرمود:

نه این چنین نيست، هر چه برایت امکان دارد طواف کن. <ref>کلینی، الكافي، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۳۱</ref>

*[[توسل]] و [[استغاثه]] به آن حضرت؛ چرا كه او فريادرس بيچارگان و درماندگان است.<ref>علی نوری، شناخت حضرت مهدى (عج)، ۱۳۸۵ش، ص۱۳۶</ref>

*هنگامى كه نام آن حضرت [قائم آل محمّد صلى الله عليه و آله‏] برده مى‌‏شود، همه براى تعظيم و تكريمش به پا خيزند، چنان كه حضرت امام رضا(ع)در مجلسى وقتى نام «قائم» (عج) برده شد، ايستاد و دست بر سرش نهاد و فرمود: «'''اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ'''» بار پرودگارا فَرَجش را نزدیک و خروجش(پایان یافتن دوران غیبتش) را آسان گردان.<ref>صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ۱۴۲۲ق، ص۵۰۶ </ref>

*براى ثبات عقيده و ايمان خود به خواندن دعا زیر که امام صادق(ع)آن را به '''زراره''' توصیه فرموده مداومت نمايد:

{{عربی|اندازه=۹۰%|اللَّهُمَّ عَرِّفْنى‏ نَفْسَكَ فَانَّكَ انْ لَمْ تُعَرِّفْنى‏ نَفْسَكَ لَمْ اعْرِفْ نَبِيَّكَ، اللَّهُمَّ عَرِّفْنى‏ رَسُولَكَ فَانَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى‏ رَسُولَكَ لَمْ اعْرِفْ حُجَّتَكَ، اللَّهُمَّ عَرِّفْنى‏ حُجَّتَكَ فَانَّكَ انْ لَمْ تُعَرِّفْنى‏ حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دينى ترجمه: خدایا خود را به من بشناسان، زیرا اگر خود را به من نشناسانی فرستاده‌ات را نشناخته‌ام، خدایا فرستاده‌ات را به من بشناسان، زیرا اگر فرستاده‌ات را به من نشناسانی حجّتت را نشناخته‌ام، خدایا حجّتت را به من بشناسان، زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه می‌شوم.‏}}                        <ref>طبرسی، إعلام الورى بأعلام الهدى، ۱۳۹۰ق، ص۴۳۲</ref>

عده‌ایی معتقدند نفْسِ غیبت امام، نشانه این است که پیاده کردن احکام اسلامی ممکن نیست پس تلاش در این زمینه نیاز نیست که اگر ممکن بود امام زمان ظهور می‌کرد.<ref>باقی، در شناخت‌ حزب‌ قاعدین‌ زمان، ۱۳۶۳، ص‌ ۲۹ و ۳۶</ref> [[تفسیر نمونه]] در تبیین انتظار گفته که انتظار آميزه‌اى از دو عنصر است: عنصر نفى و عنصر اثبات. عنصر نفى همان بيگانگى با وضع موجود و ناخشنودى از آن است و عنصر اثبات اميد به آينده‌اى روشن و آرمانى و بسترسازى براى آن است. <ref>مکارم ، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص ۴۵۱.</ref>بر اساس دیدگاه تفسیر نمونه همین برداشت از انتظار سبب می شود که انسان  هر گونه همکاری با عوامل ظلم وفساد را ترک کند و حتی با آنها مبارزه کند و هم  به خودسازى و خوديارى و جلب آمادگى‌هاى جسمى و روحى و مادى و معنوى براى شكل گرفتن حكومت واحد جهانى بپردازد.<ref>مکارم ، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص ۴۵۲.</ref>

[[علی شریعتی]] در سخنرانی معروف خود با عنوان انتظار، مذهب اعتراض می‌گوید انتظار برای عد‌ه‌ای به معنای پذیرش جبر تاریخ است که می‌بایست در ظلم و فساد زندگی کنند تا منجی ظهور کند که چنین انتظاری در خدمت حاکمان ظالم برای ساکت کردن مردم است.

