سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

'''سکوتِ ۲۵ ساله امام علی(ع)''' به دورانِ خانه‌نشینیِ امام علی اشاره دارد که از زمان [[رحلت پیامبر(ص)|رحلت پیامبر]] ([[سال ۱۱ هجری قمری|۱۱ق]]) تا پذیرش خلافت از سوی او در سال [[سال ۳۵ هجری قمری|۳۵ق]] ادامه داشت. [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در این دوره برای حفظ منافع دینی و وحدت اسلامی از حق خود (جانشینی پیامبر) چشم پوشید و با [[خلفای سه‌گانه]] همکاری کرد. امام علی، در این دوران برای اثبات حقانیت خود بارها احتجاج کرد و نسبت به عملکرد خلفای سه‌گانه برخورد انتقادآمیز و نصحیت‌گرانه داشت.

بر اساس گزارش‌های تاریخی، علی بن ابی‌طالب و برخی صحابه در روزهای نخست رحلت پیامبر، از بیعت کردن با ابوبکر خودداری کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ۲، ص۱۲۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶؛ ابن‌قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۸؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۰۱.</ref> یاران امام علی(ع) در اعتراض به خلافت ابوبکر، در [[خانه حضرت فاطمه(س)]] تَحَصُّن کرده بودند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ۲، ص۱۲۶.</ref> ابوبکر، [[عمر بن خطاب|عُمَر]] را برای گرفتن بیعت به آنجا فرستاد و او تهدید کردن در صورت بیعت نکردن، خانه را با اهلش به آتش خواهد کشید.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶.</ref> پس همه، جز علی(ع) بیرون آمدند و بیعت کردند.<ref>ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۰.</ref> مطابق برخی گزارش‌ها، هیچ‌یک از [[بنی‌هاشم]] تا هنگامی که علی(ع) بیعت نکرد، دست بیعت به ابوبکر ندادند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۸</ref>

اگر چه منابع تاریخی در بیعت کردن امام علی(ع) با ابوبکر اختلاف دارند، اما مطابق گزارش مشهورتر،<ref>آقانوری، امامان شیعه و وحدت اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۷۵.</ref> علی(ع) پس از شش ماه، با نارضایتی بیعت کرد<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۸؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۲۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۶؛ ابن‌حبان، کتاب الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۱۷۰-۱۷۱.</ref> و حتی افراد دیگری را که تا آن زمان از بیعت خودداری کرده بودند، به انجام آن کار تشویق کرد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۸، ص۳۹۲.</ref> البته در برخی گزارش‌ها نیز آمده است علی(ع) ساعاتی پس از بیعت عمومی با ابوبکر بیعت کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۵، و ص۵۸۷.</ref> شیخ مفید معتقد است علی(ع) هیچ‌گاه با خلفای سه‌گانه بیعت نکرده است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۵۶-۵۷.</ref>

=== واقعه سقیفه ===

بعد از [[رحلت پیامبر(ص)]]، هنگامی که علی(ع) با همراهی [[بنی‌هاشم]] مشغول [[کفن]] و [[دفن]] پیامبر(ص) بود، برخی از [[انصار]] و [[مهاجرین]]، در [[سقیفه بنی‌ساعده|سَقیفۀ بَنی‌ساعِده]] جلسه‌ای تشکیل دادند تا جانشین پیامبر(ص) را انتخاب کنند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۹.</ref> آنان بدون توجه به [[واقعه غدیر]]<ref>مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ۲۶۷-۲۶۸.</ref> و مخالفت برخی [[صحابه]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref> برای خلافت با [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] بیعت کردند.<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار الصادر، ج۲، ص۱۲۳-۱۲۴؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref>  

مدتی کوتاه پس از اختلاف بر سر جانشینی حضرت محمد(ص)، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] به شهادت رسید.<ref>رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۳۹.</ref> به دستور ابوبکر، عمر بن خطاب به همراه عده‌ای دیگر برای بیعت گرفتن از علی، به درِ خانه او رفتند و عمر تهدید کرد که در صورت بیعت نکردن، خانه فاطمه را با ساکنانش به آتش می‌کشد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج‏۳، ص۲۰۲؛ ابن‌عبدربه، العقد الفرید، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۳.</ref> به گفته [[شیخ طوسی]] در [[تلخیص الشافی (کتاب)|کتاب تَلْخیصُ الشافی]]، شیعیان اختلافی ندارند که عمر ضربه‌ای به شکم فاطمه(س) زد که باعث شد [[محسن بن علی(ع)|فرزندش]] سِقْط شود و روایات شیعه در این باره [[خبر مستفیض|مُسْتَفیض]] است.<ref>شیخ طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۱۵۶.</ref> [[محمد بن جریر بن رستم طبری|طبری]] در [[دلائل الامامة (کتاب)|کتاب دَلائِلُ الاِمامه]] نیز روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] آورده که علت شهادت فاطمه زهرا(س) را سقط جنین او در اثر ضربه دانسته است.<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۴.</ref> به گفته تاریخ‌پژوهان، علی(ع) به دستور [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] و برای حفظ مصالح اسلام سکوت کرد.<ref>نگاه کنید به: عاملی، مأساة الزهراء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۶۶-۲۷۷؛ مهدی، الهجوم، ۱۴۲۵ق، ص۴۴۶-۴۴۹ و ۴۵۲-۴۵۸؛ کوثرانی، ۱۲ شبهة حول الزهراء، ۱۴۳۸ق، ص۱۵-۲۶.</ref>

