مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها

هم اکنون ساکنان مدینه، مسلمان و غالبا بر مذهب [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت‌]]اند.

در حول و حوش دوره ظهور اسلام، مدینه از نظر اقتصادی با مکه تفاوت داشت. اقتصاد مکه بر پایه بازرگانی بود ولی اقتصاد مدینه غالبا بر حول محور کشاورزی می‌چرخید. کشت و زرع در مزرعه‌ها و نخلستان‌های نواحی مختلف منطقه از جمله قبا و نزدیک [[کوه احد]]<ref> المفصل فی تاریخ...، پیشین، ص۱۳۲.. .</ref> رونق داشت. خرما و انگور مهم‌ترین محصولات مدینه بودند؛ اما نخل منشاء اصلی حیات اقتصادی در این شهر به شمار می‌رفت که از میوه آن به‌عنوان غذا و از چوب آن در ساختمان‌ها استفاده می‌شد.<ref>الندوی، سید علی حسنی؛ السیرة النبویه، دمشق،‌دار ابن کثیر، چاپ دوازدهم، ۱۴۲۵ق، ص۲۶۶.</ref> با این حال غالب مردم از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبودند.<ref>احسن التقاسیم، پیشین، ص۳۴.</ref>

نام قدیم و نام فعلی آن در [[قرآن]] بکار رفته است:

*«'''مدینه'''»: در قرآن فرموده: {{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|یقُولُونَ لَئِن رَّ‌جَعْنَا إِلَی الْمَدِینَةِ لَیخْرِ‌جَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ}}|ترجمه= می‌گویند: اگر به مدینه برگردیم، قطعاً آنکه عزتمندتر است آن زبون‌تر را از آنجا بیرون خواهد کرد|سوره= [[سوره منافقون|منافقون]]|آیه= ۸}} نیز در قرآن فرموده: {{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|وَ مِمَّنْ حَوْلَکمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ...}}|سوره= [[سوره توبه|توبه]]|آیه= ۱۰۱}}

*«'''یثرب'''»: و یثرب اسم قدیم قبل از هجرت است. در [[قرآن]] فرموده:{{متن قرآن|{{قلم رنگ۱|سیاه|وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ یا أَهْلَ یثْرِبَ...}}|سوره= [[سوره احزاب|احزاب]]|آیه= ۱۳}} زجاجی گفته که: یثرب اسم بانی آن است و او یثرب بن قانیة بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن [[نوح]] است. چون یکی از نوادگان [[نوح (پیامبر)|حضرت نوح]] به نام «یثرب» با خاندان خود در این سرزمین ساکن شد، از آن پس این سرزمین «یثرب» نام گرفت.{{مدرک}}

{{اصلی|هجرت به مدینه}}

رسول خدا(ص) ۱۳ سال پس از [[بعثت]]، در آغاز [[ربیع الاول]] راهی یثرب شد. این هجرت پس از بستن دو [[پیمان عقبه]] (عقبه اول و دوم) با مردم یثرب انجام شد. حضرت پس از اقامت چند روزه در [[قبا]]، راهی آنجا شد. علت اصلی مهاجرت مسلمانان به یثرب، فشار و آزارهای مشرکان مکه و [[بیعت]] یثربیان با پیامبر(ص) برای دفاع از مسلمانان بود.

۱۰ سال پایانی عمر پیامبر عمدتاً در مدینه سپری شد و این شهر پایگاه گسترش اسلام بود.<ref> مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ص ۲۱۲ .</ref>

'''بنای مسجد'''{{-}}

اولین اقدام [[رسول خدا(ص)]] در مدینه، ساختن مسجد بود؛ جایگاهی که علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکزیت فرهنگی، سیاسی و اداری نیز داشت؛ مرکزی که یکی از تکیه گاه‌های اصلی اسلام در میان [[مسلمانان]] بوده است.<ref> عبیدالله محمد امین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲.</ref>