دیدگاه دیگری در مورد مسئله حکومت در دوران غیبت معتقد است، غیبت موجب محرومیت از همه برکات وجود امام است که از آن جمله تشکیل حکومت است.<ref>انصاری، المکاسب، (چاپ‌ سنگی، ۱۳۷۵ق) ص‌ ۱۵۴-۱۵۵</ref> [[مرتضی مطهری|مطهری]] این دیدگاه را نقل می‌کند و می‌گوید همین نگاه‌ها باعث می‌شود که عده‌ای از فقیهان نخستین، به دفن [[سهم امام]] از خمس اقدام کردند.<ref>مکی، الروضه البهیه، ۱۳۶۵، ج‌ ۱، ص‌ ۱۳۴ و ۱۳۹</ref>{{یادداشت|  تعبیر [[شهید ثانی]] استیداع خمس یعنی به امان نهادن نزد کسی است تا امام زمان (ع )ظهور کند.«ومن لا يرى ذلك يجب عليه أن يستودعه له إلى ظهوره، فإذا حضرته الوفاة أودعه من ثقة.» شهید ثانی، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، ج۲۷ ص۷۹.}}  

توجه به احادیث [[تقیه]] و منطبق کردن آن بر عصر غیبت باعث می‌شود که عده ایی [[تقیه]] و سکوت در مقابل حاکمان ظالم را تا قیام امام زمان واجب بدانند.<ref>اصدار مرکز الرساله، التقیه‌ فی‌ الفکر الاسلامی، ۱۴۱۹ق، صص‌ ۷۵ و ۸۰</ref>

و اما [[اخباریان|اخباری‌ها]] از شیعه که اجتهاد را انکار می‌کنند اصولا نقشی برای عالم شیعه به این معنا قائل نیستند و امر حکومت در عصر غیبت در نظر ایشان منتفی است چرا که اجتهاد و نظر مجتهد را ظنی و غیر معتبر می‌دانند.<ref>استرآبادی، الفوائد المدنیه، بی‌تا</ref> در مقابل [[آیت الله منتظری]] با اشاره به واگذاری حکومت به افرادی مثل [[مالک اشتر]] یا واگذاری مسئولیت [[فتوا]] به [[ابان بن تغلب]] یا [[زکریا بن آدم]] نشان می‌دهد که نظر غیر معصوم که برخاسته از [[اجتهاد]] و نظر خودش می‌باشد، بر دیگران لازم الاطاعه می‌باشد.<ref>منتظری، دراسات‌ فی‌ ولایة الفقیه، ج‌ ۱، ص۳۳۶، ۳۹۵</ref>

*ابن علی، زین الدین محمد (شهید ثانی)، الروضةالبهیه فی شرح‌اللمعه‌الدمشقیه، قم،  مکتب‌ الاعلام‌ الاسلامی، ۱۳۶۵ش.

*ابن ماجة القزوينی، أبو عبدالله محمد، سنن ابن ماجه، تحقيق محمد فؤاد عبد الباقی، دار إحياء الكتب العربية، بی‌تا.

*اربلی، بهاءالدین، كشف الغمة في معرفة الأئمة، تبریز، بنی هاشمی، چ،۱ ۱۳۸۱ق.

*استرآبادی، محمد امین‌، الفوائد المدنیة، قم، دارالنشر لاهل‌ البیت، بی‌تا.

*اصدار مرکز الرسالة، التقیة فی‌ الفکر الاسلامی، قم، انتشارات‌ مهر، ۱۴۱۹ق.

*السجستانی، أبو داود، سنن أبی داود، تحقیق محمد محيی الدين عبد الحميد، بيروت، المكتبة العصرية، بی‌تا.

*انصاری، شیخ‌ مرتضی‌، [[مکاسب (کتاب)|المکاسب]]، (چاپ‌ سنگی، ۱۳۷۵ ه. ق)

*باقی، عمادالدین، در شناخت‌ حزب‌ قاعدین‌ زمان، قم، نشر دانش‌ اسلامی، چ۳ ، ۱۳۶۳ش.

*خمینی، روح الله(امام)، ولایت‌ فقیه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

*دوانى، على، مهدى موعود- ترجمه جلد سيزدهم بحار، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چ۲۸، ۱۳۷۸ش‏

*شاكری زواردهی، روح الله، منجی در اديان، قم، بنياد فرهنگي مهدي موعود(عج)، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.

*صافى، لطف الله‏، منتخب الأثر في الإمام الثانى عشر(عليه السلام‏)، مكتب آية الله لطف الله الصافي الكلپايكاني‏، قم،‏ ‏چ۱، ۱۴۲۲ق.

*طبرسى‏، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، تهران، اسلاميه، چ۳، ۱۳۹۰ق‏

*کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، ‏اسلاميه، چ۲، ۱۳۶۲ش‏

*منتظری، حسینعلی‌، دراسات في ولايه الفقيه و فقه الدوله الاسلاميه، قم، دار الفكر، چ۲ ، ۱۴۱۵ق.

*نعمانی، محمد بن ابراهيم، الغيبة، تهران،‏ نشر صدوق‏، چ۱ ، ۱۳۹۷ق.