===شورای شش‌نفره خلافت===

[[عمر بن خطاب|عُمَر بن خَطّاب]] در آخرین ساعات زندگی‌اش، شورایی شش‌نفره تشکیل داد تا آنها از میان خود یکی را به عنوان خلیفه برگزینند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۴.</ref> اعضای این شورا عبارت بودند از [[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی طالب(ع)]]، [[عثمان بن عفان|عُثمانِ بنِ عَفّان]]، [[طلحة بن عبیدالله|طَلْحَةِ بن عُبیدالله]]، [[زبیر بن عوام|زُبیر بن عَوّام]]، [[سعد بن ابی‌وقاص|سَعد بن ابی‌وَقّاص]] و [[عبدالرحمن بن عوف|عَبْدُالرَّحْمان بن عَوْف]].<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۳.</ref> با تصمیم عمر، خلیفه جدید با موافقت اکثریت افراد شورا انتخاب می‌شد و اگر تعداد آراء مساوی شد، شخصی خلیفه می‌شد که عبدالرحمان به او رأی داده باشد.<ref>یعقوبی، تاريخ اليعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۶۰.</ref> امام علی(ع) با توجه به نوع چینش افراد در شورا، انتخاب نشدن خود را پیش‌بینی کرده بود.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۵.</ref> طبق پیش‌بینی علی(ع)، عبدالرحمن‌ بن عوف با عثمان بیعت کرد و عثمان به خلافت انتخاب شد.<ref>یعقوبی، تاريخ اليعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۶۲.</ref>

===فتوحات===

در دوره حکومت خلفای سه‌گانه، جنگ‌هایی با هدف فتح ایران، روم و آفریقا صورت گرفت و بسیاری از آن مناطق به دست مسلمانان فتح شد.<ref>حسن‌بیگی، «فتوحات پس از رحلت پیامبر(ص)، زمینه‌ها و پیامدها»، ص۸۴.</ref> پس از آنکه علی بن ابی‌طالب به خلافت رسید، فتوحات متوقف شد و او هیچ اقدامی در راستای گسترش فتوحات انجام نداد.<ref>خضری و سیدی، «ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی»، ص۴۶.</ref> مقاله‌های بسیاری به موضع‌گیری امام علی(ع) نسبت به فتوحات پرداخته‌اند.<ref>گوهری فخرآباد، «فتوحات و مشروعیت خلفای راشدین»، ص۷-۸.</ref> برخی از این مقالات با اشاره به توقف فتوحات در دوره خلافت امام علی و عدم مشارکت او در آن جنگ‌ها، نتیجه گرفته‌اند که امام علی مخالف این فتوحات بوده است.<ref>گوهری فخرآباد، «فتوحات و مشروعیت خلفای راشدین»، ص۷-۸.</ref> بنا بر گزارش [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در [[مروج الذهب و معادن الجوهر (کتاب)|کتاب مُروجُ الذَّهَب]]، هنگامی که عمر از علی(ع) درخواست کرد در [[فتح ایران]] شرکت کند، علی(ع) نپذیرفت.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۱۰.</ref> علی در دوره دو خلیفه اول، گاهی در زمینه فتوحات مشورت‌هایی ‌می‌داد که در زمان عثمان خلیفه سوم از همان مشاوره نیز پرهیز کرد.<ref>رنجبر، «مواضع امام علی در برابر فتوحات خلفا»، ص۶۲.</ref>

===شورش مردم و قتل عثمان===

شورش و ناآرامی در دوران حاکمیت خلیفه سوم، [[عثمان بن عفان|عُثمانِ بنِ عَفّان]]، از حوادت تأثیرگذار دوران ۲۵ ساله حکومت خلفا است. هنگامی که مخالفان عثمان علیه او شورش کردند، وی در حضور مردم به ظاهر توبه کند و در پیمانی که با آنان بست مُتعهّد شد امور را اصلاح کند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۵.</ref> اما او نامه‌ای به یکی از والیان خود نوشت و دستور داد برخی از آن افراد را بکشد و برخی را زندانی کند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۵.</ref> این نامه خشم مخالفان را در پی داشت و آنان خانۀ عثمان را محاصره کرده، در [[سال ۳۵ هجری قمری|سال ۳۵ق]] او را کشتند.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۶-۱۸۸.</ref> در زمان محاصره خانه عثمان، به امام علی(ع) پیشنهاد شد از مدینه خارج شود تا اگر عثمان کشته شد، او را متهم نسازند.<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۸۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۶۸.</ref> اما علی(ع) این پیشنهاد را نپذیرفت.<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۸۷.</ref> [[امام حسن(ع)]] به همراه افرادی چون [[عبدالله بن زبیر|عَبْدُاللّه بْن الزُبَیْر]] و [[مروان بن حکم|مَروان بن حَکَم]] از عثمان محافظت می‌کردند.<ref> ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۴۶.</ref>

به گفته رسول جعفریان، اگرچه امام علی با بسیاری از انتقاداتی که به عثمان می‌شد، موافق بود، ولی از نظر سیاسی با کشتن عثمان مخالف بود و آن را به نفع [[معاویة بن ابی‌سفیان|مُعاویه]] می‌دانست.<ref>جعفریان، تاریخ خلفا، ۱۳۹۴ش، ص۱۸۰.</ref> امام علی(ع) از طرفی عثمان را «حَمَّالُ الْخَطَایا» (فردی با اشتباهات بسیار) نامید<ref>ابوصلاح حلبی، تقریب المعارف، ۱۴۰۴ق، ص۲۶۱.</ref> و از طرف دیگر شورشیان را نصیحت کرده، اشتباهاتشان را گوشزد می‌کرد.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۱۷۳.</ref> با این حال علی(ع) قبول نداشت که عثمان مظلومانه کشته شده است.<ref>ابن‌مزاحم، وقعة الصفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۱-۲۰۲.</ref>

[[جعفر سبحانی]]، از مراجع تقلید شیعه، برخی از فعالیت‌های [[امام علی(ع)]] در این دوران را چنین برشمرده است: