Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۳٬۲۷۶
ویرایش
نامه امام علی(ع) به مالک اشتر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←متن و ترجمه: اصلاح ارقام) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات روایت | {{در دست ویرایش ۲|ماه=[[مهر]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۴۰۳]]|کاربر=P.motahari }}{{جعبه اطلاعات روایت | ||
| عنوان = فرمان مالک اشتر | | عنوان = فرمان مالک اشتر | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| مؤید قرآنی = | | مؤید قرآنی = | ||
}} | }} | ||
''' | '''فرمان مالک اَشتَر'''، یا '''نامۀ امام علی(ع) به مالک اَشتَر'''، بزرگ‌ترین و پرمحتواترین نامۀ [[نهج البلاغه]] در موضوع حکومت‌داری و سیاست اداره جامعه است. در این نامه مبانی، اصول، روش‌ها، سیاست‌ها و اخلاقِ مدیریت و حکومت‌داری بیان می‌شود. اهتمام فوق‌العاده به طبقات محروم، لزوم تعیین وقت برای ملاقات عمومی، انتخاب مشاوران قوی و خردمند و جلوگیری از هرگونه رانت‌خواری از توصیه‌های ذکر شده در این نامه است. توصیه‌های ذکر شده در این عهدنامه را از کبریت احمر، نایاب‌تر دانسته‌اند. | ||
[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در شرایط آشفته [[مصر]]، [[مالک اشتر]] را حاکم آنجا کرد و این نامه را برای او نوشت تا بر اساس آن حکومت کند. پس از شهادت مالک اشتر، این نامه به دست [[معاویة بن ابی‌سفیان|مُعاویه]] افتاد و او نامه را در خزانه خود مخفی کرد تا آنکه [[عمر بن عبدالعزیز|عُمَر بن عَبدالعَزیز]] آن را در اختیار عموم مردم قرار داد. توجه به جنبه‌های مادی و معنوی زندگی انسان‌ها بر اساس اخلاق انسانی و ارزش‌های الهی، تبیین روش حکومت‌داری بر اساس قواعد عقلانی و اخلاقی، و بیان ملاک‌های شایسته‌سالاری به صورت جامع از ویژگی‌های این نامه به‌شمار آمده است. | [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در شرایط آشفته [[مصر]]، [[مالک اشتر]] را حاکم آنجا کرد و این نامه را برای او نوشت تا بر اساس آن حکومت کند. پس از شهادت مالک اشتر، این نامه به دست [[معاویة بن ابی‌سفیان|مُعاویه]] افتاد و او نامه را در خزانه خود مخفی کرد تا آنکه [[عمر بن عبدالعزیز|عُمَر بن عَبدالعَزیز]] آن را در اختیار عموم مردم قرار داد. توجه به جنبه‌های مادی و معنوی زندگی انسان‌ها بر اساس اخلاق انسانی و ارزش‌های الهی، تبیین روش حکومت‌داری بر اساس قواعد عقلانی و اخلاقی، و بیان ملاک‌های شایسته‌سالاری به صورت جامع از ویژگی‌های این نامه به‌شمار آمده است. | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
به باور برخی عالمان شیعه، این نامه معتبر است و به بررسی سند آن نیازی نیست؛ چون هم شهرت بسیاری دارد که در منابع متعددی نقل شده است و هم محتوای عمیقی دارد که تنها [[چهارده معصوم|معصومان]] می‌توانند چنان مفاهیم بلندی را بیان کنند. علاوه بر شرح و ترجمه این نامه در [[فهرست ترجمه‌های نهج البلاغه|ترجمه‌ها]] و [[فهرست شرح‌های نهج البلاغه|شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج‌البلاغه]] نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی نیز بر این خطبه نوشته شده است، از جمله: «الراعی و الرَعیّه» اثر توفیق الفَکیکی، «حکمت اصول سیاسی اسلام» به قلم [[محمدتقی جعفری]] و «دلالت دولت» تألیف [[مصطفی دلشاد تهرانی]]. | به باور برخی عالمان شیعه، این نامه معتبر است و به بررسی سند آن نیازی نیست؛ چون هم شهرت بسیاری دارد که در منابع متعددی نقل شده است و هم محتوای عمیقی دارد که تنها [[چهارده معصوم|معصومان]] می‌توانند چنان مفاهیم بلندی را بیان کنند. علاوه بر شرح و ترجمه این نامه در [[فهرست ترجمه‌های نهج البلاغه|ترجمه‌ها]] و [[فهرست شرح‌های نهج البلاغه|شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج‌البلاغه]] نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی نیز بر این خطبه نوشته شده است، از جمله: «الراعی و الرَعیّه» اثر توفیق الفَکیکی، «حکمت اصول سیاسی اسلام» به قلم [[محمدتقی جعفری]] و «دلالت دولت» تألیف [[مصطفی دلشاد تهرانی]]. | ||
== معرفی و اهمیت == | ==معرفی و اهمیت== | ||
نامه امام علی(ع) به مالک اشتر در تبیین حکومت‌داری خطاب به مالک اشتر نوشته شده و بزرگ‌ترین و پرمحتواترین [[فهرست نامه‌های نهج البلاغه|نامه نهج البلاغه]] در موضوع حکومت‌داری و سیاست اداره جامعه است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴؛ جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۴.</ref> در این نامه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] هر آنچه را که یک کارگزار اسلامی باید در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، حقوقی، نظامی و فرهنگی به کار گیرد، بیان کرده است.<ref>شیروانی، مدیریت و مدارا در کلام علی(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۷.</ref> از آنجا که در این نامه مباحث تخصصی مختلفی ارائه شده، این نامه با ده‌ها رشته علمی مصطلح ارتباط پیدا می‌کند که برای درک عمیق نامه، باید به آن علوم آگاهی داشت.<ref>زمانی، و دیگران، «اکتشاف الگوی رهبری امام علی(ع) از عهدنامه مالک اشتر(ره)»، ص۵۵-۵۶.</ref> | نامه امام علی(ع) به مالک اشتر در تبیین حکومت‌داری خطاب به مالک اشتر نوشته شده و بزرگ‌ترین و پرمحتواترین [[فهرست نامه‌های نهج البلاغه|نامه نهج البلاغه]] در موضوع حکومت‌داری و سیاست اداره جامعه است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴؛ جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۴.</ref> در این نامه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] هر آنچه را که یک کارگزار اسلامی باید در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، حقوقی، نظامی و فرهنگی به کار گیرد، بیان کرده است.<ref>شیروانی، مدیریت و مدارا در کلام علی(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۷.</ref> از آنجا که در این نامه مباحث تخصصی مختلفی ارائه شده، این نامه با ده‌ها رشته علمی مصطلح ارتباط پیدا می‌کند که برای درک عمیق نامه، باید به آن علوم آگاهی داشت.<ref>زمانی، و دیگران، «اکتشاف الگوی رهبری امام علی(ع) از عهدنامه مالک اشتر(ره)»، ص۵۵-۵۶.</ref> | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
{{جدول واکنش‌گرا/پایان}} | {{جدول واکنش‌گرا/پایان}} | ||
== محتوا == | ==محتوا== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ وَ إِمَّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ يَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ يُؤْتَى عَلَى أَيْدِيهِمْ فِي الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ مِثْلِ الَّذِي تُحِبُّ وَ تَرْضَى أَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِه|ترجمه=رعیّت دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تواند، و دسته دیگر در آفرینش با تو همانند. گناهی از ایشان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته خطایی بر دستشان می‌رود. به خطاشان منگر، و از گناهشان در گذر، چنانکه دوست داری خدا بر تو ببخشاید و گناهت را عفو فرماید.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۲۷-۴۲۸.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّينِ وَ إِمَّا نَظِيرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ يَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ يُؤْتَى عَلَى أَيْدِيهِمْ فِي الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ مِثْلِ الَّذِي تُحِبُّ وَ تَرْضَى أَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِه|ترجمه=رعیّت دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تواند، و دسته دیگر در آفرینش با تو همانند. گناهی از ایشان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته خطایی بر دستشان می‌رود. به خطاشان منگر، و از گناهشان در گذر، چنانکه دوست داری خدا بر تو ببخشاید و گناهت را عفو فرماید.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۲۷-۴۲۸.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
در این نامه اساسی‌ترین مباحث مربوط به مدیریت و چگونگی حکومت‌داری،<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> در پنج حوزه اساسیِ ۱. مبانی ۲. اصول ۳. روش‌ها ۴. سیاست‌ها ۵. اخلاق، تبیین شده است.<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۶۰.</ref> مباحث این نامۀ طولانی در ۱۰ محور ذیل دسته‌بندی شده است: | در این نامه اساسی‌ترین مباحث مربوط به مدیریت و چگونگی حکومت‌داری،<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> در پنج حوزه اساسیِ ۱. مبانی ۲. اصول ۳. روش‌ها ۴. سیاست‌ها ۵. اخلاق، تبیین شده است.<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۶۰.</ref> مباحث این نامۀ طولانی در ۱۰ محور ذیل دسته‌بندی شده است: | ||
# اهمیت مأموریت مالک اشتر؛ | #اهمیت مأموریت مالک اشتر؛ | ||
# تذکرات اخلاقی تأثیرگذار در حکومت؛ | #تذکرات اخلاقی تأثیرگذار در حکومت؛ | ||
# تقسیم مردم به قشرهای مختلف؛ | #تقسیم مردم به قشرهای مختلف؛ | ||
# اهتمام فوق‌العاده به طبقات محروم؛ | #اهتمام فوق‌العاده به طبقات محروم؛ | ||
# لزوم تعیین وقت برای ملاقات عمومی؛ | #لزوم تعیین وقت برای ملاقات عمومی؛ | ||
# انتخاب مشاوران قوی و خردمند؛ | #انتخاب مشاوران قوی و خردمند؛ | ||
# جلوگیری از هرگونه رانت‌خواری؛ | #جلوگیری از هرگونه رانت‌خواری؛ | ||
# اهتمام به امر صلح و داشتن هوشیاری در برابر دشمنان؛ | #اهتمام به امر صلح و داشتن هوشیاری در برابر دشمنان؛ | ||
# اهتمام به برگزاری فرایض دینی برای مردم؛ | #اهتمام به برگزاری فرایض دینی برای مردم؛ | ||
# دعا برای موفق شدن در انجام مسئولیت‌ها.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۶۱.</ref> | #دعا برای موفق شدن در انجام مسئولیت‌ها.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۶۱.</ref> | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
از ویژگی‌های این نامه می‌توان موارد ذیل را برشمرد: | از ویژگی‌های این نامه می‌توان موارد ذیل را برشمرد: | ||
* ارائۀ اساسی‌ترین مباحث حکومت و مدیریت، شامل مبانی، اصول، روش‌ها، سیاست‌ها و اخلاقِ حکومتی و مدیریتی با بیانی شیوا و رسا؛<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> | *ارائۀ اساسی‌ترین مباحث حکومت و مدیریت، شامل مبانی، اصول، روش‌ها، سیاست‌ها و اخلاقِ حکومتی و مدیریتی با بیانی شیوا و رسا؛<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> | ||
* توجه به جنبه‌های مادی و معنوی زندگی انسان‌ها بر اساس اخلاق انسانی و ارزش‌های الهی؛<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۴.</ref> | *توجه به جنبه‌های مادی و معنوی زندگی انسان‌ها بر اساس اخلاق انسانی و ارزش‌های الهی؛<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۴.</ref> | ||
* توضیح نقش و جایگاه دولت و مردم به صورت مستدل و بر اساس آموزه‌های وحیانی؛<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | *توضیح نقش و جایگاه دولت و مردم به صورت مستدل و بر اساس آموزه‌های وحیانی؛<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | ||
* تبیین روش حکومت‌داری مطابق قواعد عقلانی و اخلاقی به صورت کارا؛<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> | *تبیین روش حکومت‌داری مطابق قواعد عقلانی و اخلاقی به صورت کارا؛<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۳۵.</ref> | ||
* بیان ملاک‌های شایسته‌سالاری به صورت جامع؛<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | *بیان ملاک‌های شایسته‌سالاری به صورت جامع؛<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | ||
* تبیین شاخص‌های حکومت حق به صورت واضح.<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | *تبیین شاخص‌های حکومت حق به صورت واضح.<ref>علی‌اکبری رنانی، مدیریت علوی، ۱۳۸۹ش، ص۴۲.</ref> | ||
== علت نگاشتن نامه و ماجرای منتشر شدن آن == | ==علت نگاشتن نامه و ماجرای منتشر شدن آن== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|الْحَذَرَ كُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّكَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِيَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اتَّهِمْ فِي ذَلِكَ حُسْنَ الظَّنِّ وَ إِنْ عَقَدْتَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ [عَدُوٍّ لَكَ] عَدُوِّكَ عُقْدَةً أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْكَ ذِمَّةً فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفَاءِ وَ ارْعَ ذِمَّتَكَ بِالْأَمَانَةِ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ شَيْءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُود|ترجمه=پس از صلح با دشمنت، سخت از او برحذر باش، زیرا دشمن گاه نزدیک می‌شود که غافل‌گیر سازد، بنابراین دوراندیشی را به کار گیر و در این مورد خوش بینی را کنار بگذار. و اگر پیمانی میان خود و دشمنت بستی یا لباس امان بر او پوشاندی (و او را پناه دادی) به عهدت وفا کن و قرارداد خود را محترم بشمار و جان خویش را در برابر تعهداتت سپر قرار ده، زیرا هیچ‌یک از فرایض الهی همچون بزرگداشت «وفای به عهد و پیمان» نیست و مردم جهان با تمام اختلافات و تشتت آرایی که دارند نسبت به آن اتفاق نظر دارند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۴۲.