اخباریان: تفاوت میان نسخه‌ها

تقابل میان اخباریان و اصولیان [[امامیه|امامی]]، پیش از قرن یازدهم قمری نیز  به صورت غیررسمی و نه چندان آشکار، وجود داشت؛ اما در این قرن تقابل شدت گرفت و اصطلاحات اخباری و اصولی رواج یافت و این دو گروه به صورت آشکار و رسمی در مقابل یکدیگر برخاستند.

اختلافات عمده اخباریان و اصولیان در مسائلی چون: حرمت و جواز [[اجتهاد]]، انحصار ادله به [[قرآن|کتاب]] و [[سنت]]، منع از تحصیل ظن، شیوه تقسیم بندی [[احادیث]]، جواز [[تقلید]] از غیر [[معصوم]] (ع)، اخذ به ظواهر کتاب، [[حسن و قبح]] عقلی، اجرای [[اصالة البرائة]] در برخی موارد، حرمت کاربرد برخی از انواع [[قیاس]]، صحیح دانستن تمامی [[حدیث|احادیث]] [[کتب اربعه]] و ... است.

==زمینه‌های تاریخی شکل‏ گیری==

تقابل نگرش اخباری و اصولی به فقه امامی، در سده‌های نخستین اسلامی ریشه دارد. در مطالعه مکاتب فقهی امامیه در ۳ قرن آغازین، می‌توان جناح هایی را باز شناخت که در برابر پیروان متون [[روایت|روایت]] به گونه هایی از اجتهاد و استنباط دست می‌یازیده‌اند.

سده ۴ ق /۱۰م را دوره تسلط مکتب حدیث ‏گرای [[قم|قم]] محسوب کرده‌اند. فقیهان اهل استنباط، چون [[ابن ابی عقیل|ابن ابی عقیل عمانی]] و [[ابن جنید اسکافی]] در اقلیت بودند. از فقیهان برجسته حدیث گرا در این دوره، می‌‏توان کسانی همچون [[محمد بن یعقوب کلینی]] (<small>د ۳۲۸ یا ۳۲۹ق /۹۴۰ یا ۹۴۱م </small>)، [[علی‌ بن حسین بن موسی بن بابویه|علی ابن بابویه قمی]] (<small>د ۳۲۸ ق </small>)، [[ابن قولویه]] (<small>د ۳۶۸ یا ۳۶۹ق /۹۷۹م </small>) و [[شیخ صدوق|محمد ابن بابویه قمی]] (<small>د ۳۸۱ق / ۹۹۱م </small>) را برشمرد که در تألیف کهن‌ترین مجموعه‌های فقهی - حدیثی نقش عمده‌ای ایفا نموده‌اند.<ref>نک: مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، صص۳۴ به بعد</ref>

با ظهور [[شیخ مفید]] (<small>د ۴۱۳ق / ۱۰۲۲م </small>) و در پی او [[سید مرتضی]] (<small>د ۴۳۶ق /۱۰۴۴م </small>) و [[شیخ طوسی]] (<small>د ۴۶۰ق /۱۰۶۸م </small>) و تألیف نخستین آثار در اصول فقه امامیه، حرکتی نوین در فقه امامی آغاز شد که تا قرن‌ها گرایش فقها به استنباط را بر حدیث گرایی برتری داد. تقابل دو گرایش در جای جای آثار عالمان یاد شده، به چشم می‌خورد. در [[اوائل المقالات]] شیخ مفید از فقیهان اهل استنباط، با تعبیر مطلق «‌فقها‌» و از حدیث گرایان با تعبیرهای «‌اهل النقل»، «‌اصحاب الآثار‌» و تعبیرهای مشابه بارها یاد شده است.<ref>نک:مفید، اوائل المقالات، صص۱۹، ۲۳، جم</ref> در رساله‏‌ای از سید مرتضی، تعبیر فقیهان «‌اصحاب حدیث‌» در مقابل فقیهانی به کار رفته است که روش اصولی داشته، و مورد حمایت مؤلف بوده‌اند.<ref>سید مرتضی، «‌رساله فی الرد علی اصحاب العدد »، ص۱۸</ref>

کاربرد اصطلاح اخباری نخست بار در نیمه نخست سده ۶ق /۱۲م در [[ملل و نحل]] اثر [[محمدبن عبدالکریم شهرستانی|شهرستانی]] به چشم می‏‌آید<ref>1/147</ref> و به دنبال آن در کتاب ''نقض'' [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، عالم [[امامیه|امامی]] سده ۶ق دو اصطلاح اخباری و اصولی در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند<ref>شهرستانی، الملل و النحل، صص۲۵۶، ۳۰۰-۳۰۱</ref>.