'''ایجاد پیمان‌نامه'''{{-}}

</ref>

سومین اقدام رسول خدا(ص) ایجاد [[عقد اخوت|عقد برادری]] میان مسلمانان بود. آن حضرت مسلمانان را با یکدیگر برادر کرد تا نسبت به هم ارتباط و پیوند نزدیک‌تری داشته باشند.<ref> عبیدالله محمدامین، مکه و مدینه، کردی، ص۲۱۲.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[عبدالحسین زرین‌کوب]]:{{-}} «مدینه که تا این زمان (جنگ جمل) مرکز خلافت اسلامی بود از آن پس دیگر از اهمیت اداری و سیاسی افتاد و تنها عزلتگاه صحابه و تابعین و مرکز تعلیم قرآن و سنت شد و همچنین محل تفرج و استراحت عمال معزول».<ref>زرین‌کوب،‌ بامداد اسلام،‌ ۱۳۶۹ش، ص۱۰۷.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

مدتی نیز در دوره حاکمیت [[نفس زکیه]] ([[سال ۱۴۵ قمری]]) مرکز دولت اسلامی بود.{{مدرک}}

این شهر محل تولد تعدادی از [[امامان شیعه]] است، [[امام حسن(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۳۰۹.</ref> [[امام حسین(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۳۳۱.</ref> [[امام سجاد(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۳۵.</ref> [[امام باقر(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۵۲.</ref> [[امام صادق(ع)]]، [[امام کاظم(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۴۹۷.</ref> [[امام رضا(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد، ص۵۲۵.</ref> [[امام جواد(ع)]]،<ref>مفید، الارشاد.</ref> [[امام هادی(ع)]]<ref>مفید، الارشاد، ص۵۶۹.</ref> و [[امام عسکری(ع)]]<ref>مفید، الارشاد، ص۵۸۵.</ref> در مدینه به دنیا آمده ند.

براساس فتوای فقهیان شیعه مسافر در چهار مکان که مشهور به [[اماکن تخییر]] هستند می‌تواند نمازهای چهاررکعتی‌اش را شکسته یا کامل بخواند. <ref> محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۲۹؛ طباطبایی یزدی ، العروة الوثقی،  الناشر مكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، ج۲، ص۴۰۳.</ref> در جزییات این فتوا میان فقیهان اختلافاتی وجود دارد. [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی|صاحب عروه]] تمام خواندن نماز را در این چهار مکان با فضیلت تر از شکسته خواندن می‌داند.<ref>طباطبایی یزدی ، العروة الوثقی،  الناشر مكتب آية الله العظمى السيد السيستاني، ج۲، ص۴۰۳.</ref> براساس فتوای [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] مسافر می‌تواند در تمام شهر مکه و مدینه و کوفه و در حرم حضرت سید الشهداء(علیه السلام) تا مقدار ۱۱٫۵ متر تقریباً از اطراف قبر مقدس، نمازش را تمام بخواند.<ref>https://www.sistani.org/persian/book/50/60/</ref>

===مسجد النبی(ص)===

{{اصلی|مسجد النبی}}

در حدیث است که [[رسول خدا(ص)]] فرمود: {{حدیث|مَنْ تَطَهَّر فی بَیتِهِ ثُمَّ أَتی مَسْجِدَ قُبا فَصَلی فیه رَکْعتْین کانَ له کَأَجْرِ عُمْرَة|ترجمه= کسی که در خانه‌اش، خود را پاکیزه و طاهر کند و سپس به مسجد قبا بیاید و در آن نماز بخواند، پاداش یک [[حج عمره|عمره]] خواهد داشت.}}<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۳ص۲۱۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱، ص۱۸۹.</ref>

{{اصلی|مسجد شجره}}

[[پرونده:مسجد شجره در شهر مدینه.jpg|بندانگشتی|200px|[[مسجد شجره]] در شهر مدینه]]

این مسجد که امروزه به نام‌های «[[مسجد شجره|شجره]]»، «[[ذوالحلیفه|ذوالحُلَیفه]]» و «اَبیار علی» مشهور است یکی از مساجد بسیار مهم خارج از مدینه بوده و به عنوان یکی از [[میقات‌|میقات‌ها]] و مساجد [[احرام|اِحرام]] اهمیت زیادی دارد.

[[پیامبر(ص)]] در ادامه مسیر از [[قبا]] به [[یثرب]]، در میان [[قبیله بنی سالم]] برای نخستین بار [[نماز جمعه]] را اقامه کرد و همین مسئله سبب شد تا محل نماز خواندن رسول خدا(ص)به عنوان [[مسجد الجمعه]] شناخته شود.

مسجدی با نام [[مسجد العرفات]] یا مسجد العُمْرَه در طرف قبله [[مسجد قبا]] بوده است. گفته شده این نامگذاری به این جهت بوده که زمانی در [[روز عرفه]] رسول خدا(ص) در اینجا ایستاده بود، زمین آن چنان صاف شد که حضرت از آنجا مردمانی را که در [[عرفات]] ایستاده بودند را مشاهده کرد.<ref> تاریخ المعالم المدینة المنوره، صص۱۲۵ - ۱۲۶.</ref>

[[مسجد عتبان بن مالک]] نیز یکی از مساجد منطقه قبا بوده است. ابن عتبان که از [[نقابت|نقیبان]]  [[انصار]] بود، از رسول خدا(ص)خواست تا به منزل وی بیاید تا او برای حضرت محلی برای نماز درست کند. علت این درخواست این بود که گاهی اوقات، سیل میان او و مسجد محل فاصله می‌انداخت. رسول خدا(ص) به منزل وی رفته، و در قسمتی از خانه‌اش نماز خواند و همان مکان به عنوان مسجد شناخته شد.<ref> تاریخ المعالم المدینة المنوره، ص۱۵۵.</ref>

{{اصلی|مسجد علی بن ابی‌طالب (مدینه)}}

این مسجد در جنوب [[مسجد فتح]] بوده و بر [[وادی بطحان]] اشراف دارد. گفته شده در مدت محاصره شهر مدینه در [[جنگ احزاب]]، [[حضرت علی(ع)]] در آن به [[عبادت]] می‌پرداخت.<ref> خلاصة الوفاء بأخبار‌دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳; المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴.</ref>

در جریان [[غزوه بنی نضیر]] رسول خدا(ص) در این محل خیمه‌ای داشته و به مناسبت [[برکت]] حضور [[پیامبر(ص)]] در آن مکان مسجدی ساخته شد. درباره نام‌گذاری این مسجد گفته شده است که در این مکان درخت فَضِیخ قرار داشته است که نام درخت نخل بوده است (فضیخ به نوعی شراب که از درخت نخل گرفته می شد نیز اطلاق شده است).

[[مسجد|مسجدی]] است که دستور [[تغییر قبله]] از [[مسجدالاقصی]] به [[کعبه]] در آن بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم]] نازل شد.<ref>بلاذری، أنساب‏ الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۴۶.</ref> این مسجد در شمال غربی مدینه، حدود ۳ کیلومتری [[مسجد النبی]] قرار دارد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۴.</ref> این مسجد که در [[سال ۲ هجری قمری]] بنا شده بود، در طول قرن‌ها به دفعات مورد بازسازی قرار گرفته است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۲-۳۳۴.</ref>

در شمال غربی مدینه و در دامنه کوه سَلْع هفت مسجد که در نزدیک هم قرار دارند را [[مساجد سبعه]] گویند که عبارت‌اند از: مسجد علی، مسجد سلمان، مسجد فاطمه، مسجد ابوذر، مسجد ذوقبلتین، مسجد ابوبکر و مسجد عمر.<ref> خلاصة الوفاء بأخبار‌ دار المصطفی; الدّر الثمین، ص۲۳۳ب، المساجد و الأماکن الأثریة، ص۲۴.</ref>

[[پرونده:مسجد غمامه.jpg|بندانگشتی|200px|نمایی از [[مسجد غمامه]]]]

*[[مسجد و مشربه‌ أم ابراهیم]].<ref> مکه و مدینه، مرکز تحقیقات حج، ص۲۸.</ref>

{{اصلی|بقیع}}

[[پرونده:نمایی از قبرستان بقیع.jpg|بندانگشتی|250px|نمایی از [[بقیع|قبرستان بقیع]]]]

پیامبر هرگاه از کنار قبرستان بقیع می‌گذشت، می‌فرمود: «السَّلامُ عَلَیکمْ مِنْ دِیارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ الله بِکمْ لاحِقُونَ».<ref>بقیع، مرکز تحقیقات حج، ص۳.</ref>

{{اصلی|کوه احد}}

[[پرونده:کوه احد.jpg|بندانگشتی|250px|نمایی از [[کوه احد]]]]

خانه [[حضرت علی(ع)]] و [[حضرت زهرا(س)]] در کنار [[مسجد النبی]] قرار داشت. این خانه دو در داشت که یکی به مسجد باز می‌شد و حضرت هنگام نماز از آن وارد مسجد می‌شدند و در دیگری هم به بیرون مسجد باز می‌­شد که رفت آمد  هر روزه از آن صورت می‌گرفت. در [[ماجرای سد الابواب]] به این خانه اشاره شده است.

در منطقه قبا مکان های مختلفی وجود داشته که اکنون از میان رفته است. از جمله خانه [[کلثوم بن هدم| کلثوم بن هِدْم]] و [[سعد بن خثیمه]]، که این دو خانه محل فرود آمدن رسول خدا(ص) پس از هجرت و محل زندگی شماری از مهاجران نخست به مدینه بوده است.<ref> التحفة اللطیفة،ص۷۰.</ref>

اَریس در لغت اهل شام،به معنای«فلاح»است. چاه مزبور را به نام [[بئر اریس]]، [[بئر خاتم]] و«بئر النبی» هم می‌نامند.

از این چاه ده‌ها بار در مصادر تاریخی و حدیثی یاد شده است.عمده‌ترین آنها اشاره به جریان افتادن [[انگشتر]] رسول خدا(ص) در زمان [[عثمان]] و توسط وی در آن چاه است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، ص۲۵۳؛ اصغر قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۳۸۵.</ref>

قبر محمد بن [[عبدالله بن حسن بن حسن|عبدالله]] بن [[حسن بن حسن بن علی بن ابی طالب|الحسن]] بن [[امام حسن(ع)|الحسن علیه‌السلام]] در منطقه‌ای بین مغرب و شمال شهر در نزدیکی [[کوه سلع]] است.<ref>حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص۱۰۷۱.</ref>

{{اصلی|غزوه بنی‌قینقاع}}

[[بنی‌قینقاع|بَنی‌قَینُقاع]] نخستین قبیله از [[یهود|یهودیان]] مدینه بودند، که [[دستور المدینه|پیمان خود]] با [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را شکستند<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> و پیامبر پس از اتمام حجت با آنها،<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۱۳.</ref> در [[۱۵ شوال]] سال [[سال دوم هجری قمری|دوم هجری]] علیه آنها اعلام جنگ کرد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۶؛ مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۰۶.</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها، این واقعه پس از آن رخ داد که مردی یهودی، با تعرُّض به زنی [[مسلمان]]، بخشی از بدن او را عریان کرد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۶.</ref> در آنگاه مرد مسلمانی به یاری زن رفت و آن یهودی را به قتل رساند.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> دیگر یهودیان نیز به آن مسلمان حمله کرده، وی را کشتند و در پی این ماجرا درگیری مسلمانان با یهودیان بالا گرفت.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفه، ج۲، ص۴۸.</ref> با آغاز [[غزوه بنی‌قینقاع|جنگ بنی‌قینقاع]]، یهودیان به قلعه‌های خود رفتند و پیامبر به مدت پانزده روز آنان را در قلعه‌هایشان محاصره کرد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۷۷.</ref> پس از گذشت پانزده روز یهودیان بنی‌قینقاع در برابر پیامبر تسلیم شدند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۸۰.</ref> به دستور پیامبر، بنی‌قینقاع به منطقه [[شام]] تبعید و در منطقه اِذرَعات ساکن شدند.<ref>بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۳۰۹.</ref>

