Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۵٬۹۳۵
ویرایش
خط ۴: | خط ۴: | ||
==مفهومشناسی== | ==مفهومشناسی== | ||
کفر در مقابل ایمان و بهمعنای انکار خدا و یگانگی او و همچنین انکار رسالت پیامبر(ص) و روز قیامت و یا بهطور کلی انکار ضروریات دین است.<ref>سبحانی، الإیمان والكفر فی الكتاب و السنة، مؤسسه امام صادق(ع)، ص۴۹.</ref> واژه «کفر» از نظر لغوی نیز به معنای پوشاندن و پنهان کردن است.<ref>جوهری، الصحاح، ۱۴۰۴ق، ذیل واژه «کفر».</ref> | کفر در مقابل [[ایمان]] و بهمعنای انکار خدا و یگانگی او و همچنین انکار رسالت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[قیامت|روز قیامت]] و یا بهطور کلی انکار [[ضروری دین|ضروریات دین]] است.<ref>سبحانی، الإیمان والكفر فی الكتاب و السنة، مؤسسه امام صادق(ع)، ص۴۹.</ref> واژه «کفر» از نظر لغوی نیز به معنای پوشاندن و پنهان کردن است.<ref>جوهری، الصحاح، ۱۴۰۴ق، ذیل واژه «کفر».</ref> | ||
==جایگاه و اهمیت== | ==جایگاه و اهمیت== | ||
خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
واژه کفر و مشتقات آن ۵۲۵ بار در [[قرآن|قران کریم]] وارد شده است که ۲۳۲ بار در [[سورههای مکی و مدنی|سورههای مکی]] و ۲۹۳ بار در [[سورههای مکی و مدنی|سورههای مدنی]] مطرح شده است.<ref>روحانی، المعجم الاحصائی، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۵۳۰.</ref> از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] [[حدیث|روایت]] شده است که کفر در [[قرآن]] پنج گونه است:<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۸۹</ref> | واژه کفر و مشتقات آن ۵۲۵ بار در [[قرآن|قران کریم]] وارد شده است که ۲۳۲ بار در [[سورههای مکی و مدنی|سورههای مکی]] و ۲۹۳ بار در [[سورههای مکی و مدنی|سورههای مدنی]] مطرح شده است.<ref>روحانی، المعجم الاحصائی، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۵۳۰.</ref> از [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] [[حدیث|روایت]] شده است که کفر در [[قرآن]] پنج گونه است:<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۸۹</ref> | ||
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:94%;" | {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:94%;" | ||
|+ اقسام کفر | |+اقسام کفر | ||
|- | |- | ||
| ۱-کفرجحودی(انکار کردن){{سخ}}از روی علم || {{متن قرآن|وَ لَمَّا جاءَهُمْ کتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّـهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذینَ کفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا {{قلم رنگ۱|بنفش|کَفَرُوا}} بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّـهِ عَلَی الْکافِرینَ |ترجمه=و هنگامی که از طرف خداوند، کتابی برای آنها آمد که موافق نشانههایی بود که با خود داشتند، و پیش از این، به خود نوید پیروزی بر کافران میدادند (که با کمک آن، بر دشمنان پیروز گردند.) با این همه، هنگامی که این کتاب، و پیامبری را که از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد، به او {{قلم رنگ۱|بنفش|کافر شدند}} لعنت خدا بر کافران باد.|سوره =بقره|آیه=۸۹}} | |۱-کفرجحودی(انکار کردن){{سخ}}از روی علم||{{متن قرآن|وَ لَمَّا جاءَهُمْ کتابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّـهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ وَ کانُوا مِنْ قَبْلُ یسْتَفْتِحُونَ عَلَی الَّذینَ کفَرُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا {{قلم رنگ۱|بنفش|کَفَرُوا}} بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّـهِ عَلَی الْکافِرینَ |ترجمه=و هنگامی که از طرف خداوند، کتابی برای آنها آمد که موافق نشانههایی بود که با خود داشتند، و پیش از این، به خود نوید پیروزی بر کافران میدادند (که با کمک آن، بر دشمنان پیروز گردند.) با این همه، هنگامی که این کتاب، و پیامبری را که از قبل شناخته بودند نزد آنها آمد، به او {{قلم رنگ۱|بنفش|کافر شدند}} لعنت خدا بر کافران باد.|سوره =بقره|آیه=۸۹}} | ||
|- | |- | ||
| ۲-کفر جحودی بدون علم || {{متن قرآن|وَ قالُوا ما هِی إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یهْلِکنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِک مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یظُنُّون|ترجمه=آنها گفتند: «چیزی جز همین زندگی دنیای ما در کار نیست گروهی از ما میمیرند و گروهی جای آنها را میگیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمیکند!» آنان به این سخن که میگویند علمی ندارند، بلکه تنها حدس و گمان میزنند.|سوره =جاثیه|آیه=۲۴}} | |۲-کفر جحودی بدون علم||{{متن قرآن|وَ قالُوا ما هِی إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یهْلِکنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِک مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یظُنُّون|ترجمه=آنها گفتند: «چیزی جز همین زندگی دنیای ما در کار نیست گروهی از ما میمیرند و گروهی جای آنها را میگیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمیکند!» آنان به این سخن که میگویند علمی ندارند، بلکه تنها حدس و گمان میزنند.|سوره =جاثیه|آیه=۲۴}} | ||
|- | |- | ||
| ۳-کفر برائت || {{متن قرآن|وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّـهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَینِکمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا ثُمَّ یوْمَ الْقِیامَةِ {{قلم رنگ۱|بنفش|یکفُرُ}} بَعْضُکمْ بِبَعْضٍ وَ یلْعَنُ بَعْضُکمْ بَعْضاً وَ مَأْواکمُ النَّارُ وَ ما لَکمْ مِنْ ناصِرین.|ترجمه= (ابراهیم) گفت: «شما غیر از خدا بتهایی برای خود انتخاب کردهاید که مایه دوستی و محبت میان شما در زندگی دنیا باشد سپس روز قیامت از یکدیگر {{قلم رنگ۱|بنفش|بیزاری میجویید}} و یکدیگر را [[لعن]] میکنید و جایگاه (همه) شما آتش است و هیچ یار و یاوری برای شما نخواهد بود!|سوره =عنکبوت|آیه=۲۵}} | |۳-کفر برائت||{{متن قرآن|وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّـهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَینِکمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا ثُمَّ یوْمَ الْقِیامَةِ {{قلم رنگ۱|بنفش|یکفُرُ}} بَعْضُکمْ بِبَعْضٍ وَ یلْعَنُ بَعْضُکمْ بَعْضاً وَ مَأْواکمُ النَّارُ وَ ما لَکمْ مِنْ ناصِرین.|ترجمه= (ابراهیم) گفت: «شما غیر از خدا بتهایی برای خود انتخاب کردهاید که مایه دوستی و محبت میان شما در زندگی دنیا باشد سپس روز قیامت از یکدیگر {{قلم رنگ۱|بنفش|بیزاری میجویید}} و یکدیگر را [[لعن]] میکنید و جایگاه (همه) شما آتش است و هیچ یار و یاوری برای شما نخواهد بود!|سوره =عنکبوت|آیه=۲۵}} | ||
|- | |- | ||
| ۴-کفر به معنای ترک اوامر الهی || {{متن قرآن|فیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ للَّـهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبیلاً وَ مَنْ {{قلم رنگ۱|بنفش|کَفَرَ}} فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِی عَنِ الْعالَمین|ترجمه=در آن، نشانههای روشن، (از جمله) مقام ابراهیم است و هر کس داخل آن [خانه خدا] شود در امان خواهد بود، و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند. و هر کس {{قلم رنگ۱|بنفش|کفر ورزد}} (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بینیاز است.|سوره =آل عمران|آیه=۹۷}} | |۴-کفر به معنای ترک اوامر الهی||{{متن قرآن|فیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ للَّـهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبیلاً وَ مَنْ {{قلم رنگ۱|بنفش|کَفَرَ}} فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِی عَنِ الْعالَمین|ترجمه=در آن، نشانههای روشن، (از جمله) مقام ابراهیم است و هر کس داخل آن [خانه خدا] شود در امان خواهد بود، و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند. و هر کس {{قلم رنگ۱|بنفش|کفر ورزد}} (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بینیاز است.|سوره =آل عمران|آیه=۹۷}} | ||
|- | |- | ||
| ۵-کفر به معنای ترک شکر || {{متن قرآن|قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیبْلُوَنی أَ أَشْکرُ أَمْ {{قلم رنگ۱|بنفش|أَکفُرُ}} وَ مَنْ شَکرَ فَإِنَّما یشْکرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِی کریمٌ.|ترجمه=گفت: «این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا شکر او را بجا میآورم یا {{قلم رنگ۱|بنفش|کفران میکنم}}؟! و هر کس شکر کند، به نفع خود شکر میکند و هرکس کفران نماید (به زیان خویش نموده است، که) پروردگار من، غنی و کریم است!»|سوره =نمل|آیه=۴۰}} | |۵-کفر به معنای ترک شکر||{{متن قرآن|قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیبْلُوَنی أَ أَشْکرُ أَمْ {{قلم رنگ۱|بنفش|أَکفُرُ}} وَ مَنْ شَکرَ فَإِنَّما یشْکرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِی کریمٌ.|ترجمه=گفت: «این از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا شکر او را بجا میآورم یا {{قلم رنگ۱|بنفش|کفران میکنم}}؟! و هر کس شکر کند، به نفع خود شکر میکند و هرکس کفران نماید (به زیان خویش نموده است، که) پروردگار من، غنی و کریم است!»|سوره =نمل|آیه=۴۰}} | ||
|} | |} | ||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
==ملاک و معیار کفر در نگاه متکلمان== | ==ملاک و معیار کفر در نگاه متکلمان== | ||
متکلمان ملاک و معیار کفر را در سه چیز دانستهاند<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹.</ref> | متکلمان ملاک و معیار کفر را در سه چیز دانستهاند<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹.</ref> | ||
# انکار امری که لازمه [[ایمان]] است مانند انکار توحید، نبوت و معاد. | #انکار امری که لازمه [[ایمان]] است مانند انکار توحید، نبوت و معاد. | ||
# انکار امری که منجر به انکار [[نبوت|رسالت]] پیامبر اکرم(ص) شود مانند انکار [[امامت]] و [[ولایت]] و انکار [[واجب|وجوب]] [[نماز]]. | #انکار امری که منجر به انکار [[نبوت|رسالت]] پیامبر اکرم(ص) شود مانند انکار [[امامت]] و [[ولایت]] و انکار [[واجب|وجوب]] [[نماز]]. | ||
# انکار امری که علم و یقین دارد (از روی شبهه نباشد) از ضروریات دین اسلام است. زیرا لازمه انکارش، انکار رسالت پیامبر(ص) است.<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹</ref> | #انکار امری که علم و یقین دارد (از روی شبهه نباشد) از ضروریات دین اسلام است. زیرا لازمه انکارش، انکار رسالت پیامبر(ص) است.<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹</ref> | ||
==فرقههای اسلامی محکوم به کفر== | ==فرقههای اسلامی محکوم به کفر== | ||
خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
====فتوای فقها در ابواب مختلف فقه==== | ====فتوای فقها در ابواب مختلف فقه==== | ||
*حکم به طهارت فرقههای اسلامی: فقها با استفاده از روایات حکم به طهارت فرقههای مسلمانان، غیر از فرقههای محکوم به کفر کردهاند.<ref>نجفی، جواهر الاکلام، ۱۴۰۴، ج۳، ص۲۹۷؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۳۰.</ref> همینطور حکم به مطهر بودن باقیمانده غذایشان به دلیل اسلامشان کردهاند و معتقدند [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] اجتناب از باقیمانده غذاهایشان نمیکردند و این از باب تقیه نبوده است.<ref>محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۳-۹۷.</ref> | *حکم به طهارت فرقههای اسلامی: فقها با استفاده از روایات حکم به طهارت فرقههای مسلمانان، غیر از فرقههای محکوم به کفر کردهاند.<ref>نجفی، جواهر الاکلام، ۱۴۰۴، ج۳، ص۲۹۷؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۳۰.</ref> همینطور حکم به مطهر بودن باقیمانده غذایشان به دلیل اسلامشان کردهاند و معتقدند [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] اجتناب از باقیمانده غذاهایشان نمیکردند و این از باب تقیه نبوده است.<ref>محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۳-۹۷.</ref> | ||
*حکم به خرید و فروش در بازار مسلمانان: درباره بازار مسلمانان به صرف اطلاق بازار مسلمانان مجوز خرید از آن را دادهاند و در این حکم قید تشیع یا مؤمنین وجود ندارد.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۳، ص۱۰۲؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۲۴؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه، ۱۴۱۹ق، ص۴۰۵؛ سیفی مازندرانی، دلیل التحریر، ۱۴۱۵ق، ص۲۵۹.</ref> | *حکم به خرید و فروش در بازار مسلمانان: درباره بازار مسلمانان به صرف اطلاق بازار مسلمانان مجوز خرید از آن را دادهاند و در این حکم قید تشیع یا مؤمنین وجود ندارد.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۳، ص۱۰۲؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۲۴؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه، ۱۴۱۹ق، ص۴۰۵؛ سیفی مازندرانی، دلیل التحریر، ۱۴۱۵ق، ص۲۵۹.</ref> | ||
*فتوا به حلال بودن ذبح حیوان: فقها در بحث شرایط [[ذبح شرعی|ذبح حیوان]]، قید مسلمان بودن را شرط دانستهاند و قید ایمان به معنای خاص شیعی مطرح نکردهاند<ref>.موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات، ۱۴۲۷ق، ج۱۱، ص۶۹؛ اصفهانی، وسیله النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۵؛ موسوی گلپایگانی، نتائج الأفكار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۸.</ref> | *فتوا به حلال بودن ذبح حیوان: فقها در بحث شرایط [[ذبح شرعی|ذبح حیوان]]، قید مسلمان بودن را شرط دانستهاند و قید ایمان به معنای خاص شیعی مطرح نکردهاند<ref>.موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات، ۱۴۲۷ق، ج۱۱، ص۶۹؛ اصفهانی، وسیله النجاة، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۵؛ موسوی گلپایگانی، نتائج الأفكار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۸.</ref> | ||
خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
*کفر جحود: انکار زبانی ولی اعتقاد قلبی داشتن به خدا و پیامبر اکرم(ص) | *کفر جحود: انکار زبانی ولی اعتقاد قلبی داشتن به خدا و پیامبر اکرم(ص) | ||
*کفر عناد: انکار از روی لجبازی | *کفر عناد: انکار از روی لجبازی | ||
*کفر نفاق: اقرار زبانی به خدا و پیامبر اکرم(ص) ولی اعتقاد قلبی نداشتن | *کفر نفاق: اقرار زبانی به خدا و پیامبر اکرم(ص) ولی اعتقاد قلبی نداشتن | ||
همچنین عین القضات همدانی ( عبد الله بن محمد بن علي بن علي الميانجي. درگذشت:۵۲۵ق.)در کتاب تمهیدات یا کتاب «زبدة الحقائق في كشف الدقائق» که چون دارای ده بخش تحت عنوان تمهید است به نام تمهیدات مشهور است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۳۴ و ج۱۲، ص۲۴</ref> کفر را به سه دسته تقسیم نموده است: | همچنین عین القضات همدانی ( عبد الله بن محمد بن علي بن علي الميانجي. درگذشت:۵۲۵ق.)در کتاب تمهیدات یا کتاب «زبدة الحقائق في كشف الدقائق» که چون دارای ده بخش تحت عنوان تمهید است به نام تمهیدات مشهور است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۳۴ و ج۱۲، ص۲۴</ref> کفر را به سه دسته تقسیم نموده است: | ||
# ظاهری: کفر به وجود خدا | #ظاهری: کفر به وجود خدا | ||
# قلبی: انکار نبوت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] | #قلبی: انکار نبوت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] | ||
# نفسانی: انکار یکی از ضروریات دین اسلام به جهت جهل، ضعف و ناتوانی فکری و یا فهم نادرست شخص، مانند انکار وجوب [[نماز]]<ref>همدانی، تمهیدات، ۱۳۷۰ش، ص۲۰۹.</ref> | #نفسانی: انکار یکی از ضروریات دین اسلام به جهت جهل، ضعف و ناتوانی فکری و یا فهم نادرست شخص، مانند انکار وجوب [[نماز]]<ref>همدانی، تمهیدات، ۱۳۷۰ش، ص۲۰۹.</ref> | ||
در آثار برخی از متکلمان از کفر نفسانی، به کفر استخفافی تعبیر شده است و کفر شیطان را از همین نوع کفر دانستهاند که شیطان در برابر امر خداوند به سجده برای [[آدم (پیامبر)|آدم]] احتجاج و مخالفت کرد و خداوند هم او را [[لعن|لعنت]] و کفرش را اعلام کرد «وکان من الکافرین».<ref>نراقی، مشکلات العلوم، ۱۳۶۷ش، ص۳۵۹.</ref>{{یاد|برخی درتعریف کفر استخفافی گفتهاند:اتخاذ یک نظر در عقاید دینی که منشاء آن ترجیح فهم خود بر ظواهر ادله است.}} | در آثار برخی از متکلمان از کفر نفسانی، به کفر استخفافی تعبیر شده است و کفر شیطان را از همین نوع کفر دانستهاند که شیطان در برابر امر خداوند به سجده برای [[آدم (پیامبر)|آدم]] احتجاج و مخالفت کرد و خداوند هم او را [[لعن|لعنت]] و کفرش را اعلام کرد «وکان من الکافرین».<ref>نراقی، مشکلات العلوم، ۱۳۶۷ش، ص۳۵۹.</ref>{{یاد|برخی درتعریف کفر استخفافی گفتهاند:اتخاذ یک نظر در عقاید دینی که منشاء آن ترجیح فهم خود بر ظواهر ادله است.}} | ||
نجم رازی در کتاب مرصاد العباد کفر را به حقیقی (کفر از روی علم و آگاهی) و تقلیدی (به تبعیت از پدر و مادر بدون علم) تقسیم میکند.<ref>نجم رازی، مرصاد العباد، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۱.</ref> | نجم رازی در کتاب مرصاد العباد کفر را به حقیقی (کفر از روی علم و آگاهی) و تقلیدی (به تبعیت از پدر و مادر بدون علم) تقسیم میکند.<ref>نجم رازی، مرصاد العباد، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۱.</ref> | ||
خط ۱۱۴: | خط ۱۱۴: | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
*[[شرک]] | *[[شرک]] | ||
* [[نجاست کافر]] | *[[نجاست کافر]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشتها}} | {{یادداشتها}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابنابیالعز، محمد بن علی، شرح العقیده الطحاویه، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۱ق. | * ابنابیالعز، محمد بن علی، شرح العقیده الطحاویه، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۱ق. |