مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''مِصْباحُ الشّریعَة و مِفْتاحُ الْحَقیقَة''' اثری به زبان عربی و منسوب به [[امام جعفر صادق(ع)]] است. این کتاب، مشتمل بر روایاتی [[اخلاق|اخلاقی]] و [[عرفان نظری|عرفانی]] در ضمن ۱۰۰ باب است. برخی چون [[سید بن طاووس]] و [[محدث نوری]]، کتاب را معتبر دانسته و انتساب به امام صادق(ع) را پذیرفته‌اند و عده‌ای مانند [[شیخ حر عاملی]] و [[افندی اصفهانی]]، این انتساب را نپذیرفته و آن را به [[فضیل بن عیاض]]، [[عرفان|عارف]] و [[زهد|زاهد]] [[بصره|بصری]] یا [[کوفه|کوفی]] نسبت داد‌ه‌اند. این کتاب، از دیرباز مورد توجه عالمان بوده و روایات فراوانی از آن نقل شده است و شروح و ترجمه‌های فراوانی دارد.

[[سید ابن طاووس]] اولین کسی است که در کتاب [[کشف المحجة لثمرة المهجة (کتاب)|کشف المحجة]] و کتاب [[الامان من اخطار الاسفار و الازمان (کتاب)|امان الاخطار]] این کتاب را منسوب به [[امام صادق علیه‌السلام|امام جعفر صادق(ع)]] دانسته است. وی اینگونه می‌نویسد: ''باید مسافر با خود همراه دارد کتاب «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» را که از امام صادق(ع) است؛ زیرا این کتاب، کتابی لطیف و شریف در بیان راه [[سیر و سلوک|سلوک]] به طرف [[خدا|خداوند متعال]] و توجه به سوی او و راهنمای دستیابی به اسرار سیر و سلوک می‌باشد و اسرار مَطویّه(نهفته) در خود را در اختیار و دسترس خواننده می‌گذارد و خلاصه کلام آن که فواید این کتاب بسیار و حجم آن کم است. به عبارت دیگر کثیر المعنی و قلیل اللفظ است''.<ref>ابن طاووس، امان الاخطار، ۱۴۰۹ق، ص۹۱ و ۹۲.</ref>

[[محمدتقی مجلسی|علامه مجلسی]]، به مطالعهٔ مصباح الشریعة سفارش نموده و می‌گوید شهید ثانی این کتاب را با سندهای خود از امام صادق(ع) نقل نموده است و متن آن دلالت بر صحّت و درستی انتساب آن به امام(ع) دارد.<ref>مجلسی، روضة المتقين فی شرح من لا يحضره الفقيه، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۲۰۱.</ref>

از دیگر موافقان کتاب، می‌توان به [[سید هاشم بحرانی]]، [[محمدمهدی نراقی]]، [[سید علی‌خان مدنی]]، [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]]، [[میرزا ابوالقاسم ذهبی شیرازی]]، [[سید حسین قزوینی]] و نیز [[حسن مصطفوی]] نام برد.<ref>[http://www.mohaddeth.ir/?p=45 بررسی کتاب مصباح الشریعه]، سایت محدث.</ref>[[ملا هادی سبزواری]] نیز از کسانی است که با نقل  عبارت مشهور موجود در مصباح الشریعه «الْعُبُودِيَّةُ جَوْهَرٌ كُنْهُهَا الرُّبُوبِيَّةُ» بدون این که نامی از کتاب بیاورد آن را منسوب به [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] کرده است (و فى الحديث المروى عن صادق الآل عليه سلام الله المتعال العبودية جوهرة كنهها الربوبية) <ref>سبزواری، شرح الأسماءالحسنى، ج۱، ص۵.</ref> [[مرتضی مطهری|مطهری]] محقق و اسلام پژوه شیعی(۱۲۹۸-۱۳۵۸ش.) نیز نقل کرده کتاب مصباح الشریعه کتابی است که [[فضیل بن عیاض]] ادعا  کرده است محتوایش  پاسخ‌هایی است که [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] به سؤالات من داده است. مطهری در توجیه نوع محتوا (که به صورت خاص و ادبیات کم نظیر در میان دیگر احادیث معصومین است)  می‌گوید بدیهی است مردی این‌چنین عارف و بامعرفت و با[[تقوا]] و [[زهد|زاهد]] وقتی نزد امام صادق(ع) برود، خیلی فرق می‌کند با فلان ساربان که مثلًا مسئله‌ای از شکیات می‌خواهد بپرسد و نزد امام صادق(ع) می‌رود؛ قهراً سؤالات او در یک سطح بالاتر است و جواب‌های امام هم از جواب‌هایی که به دیگران می‌دهد در یک سطح بالاتر است. طبعاً کتاب در یک سطح بالاتری قرار می‌گیرد. <ref>مطهری، آزادی معنوی، ص۴۴، https://lms.motahari.ir/book-page/4/آزادی%20معنوی?page=44