با عنایت به پیشینه تاریخی اخباری گری، رواج و اطلاق عنوان اخباری بر گروهی خاص و با معنی و اصطلاح مشخص امروزین از سده ۱۱ق و با ظهور پیشوای حرکت نوین اخباری، یعنی محمد امین استرابادی آغاز شده است که برخی او را با صفت «‌اخباری صلب‌» وصف کرده‌اند.<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۱۱۷</ref>

با آغاز تقابل آشکار میان اخباریان و اصولیان در قرن 11ق. و ادامه آن در قرون بعدی و ظهور بزرگان اصولی مانند آیت الله وحید بهبهانی(م. 1205ق.)اخباریان رفته رفته نفوذ خود را در حوزه‌های علمیه از دست دادند. وحید بهبهانی از تاثیرگذارترین عالمان اصولی در شکست اخباریان بود. او دامنه مبارزه خود با اصولیان را از حوزه نظری به عمل نیز کشاند و از جمله، نماز گزاردن به امامت شیخ یوسف بحرانی پیشوای اصولیان را حرام اعلام کرد.<ref>خوانساری، ج2، ص94.</ref> پس از او عالمان اصولی دیگر همچون شیخ مرتضی انصاری(م. 1281ق.)<ref>نک: اعتماد السلطنه، ص137؛ مدرس، ج1، ص191 و 192، مدرسی طباطبایی، ص61.</ref>، شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء(م. 1227 یا 1228ق.)<ref>خوانساری، ج2، ص202.</ref>و دیگران، با تبلیغ و ترویج اصولی‌گری و تدوین و تدریس علم اصول، اخباریان را به کلی از میدان به در کردند و امروزه بر حوزه‌های علمیه شیعه، اندیشه اصولی حاکم است و از  اخباریان جز به صورت پراکنده نفوذ و فعالیتی دیده نمی‌شود.

*گفته‌اند [[محمد امین استرآبادی]] به عنوان مؤسس مکتب اخباری در میان [[شیعه|شیعیان]] متأخر نخستین کسی بود که باب نقد علم اصول و مجتهدان را گشود و امامیه را به دو بخش اخباریان و مجتهدان (<small>اصولیان </small>) تقسیم کرد<ref>کشمیری، نجوم السماء، ص۴۱؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۳۲۱؛ بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۱۱۷</ref>. او در آغاز، خود در سلک مجتهدان بود و از مجتهدان بزرگی اجازه أخذ کرد، اما از روش آنان روی برتافت<ref>نک: استرابادی، الفوائد المدنیه، ص۲؛ نیز خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۱۲۰</ref>. گویا او به شدت تحت تاثیر افکار استادش [[میرزا محمد استرآبادی |میرزا محمد استرابادی]] بوده است <ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۱۲۰؛ نیز نک: استرابادی، الفوائد المدنیه، ص۱۱، جم</ref>. محمدامین، تعالیم خود را در کتابی با عنوان [[الفوائد المدنیة]] تدوین کرد که از مهم‌ترین منابع اخباریان محسوب می‌گردد.

*از پیروان تندرو و متعصب مکتب اخباری در سده ۱۱ق، [[عبدالله بن صالح بن جمعه سماهیجی بحرانی]] نویسنده کتاب [[منیة الممارسین]] است.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۲۴۷؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۳۱۰</ref>. [[شیخ یوسف بحرانی]] آورده است که وی به اهل اجتهاد بسیار ناسزا می‏‌گفت، در حالی که پدرش ملا صالح اهل اجتهاد بود<ref>بحرانی، لؤلؤه البحرین، ص۹۸</ref>.