یهودیان [[بنی‌ قریظه]] پس از اخراج بنی نضیر پیمان خود را نقض کردند و به همراه قریش و کفار دیگر جنگ احزاب را به راه‌انداختند، و یک بار هم شبیخون زدند<ref>واقدی، مغازی، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref> ولی در نهایت با همکاری یک تازه مسلمان، توافق آنها با کفّار به هم خورد، و در نتیجه از همکاری با احزاب عرب بازایستادند.<ref>سیره ابن هشام، ص۳۷۴-۳۷۱؛ طبقات ابن سعد، ج۲، ص۶۷؛ مغازی، ص۳۶۳-۳۶۱؛ طبری، ج۳، ۱۰۷۹-۱۰۷۸؛ کامل ابن اثیر، ج۳، ص۱۰۲۲.</ref> پس از اتمام [[جنگ احزاب]]، پیامبر به سراغ یهودیان بنی قریظه رفتند و آنها را محاصره نمودند. پس از حدود یک ماه، بنی قریظه تسلیم شد،<ref> طبری، ج۳، ص۱۰۸۴؛ یعقوبی، ج۱، ص۴۱۱.</ref> و حکم به [[اعدام]] مردان و اسارت زنان و کودکان ایشان صادر شد.

{{اصلی|واقعه حره}}

[[واقعه حره]] از جنایات بزرگ [[بنی امیه|امویان]] د ر زمان حکومت [[یزید بن معاویه|یزید]] پس از به شهادت رساندن [[امام حسین(ع)|امام حسین علیه‌السلام]] است. این واقعه مربوط به قیام مردم [[مدینه]] علیه حکومت [[یزید بن معاویه]] به رهبری [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر|عبدالله بن حَنظَلة بن ابی‌ عامر]] در [[سال ۶۳ قمری]] است.

[[یزید]] سپاهی ۵ هزار نفری رابه فرماندهی [[مسلم بن عقبه]]، به مدینه فرستاد. این سپاه قیام مردم را با خشونت بسیار سرکوب کرد. در این واقعه بسیاری از مردم مدینه، از جمله ۸۰ تن از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و ۷۰۰ تن از حافظان [[قرآن]] کشته شدند و غارت اموال و نوامیس مردم به مدت سه روز برای سپاهیان شام مجاز شمرده شد و آنها از هیچ جنایتی فروگذار نکردند.<ref> مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۷۳ تا۷۵.</ref>

{{اصلی|قیام محمد بن عبدالله بن حسن}}

[[محمد نفس زکیه]] در زمان [[خلافت]] [[منصور عباسی]] در [[سال ۱۴۵ قمری]] و در مدینه قیام کرد. مردم مدینه، بالاخص [[محدث|محدثین]] مدینه از جمله [[مالک بن انس]]، به طرفداری از نفس زکیه برخاسته و بیعت منصور را به خاطر کراهت و اجبار، غیر معتبر دانستند. در درگیری دو لشکر در مدینه، سپاه نفس زکیه شکست خورد و او کشته شد و بدنش را در [[بقیع]] دفن کردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، صص۲۹۸و۲۹۹.</ref>

{{اصلی|واقعه فخ}}

حسین فخی در [[ذی‌القعده]] سال ۱۶۹ق در مدینه قیام کرد.<ref>حسنی، المصابیح، ۱۴۲۳ق، ص۴۶۶؛ هارونی، الافادة فی تاریخ الأئمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۲۶؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵.</ref> تلاش عوامل حکومت در مدینه برای مقابله با حسین فخی نتیجه‌ای نداشت و به شکست و کشته شدن تعدادی از آنها انجامید.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۴.</ref> بنا بر نقل طبری، تسلط قیام‌کنندگان بر مدینه تنها یازده روز طول کشید.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵.</ref> صاحب فخ فردی به نام دِنیار خُزاعی را والی مدینه کرد و خود همراه با سیصد نفر از یارانش<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷.</ref> در [[۲۴ ذی‌القعده]] سمت مکه حرکت کرد.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵.</ref>

افزون بر این آثار، کتاب‌هایی دیگر مانند کتاب ''المساجد الاثریة فی المدینة المنوّرة''(اثر محمد الیاس عبد الغنی) درباره موضوعات مرتبط با مدینه نگاشته شده‌اند که فارسی‌زبانان برخی از آنها را به فارسی نیز ترجمه کرده‌اند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

*ابن‌کثیر، ابوفداسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.

==پیوند به بیرون==

{{شهرهای مقدس شیعیان}}