واقعه عاشورا (از نگاه آمار): تفاوت میان نسخه‌ها

گزارش منابع درباره آمار شهدای [[بنی هاشم]]، بسیار متفاوت است تا آن جا که از ۹ تا ۳۰ نفر نوشته‌اند.

مشهورترین گزارش که در بسیاری از منابع منعکس شده، ۱۷ نفر است.<ref>ابن سعد، ترجمة الحسین، ص۱۹۶، ح ۳۰۵؛ خلیفة بن خیاط عصفری، تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۱۷۹، سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۳، ص۱۰۴ و ۱۱۹، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص۵۳۳، همو، الامالی، مجلس ۸۷، ص۶۹۴، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۲۵ـ۱۲۶، محمد بن حسن طوسی، الامالی، ص۱۶۲، ح ۲۶۸، عماد الدین طبری، بشارة المصطفی، ص۴۲۶، خوارزمی، همان، ج۲، ص۵۳، اربلی، همان، ج۲، ص۲۶۷، ابن کثیر، همان، ج ۸، ص۲۰۵. البته در بیشتر این منابع، بدون احتساب امام حسین(علیه‌السلام)، ۱۷ نفر می‌شود</ref> که برخی از این نقل‌ها در قالب روایت از [[ائمه(ع)]]است.

در کهن‌ترین نص تاریخی، آمار شهدای بنی هاشم با احتساب [[مسلم بن عقیل]] و [[امام حسین]](ع) ۲۰ نفر آمده است.<ref>تسمیة من قتل مع الحسین(علیه‌السلام)، ص۱۴۹ـ۱۵۱. هم چنین شیخ صدوق، الخصال، ص۵۱۹، ابن شهرآشوب، همان، ج ۴، ص۱۷۹ و ابن ابی الحدید، همان، ج ۱۵، ص۲۵۱ این آمار را (بدون احتساب مسلم بن عقیل) ذکر کرده‌اند</ref>

 

 

برخی مآخذ، تعداد شهدای یورش نخست سپاه دشمن را بر یاران امام بیش از ۵۰ نفر نوشته‌اند.<ref>خوارزمی، همان، ج۲، ص۱۱</ref>

 

فضیل بن زبیر ۶ نفر<ref>فضیل بن زبیر، «تسمیة من قتل مع الحسین» تحقیق سید محمدرضا حسینی جلالی، فصلنامه تراثنا، شماره ۲، ص۱۵۳ـ۱۵۴.</ref> و مسعودی، ۴ نفر<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۷۲</ref> از شهدا را از انصار و اصحاب دانسته‌اند.

اما برخی نویسندگان معاصر،<ref>سماوی، همان، ص۲۲۱</ref> از ۵ نفر دیگر، یعنی:

#[[انس بن حارث کاهلی]]،<ref>فضیل بن زبیر، همان، ص۱۵۲، شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۲۱، ابن شهر آشوب، همان، ج۱، ص۱۸۴، محب الدین احمد بن عبدالله الطبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص۱۴۶</ref>

#[[حبیب بن مظاهر]]،<ref> ابن حجر، تبصیر المنتبه، ج۴، ص۱۲۹۶</ref>

#[[مسلم بن عوسجه]] اسدی،<ref>عبدالله مامقانی، تنقیح المقال، ج ۳، ص۲۱۴</ref>

#[[هانی بن عروه|هانی بن عروه مرادی]]{{یادداشت| پیش از [[عاشورا]] در کوفه در راه حمایت از [[مسلم بن عقیل]] به شهادت رسید.}}<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۶، ص۴۴۵،ش ۹۰۵۱، غیاث الدین بن همام الدین حسینی (خواند میر)، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج ۲، ص۴۳ و مامقانی، همان، ج۳، ص۲۸۸</ref>

# [[عبدالله بن یقطر]]<ref>ابن حجر، همان، ج ۵، ص۸</ref> نام برده‌اند.

فضیل بن زبیر، شهدای [[ولاء عتق|موالی]]{{یادداشت|شعرانی موالی را غیرعرب‌هایی دانسته که یا به واسطه جنگ به اسارت درآمده و صاحبانشان آزادشان کرده‌اند، یا با یکی از قبایل عرب پیمان بسته و آن قبیله نسبت به او تعهداتی را پذیرفته و از او حمایت می‌کرده است. شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۷۴ق، ص۱۴۵ پاورقی.}} امام حسین(ع) را ۳ نفر<ref>فضیل بن زبیر، همان، ص۱۵۲</ref> و ابن سعد و طبری ۲ نفر نوشته‌اند.<ref>ابن سعد، همان، ص۱۸۶ و طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۵۹</ref> وی ۱ نفر را نیز به عنوان غلام [[حمزه بن عبدالمطلب]] از شهدا نوشته است.<ref>فضیل بن زبیر، همان</ref>

[[ابن شهر آشوب]] در این باره می‌نویسد: ۱۰ نفر از موالی حسین(علیه‌السلام) و ۲ نفر از موالی [[امیرالمؤمنین]](ع) در [[کربلا]] شهید شدند.<ref>ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ۱۲۲</ref>

محقق دیگری، تعداد موالی شهید را ۱۵ نفر نوشته است.<ref>سماوی، همان، ص۲۲۱ـ۲۲۲</ref>

*[[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]

*[[عمرو بن جناده الانصاری]]

*[[ام وهب دختر عبد|ام وهب]] مادر وهب.

همچنین بر اساس برخی روایات، لیلا، مادر [[علی اکبر]](ع) که البته حضور ایشان در کربلا ثابت نشده است.

#از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که حضرت فرمود: تعداد زخم‌های امام(ع) ۳۳ زخم نیزه و ۳۴ ضربه شمشیر بوده است<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۶، خوارزمی، همان، ج۲، ص۴۲، ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۱۲۰، ابن نما، همان، ص۵۸، سید ابن طاووس، همان، ص۷۶، حمید بن احمد مُحَلّی، همان، ج۱، ص۲۱۲</ref> و در روایت دیگری از ایشان، ۳۳ زخم نیزه و ۴۴ زخم شمشیر و تیر<ref>قاضی نعمان مغربی، همان، ج۳، ص۱۶۴، طبری، دلائل الامامه، ص۱۷۸. در نقل طبری، ۳۳ زخم نیزه و ۴۴ زخم شمشیر آمده است</ref> و باز در روایت دیگری از آن حضرت بیش از هفتاد ضربه شمشیر نقل شده است.<ref>شیخ طوسی، الامالی، ص۶۷۷، ح ۱۰</ref>

#در روایتی از [[امام باقر(ع)]] تعداد جراحات وارده بیش از ۳۲۰<ref>شیخ صدوق، الامالی، مجلس ۳۱، ح ۱، ص۲۲۸، فتال نیشابوری، همان، ص۱۸۹، طبرسی، تاج الموالید، ص۳۱، ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۱۲۰، مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۸۲. ابن شهرآشوب اقوال دیگری نیز آورده است: ۱ـ۳۶۰ زخم، ۲ـ۱۹۰۰ زخم، ۳ـ۳۳ ضربه شمشیر به جز تیرها. (همان، ص۱۲۰)</ref>و در خبر دیگری، ۶۳ ضربه شمشیر یا نیزه و یا تیر نقل شده است.<ref>شیخ کلینی، الکافی، ج ۶، ص۴۵۲، ح ۹ و مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۵، ص۹۲، ح ۳۶</ref>

#در روایتی از [[امام سجاد(ع)]] تعداد جراحات ۴۰ ضربه شمشیر و زخم نیزه نقل شده است.<ref>قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۵۴</ref>

#برخی منابع بیش از ۱۱۰ پارگی در اثر اصابت تیر، نیزه و ضربه شمشیر در بدن یا لباس حضرت نوشته‌اند.<ref>قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۳، ص۱۶۴، طبری، دلائل الامامه، ص۱۷۸، خوارزمی، همان، ج۲، ص۴۲، ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزی، الرد علی المتعصّب العنید، ص۳۹، ابن نما، همان، ص۵۷ ـ ۵۸، حمید بن احمد مُحَلّی، همان، ج۱، ص۲۱۳. مشابه این خبر را ابن سعد نیز آورده است (همان، ص۱۸۴)</ref>

#منابعی، ۱۲۰ ضربه شمشیر، تیر و سنگ را نیز نوشته‌اند.<ref>مُحَلّی، همان، ج۱، ص۲۱۳</ref>

#ابن سعد ۳۳ زخم نوشته است.<ref>همان، ص۱۸۴، ابن نما، همان، ص۵۷ ـ ۵۸. قاضی نعمان، مشابه این خبر را آورده است (همان، ج۳، ص۱۶۴)</ref>

#علی بن محمد عمری و ابن عنبه (م ۸۲۸ ق) ۷۰ زخم<ref>محمد بن علی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص۱۳، جمال الدین احمد بن علی حسینی، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ص۱۹۲</ref> و [[سید ابن طاووس]]، ۷۲زخم نوشته‌اند.<ref> سید بن طاووس، همان، ص۷۱</ref>

به نظر می‌رسد که تعداد جراحات، بیش از ۱۰۰ زخم بوده است. گزارش‌هایی که می‌گوید آن قدر تیر بر بدن امام(ع) اصابت کرده بود که بدنش پوشیده از تیر شده بود، مؤید همین قول است.<ref>طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۴۶۹ و ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۱۲۰</ref>