*ابو احمد جمال الدین محمد بن عبدالنبی، محدث نیشابوری استرابادی (<small>م. ۱۲۳۲ق /۱۸۱۷م </small>)، معروف به [[میرزا محمد اخباری]] از مجتهدان نامدار اصولی مانند [[میرزای قمی|میرزا ابوالقاسم قمی]]، [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء]]، [[میر سیدعلی طباطبایی]]، [[سید محمدباقر حجت الاسلام اصفهانی]] و [[محمدابراهیم کلباسی]] به زشتی یاد می‏‌کرد و با آنان دشمنی آشکار داشت <ref>خوانساری، روضات الجنات، ج۲، صص۱۲۷ به بعد؛ نفیسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، ص۲۵۰</ref>. بدین رو، حکم قتلش توسط علمای بنام آن زمان ازجمله [[سیدمحمد مجاهد]]، پسر میر سیدعلی طباطبایی و شیخ موسی، پسر شیخ جعفر کاشف الغطاء و [[سید عبدالله شبر|سید عبدالله شبر]] و نیز [[اسدالله کاظمینی|شیخ اسدالله کاظمینی]] امضا شد.

*[[شیخ یوسف بحرانی]] (<small>د ۱۱۸۶ق /۱۷۷۲م </small>)، روشی میانه بین اخباریان و اصولیان برگزید<ref>کشمیری، نجوم السماء، ص۲۷۹؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص۲۷۱؛ مدرس، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۶۰</ref>. بحرانی، مدعی بود که در شیوه فقهی بر مسلک [[محمد تقی مجلسی]] است که حد وسط میان اخباری‏ گری و اصولی‏ گری است <ref>نک: کشمیری، نجوم السماء، ص۲۸۳</ref>. [[وحید بهبهانی]] از مخالفت با شیخ یوسف بحرانی پرهیز نداشت و مردم را از خواندن نماز جماعت با او نهی می‌‏کرد.<ref>نک: مامقانی، نقیح المقال، ج۲، ص۸۵</ref>. شیخ یوسف بحرانی، به عنوان پیشوای اخباریان هرجا که مناسب می‌‏دید، آنان را از انتقادات تند و ناسزا، که موجب بروز شکاف میان شیعیان و نزاع میان علمای اصولی و اخباری می‌‏شد، برحذر می‌‏داشت.

*[[سید نعمت الله جزایری|سید نعمت الله جزایری شوشتری]] (<small>درگذشت ۱۱۱۲ق /۱۷۰۰م </small>)  با اینکه اخباری بوده، در تأیید مجتهدان و هواداران ایشان و ارج نهادن به نظرات آنان تلاش بسیاری داشته است. <ref>مدرس، ریحانة الادبف ج۳، ص۱۱۳</ref>

امروزه تنها جایی که آثار اخباری‏گری به شکل آشکار در آنجا دیده می‌شود، برخی از مناطق [[خوزستان|خوزستان]] (به ویژه [[خرمشهر]] و [[آبادان|آبادان]]) است.

===حرمت اجتهاد===

===انحصار ادله به کتاب و سنت===

اخباریان ادله را به کتاب و سنت منحصر می‌دانند و بر خلاف اصولیان، اجماع و عقل را حجت نمی‌شمارند.

:::من معتقدم که تمسک به برائت اصلیه به طور کلی، تا پیش از اکمال دین صحیح بود، لیکن پس از آنکه دین به سر حد کمال رسید، برای برائت مزبور محلی باقی نماند، زیرا [[روایت متواتر]] از ائمه (علیه‌السلام) در هر واقعه‌ای که مردم نیازمند بدان هستند، رسیده و تا [[قیامت|روز قیامت]] حقایق موضوعات ثابت گردیده و نیز برای هرگونه اختلافی که دو نفر با هم دارند، حکمی تعیین شده است <ref>استرآبادی، الفوائد المدنیه، ص۱۰۶</ref>.

==ارتباط شیخیه و اخباریه==

==توجه پژوهشگران اروپایی به این مبحث==

==پیوند به بیرون==