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = {{سخ}}{{حدیث|الْحَذَرَ كُلَّ الْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّكَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ الْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِيَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اتَّهِمْ فِي ذَلِكَ حُسْنَ الظَّنِّ وَ إِنْ عَقَدْتَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ [عَدُوٍّ لَكَ] عَدُوِّكَ عُقْدَةً أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْكَ ذِمَّةً فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفَاءِ وَ ارْعَ ذِمَّتَكَ بِالْأَمَانَةِ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ شَيْءٌ النَّاسُ أَشَدُّ عَلَيْهِ اجْتِمَاعاً مَعَ تَفَرُّقِ أَهْوَائِهِمْ وَ تَشَتُّتِ آرَائِهِمْ مِنْ تَعْظِيمِ الْوَفَاءِ بِالْعُهُود|ترجمه=پس از صلح با دشمنت، سخت از او برحذر باش، زیرا دشمن گاه نزدیک می‌شود که غافل‌گیر سازد، بنابراین دوراندیشی را به کار گیر و در این مورد خوش بینی را کنار بگذار. و اگر پیمانی میان خود و دشمنت بستی یا لباس امان بر او پوشاندی (و او را پناه دادی) به عهدت وفا کن و قرارداد خود را محترم بشمار و جان خویش را در برابر تعهداتت سپر قرار ده، زیرا هیچ‌یک از فرایض الهی همچون بزرگداشت «وفای به عهد و پیمان» نیست و مردم جهان با تمام اختلافات و تشتت آرایی که دارند نسبت به آن اتفاق نظر دارند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۴۲.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تصمیم گرفت [[مالک اشتر]] را که فردی کارآمد بود حاکم [[مصر]] کند و این نامه را که در تبیین حکومت‌داری کامل و جامع بود، برای او نوشت تا بر اساس آن حکومت کند.<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۳.</ref> سال نگارش این نامه را ماه‌های آخر [[سال ۳۷ هجری قمری|سال ۳۷ق]] یا ماه‌های ابتدایی [[سال ۳۸ هجری قمری|۳۸ق]] دانسته‌اند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۳-۴۹۴.</ref> در آن زمان شرایط [[حکومت امام علی(ع)]]، به سبب [[غارات|جنگ‌های غارات]] دشوار،<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۲.</ref> و اوضاع مصر آشفته و [[محمد بن ابی‌بکر]] حاکم وقتِ مصر، در کنترل کردن اوضاع آنجا ناتوان شده بود.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> | [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] تصمیم گرفت [[مالک اشتر]] را که فردی کارآمد بود حاکم [[مصر]] کند و این نامه را که در تبیین حکومت‌داری کامل و جامع بود، برای او نوشت تا بر اساس آن حکومت کند.<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۳.</ref> سال نگارش این نامه را ماه‌های آخر [[سال ۳۷ هجری قمری|سال ۳۷ق]] یا ماه‌های ابتدایی [[سال ۳۸ هجری قمری|۳۸ق]] دانسته‌اند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۳-۴۹۴.</ref> در آن زمان شرایط [[حکومت امام علی(ع)]]، به سبب [[غارات|جنگ‌های غارات]] دشوار،<ref>دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۲.</ref> و اوضاع مصر آشفته و [[محمد بن ابی‌بکر]] حاکم وقتِ مصر، در کنترل کردن اوضاع آنجا ناتوان شده بود.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
این نامه در زمان [[عمر بن عبدالعزیز|عُمَر بن عَبدالعَزیز]] در اختیار عموم مردم قرار گرفت.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲؛ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۵.</ref> به باور [[ابن‌ابی‌الحدید]]، از شارحانِ سنی‌مذهبِ نهج البلاغه،<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲-۷۳.</ref> و [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه،<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴-۳۵۶.</ref> با شهادت مالک اشتر، این نامه به دست [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] افتاد و او نامه را در خزانه خود از دید مردم مخفی کرده، پیوسته با مطالعه آن شگفت‌زده می‌شد، تا آنکه عمر بن عبدالعزیز در زمان حکومتش، آن را در اختیار عموم قرار داد. البته مطابق آنچه در برخی منابع آمده، این واقعه مربوط به [[نامه امام علی(ع) به محمد بن ابی‌بکر]] بوده است،<ref>ثقفی، الغارات، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> ولی ابن‌ابی‌الحدید و مکارم شیرازی معتقدند نامه امام به محمد بن ابی‌بکر، نامه‌ای اخلاقی بود و باید این واقعه را مربوط به عهدنامه مالک دانست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲-۷۳؛ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴-۳۵۶.</ref> | این نامه در زمان [[عمر بن عبدالعزیز|عُمَر بن عَبدالعَزیز]] در اختیار عموم مردم قرار گرفت.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲؛ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۵.</ref> به باور [[ابن‌ابی‌الحدید]]، از شارحانِ سنی‌مذهبِ نهج البلاغه،<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲-۷۳.</ref> و [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه،<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴-۳۵۶.</ref> با شهادت مالک اشتر، این نامه به دست [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] افتاد و او نامه را در خزانه خود از دید مردم مخفی کرده، پیوسته با مطالعه آن شگفت‌زده می‌شد، تا آنکه عمر بن عبدالعزیز در زمان حکومتش، آن را در اختیار عموم قرار داد. البته مطابق آنچه در برخی منابع آمده، این واقعه مربوط به [[نامه امام علی(ع) به محمد بن ابی‌بکر]] بوده است،<ref>ثقفی، الغارات، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> ولی ابن‌ابی‌الحدید و مکارم شیرازی معتقدند نامه امام به محمد بن ابی‌بکر، نامه‌ای اخلاقی بود و باید این واقعه را مربوط به عهدنامه مالک دانست.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷۲-۷۳؛ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۴-۳۵۶.</ref> | ||
== اعتبار و مصادر دیگر == | ==اعتبار و مصادر دیگر== | ||
به باور [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]، بنیانگذار [[جمهوری اسلامی ایران]]، فرمان مالک اشتر چنان محتوای عمیقی دارد، که تنها از [[چهارده معصوم|معصومان]] صادر می‌شود و از همان محتوا می‌توان به درستی آن پی برد.<ref>موسوی خمینی، کتاب البیع، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۰۴.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه نیز با استناد به شهرت بسیار این نامه و نقل آن در منابع متعدد حدیثی، آن را معتبر و از بررسی سندش بی‌نیازی دانسته است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> با این حال برخی محققان با بررسی سند این عهدنامه، آن را صحیح ارزیابی کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۱.</ref> | به باور [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]، بنیانگذار [[جمهوری اسلامی ایران]]، فرمان مالک اشتر چنان محتوای عمیقی دارد، که تنها از [[چهارده معصوم|معصومان]] صادر می‌شود و از همان محتوا می‌توان به درستی آن پی برد.<ref>موسوی خمینی، کتاب البیع، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۰۴.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه نیز با استناد به شهرت بسیار این نامه و نقل آن در منابع متعدد حدیثی، آن را معتبر و از بررسی سندش بی‌نیازی دانسته است.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳.</ref> با این حال برخی محققان با بررسی سند این عهدنامه، آن را صحیح ارزیابی کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۵۱.</ref> | ||
این نامه علاوه بر نهج البلاغه، از منابع شیعی در کتاب‌های [[دعائم الاسلام (کتاب)|دَعائِمُ الاِسْلام]]<ref>ابن‌حیون، دَعائِمُ الاِسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۵۰-۳۶۸.</ref> و [[تحف العقول (کتاب)|تُحَفُ العُقول]]<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۶-۱۴۹.</ref> و از منابع اهل‌سنت در کتاب‌های المُجَالَسَةُ وَ جَواهِرُ العِلم،<ref>دینوری، المجالسة و جواهر العلم، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۳۵۹-۳۶۰.</ref> التَذْکِرَةُ الحَمْدونیّه<ref>ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیّه، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۱۶-۳۲۸.