برخی منابع، تنها به جریان اسب تازاندن بر بدن مطهر امام(علیه‌السلام) اشاره داشته و تعداد افراد آن را بیان نکرده‌اند،<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۷۳</ref> اما بسیاری از آن‌ها تعداد ۱۰ نفر را نوشته‌اند.<ref>بلاذری، همان، ج۳، ص۴۱۰، طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۷، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۱۳، طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ۴۷۰، خوارزمی، همان، ج۲، ص۴۴، ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۱۲۱، سید ابن طاووس، همان، ص۷۹، ابن نما، همان، ص۵۹، مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۵۹.</ref>

 

#بلاذری، دینوری، طبری، [[شیخ مفید]]، خوارزمی و ابن نما، آمار سرها را ۷۲ سر به جز سر امام(ع) نوشته‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۴۹، بلاذری، همان، ج۳، ص۴۱۲، دینوری، همان، ص۲۵۹، شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۱۳، خوارزمی، همان، ج۲، ص۴۵، ابن نما، همان، ص۶۵. البته طبری در صفحه ۳۴۸ و خوارزمی در صفحه ۴۴ به جدا کردن سر امام(علیه‌السلام) اشاره کرده‌اند و سپس هر دو در صفحه بعد می‌نویسند که سرهای بقیه شهدا قطع شد که طبعاً مراد از بقیه، غیر از سر امام(علیه‌السلام) است و بنابراین با احتساب سر امام(ع)مجموع سرها، ۷۳ سر می‌شود. هم چنان که عبارات دینوری، شیخ مفید و ابن نما نیز مؤید آمار ۷۳ سر هست</ref>

#دینوری در گزارش مربوط به توزیع سرها بین قبایل، ۷۵ سر و بلاذری به نقل از ابومخنف ۸۲ سر نگاشته است.<ref>بلاذری، همان، ج۳، ص۴۱۲، دینوری، همان، ص۲۵۹</ref>

#سبط ابن جوزی به نقل از هشام کلبی، ۹۲ سر نوشته است.<ref>سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۲۵۶</ref>

#[[سید ابن طاووس]] و محمد بن ابی طالب موسوی ۷۸ سر گزارش کرده‌اند.<ref>سید ابن طاووس، همان، ص۸۵، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج ۲، ص۳۳۱ و مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۵، ص۶۲</ref>

#طبری و [[ابن شهر آشوب]] به نقل از [[ابومخنف]] و ابن صباغ مالکی تعداد سرهایی را که نزد [[عبیدالله بن زیاد]] برده شده است، ۷۰ سر گزارش کرده‌اند.<ref> طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۴، ص۳۵۸، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۲۱ و ابن صباغ مالکی، الفصول المهمه، ص۱۹۸</ref>

 

*اشخاص از قبایل دیگر ۱۳ سر.

این سرها را به عنوان غنیمت می‌گرفتند تا با دادن سرها به [[ابن زیاد]] پاداش بگیرند.

[[سوار بن منعم]]، [[منعم بن ثمامه صیداوی]] و [[نافع بن هلال بجلی]]{{یادداشت| فتواثبوا عليه وأطافوا به يضاربونه بالحجارة والنصال حتّى كسروا عضديه، فأخذوه أسيرا }} <ref>السماوي، إبصار العين، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۴۹.</ref>

الف ـ تنها مجروحی که جان سالم بدر برد. به گفته مورخان، [[حسن بن حسن بن علی]] ([[حسن مثنی|حسن مُثَنّی]]) بود.<ref>فضیل بن زبیر، همان، ص۱۵۰، ابن سعد، همان، ص۱۸۶، طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۵۹، ابن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۱۰، ابوالفرج اصفهانی، همان، ص۷۹، ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۱۲۲. وی می‌گوید که دست او قطع شده بود</ref>

#[[سوار بن حمیر جابری]]،<ref>فضیل بن زبیر، همان، ص۱۵۶ و محلّی، الحدائق الوردیه، ج۱، ص۲۱۲</ref>

#عمرو بن عبدالله هَمْدانی جنُدُعی<ref>فضیل بن زبیر، همان و محلی، همان</ref>

#مُرَقَّع بن ثمامه اسدی.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۸۳ (وی نام او را مرقع بن قمامة بن خویلد نوشته است). ابن کثیر، همان، ج ۸، ص۲۰۵ (ابن کثیر مرقع بن یمانه ضبط کرده است) اما طبری (همان، ج۴، ص۳۴۷) و بلاذری در جای دیگر (همان، ج۳، ص۴۱۱) و دینوری (الاخبار الطوال، ص۲۵۹) می‌نویسند که مرقع با امان گرفتن یکی از افراد قبیله‌اش به آنان پیوست و ابن زیاد او را به زاره تبعید کرد، اما به شهادت او اشاره نکرده‌اند</ref>