[[شیخ حر عاملی]] از جمله کسانی است که این کتاب را مردود می‌داند و مخالفت خویش را در کتاب «[[هدایة الامة]]» بیان داشته و باور دارد که برخی مطالب در این کتاب با [[حدیث متواتر|احادیث متواتر]] مخالفت دارد.<ref>حر عاملی، هدایة الامة، ۱۴۱۲ ق، ج ۸، ص۵۵۱.</ref>  

[[عبدالله بن عیسی افندی]] نیز این انتساب را نپذیرفته و آن را به نقل از یکی از [[صوفیه|صوفیان]] می‌داند.<ref>نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ ق، ج ۱، ص۲۰۲.</ref>

[[سید موسی شبیری زنجانی]]، در [[جرعه‌ای از دریا (کتاب)|جرعه ای از دریا]]، نقلی مستقیم از [[سید حسین طباطبایی بروجردی |آیت‌الله بروجردی]] گفته که ایشان کتاب مصباح الشریعة را تألیف ابو القاسم قشیری(رییس متصوفه) می‌دانسته‌اند.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، مقالات و مباحث شخصیت شناسی و کتابشناسی، ۱۳۹۳ش، ج۳، ص۴۹۸.</ref>

[[محمدرضا مظفر]] نیز باور دارد که اسلوب این کتاب گواهی می‌دهد که بیش‌تر مطالب آن جعلی است.<ref>مظفر، «مقدمه» در جامع السعادات، ناشر اعلمی بیروت، ص۲۰.</ref>

[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] نیز معتقد است که مصباح الشریعه کتابی نیست که شایستهٔ استناددهی داشته باشد؛ چرا که اصلاً معلوم نیست که مطالب آن روایت از [[چهارده معصوم|معصوم(ع)]] باشد؛ چه رسد به این که آن را روایت معتبری بدانیم. وی همچنین می‌افزاید که بعید نیست که مطالب این کتاب اساساً ساختهٔ بعضی از اهالی علم و حالات عرفانی باشد.<ref>امام خمینی، المكاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج‌۱، ص۴۸۱.</ref> امام خمینی در جای دیگری نیز خاطرنشان می‌کند که ظاهرا این کتاب از عارفی است که آن را به نام امام صادق(ع) نوشته است.<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۵ش، ج‌۱۸، ص۴۵۲.</ref>{{یاد| برخی از تعابیر که از تعابیر اختصاصیِ مصباح الشریعه است مانند: الْعُبُودِيَّةُ جَوْهَرٌ كُنْهُهَا الرُّبُوبِيَّةُ از سوی [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] نقل شده ولی آن را به کسی منسوب نکرده است. شبیری، جرعه‌ای از دریا،۱۳۹۳ش، ج۳، پاورقی ص۶۵۳. فرازی از متن اجازه نقل امور عقلیه توسط امام خمینی به سید ابراهیم علوی مقبره‌ای.}}

این کتاب شامل ۱۰۰ باب است که البته همه مباحث آن [[اخلاق|اخلاقی]] نیست و در میان آن‌ها عناوین [[فقه|فقهی]] و آدابی نیز به چشم می‌خورد.<ref> احمدپور، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۵. </ref>