</ref> و نَهایَةُ الاَرَب<ref>نُوَیری، نهایة الأرب، وزارة الثقافة و الإرشاد القومی، ج۶، ص۱۹-۳۲.</ref> آمده است.<ref>برای دیدن منابع بیشتر نگاه کنید به: دشتی، اسناد و مدارک نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ص۳۳۱-۳۳۲؛ دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۴۶-۴۹.</ref> [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]]، دو تن از عالمان [[علم رجال|علم رجال شیعه]] در قرن پنجم، بدون ذکر متن این خطبه، سند آن را از بیان کرده و راوی اصلی آن را [[اصبغ بن نباته|اَصْبًغ بن نَباته]] دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به: نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۸؛ شیخ طوسی، فهرست، ۱۴۲۰ق، ص۸۸.</ref> با این حال درباره سند و منبع این نامه اتفاق نظر وجود ندارد، حتی برخی آن را ساختگی دانسته‌اند؛ چنانکه گفته شده، نویسنده نامه و گیرندۀ آن افرادی غیر از امام علی و مالک اشتر بوده‌اند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۰.</ref> البته گفته شده بعضی حاکمان به تقلید از این عهدنامه، به برخی والیان نامه‌ای در باب چگونگی حکومت‌داری نوشته‌اند، بی‌آنکه به منبع اصلی آن اشاره کنند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۵۱۳.</ref> | این نامه علاوه بر نهج البلاغه، از منابع شیعی در کتاب‌های [[دعائم الاسلام (کتاب)|دَعائِمُ الاِسْلام]]<ref>ابن‌حیون، دَعائِمُ الاِسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۵۰-۳۶۸.</ref> و [[تحف العقول (کتاب)|تُحَفُ العُقول]]<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۲۶-۱۴۹.</ref> و از منابع اهل‌سنت در کتاب‌های المُجَالَسَةُ وَ جَواهِرُ العِلم،<ref>دینوری، المجالسة و جواهر العلم، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۳۵۹-۳۶۰.</ref> التَذْکِرَةُ الحَمْدونیّه<ref>ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیّه، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۳۱۶-۳۲۸.</ref> و نَهایَةُ الاَرَب<ref>نُوَیری، نهایة الأرب، وزارة الثقافة و الإرشاد القومی، ج۶، ص۱۹-۳۲.</ref> آمده است.<ref>برای دیدن منابع بیشتر نگاه کنید به: دشتی، اسناد و مدارک نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ص۳۳۱-۳۳۲؛ دلشاد تهرانی، دلالت دولت، ۱۳۸۸ش، ص۴۶-۴۹.</ref> [[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]]، دو تن از عالمان [[علم رجال|علم رجال شیعه]] در قرن پنجم، بدون ذکر متن این خطبه، سند آن را از بیان کرده و راوی اصلی آن را [[اصبغ بن نباته|اَصْبًغ بن نَباته]] دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به: نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۸؛ شیخ طوسی، فهرست، ۱۴۲۰ق، ص۸۸.</ref> با این حال درباره سند و منبع این نامه اتفاق نظر وجود ندارد، حتی برخی آن را ساختگی دانسته‌اند؛ چنانکه گفته شده، نویسنده نامه و گیرندۀ آن افرادی غیر از امام علی و مالک اشتر بوده‌اند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۴۹۰.</ref> البته گفته شده بعضی حاکمان به تقلید از این عهدنامه، به برخی والیان نامه‌ای در باب چگونگی حکومت‌داری نوشته‌اند، بی‌آنکه به منبع اصلی آن اشاره کنند.<ref>جعفری، پرتوی از نهج البلاغه، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۵۱۳.</ref> | ||
== ثبت نامه در یونسکو == | ==ثبت نامه در یونسکو== | ||
در برخی منابع ادعا شده است که این نامه به عنوان یک سند رسمی در سازمان ملل متّحد منتشر شده است؛<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳؛ محسنی، انسان کامل یا شاه مردان، ۱۳۹۲ش، ص۳۵؛ گرامی، لُوْلا علی(ع)، ۱۳۸۸ش، ص۶۳؛ دشتی، و دیگران، دستورات حکومتی امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۹۶ش، ص۳۴؛ عبدالمحمدی، درآمدی بر سیره تبلیغی معصومان(ع)، ۱۳۸۷ش، ص۵۷؛ گروهی از نویسندگان، دفاع مشروع ما، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲.</ref> اما به گفته [[سید جمال‌الدین دین‌پرور]]، رییس [[بنیاد نهج البلاغه|بنیاد بین‌المللی نهج البلاغه]]، این امر، هنوز (۱۳۹۵ش) محقق نشده است.<ref>دین‌پرور، [https://iqna.ir/fa/news/3528113 «گلایه‌های آیت‌الله دین‌پرور درباره عهدنامه مالک اشتر و پذیرش دانشجوی دکتری»]، در خبرگزاری بین‌المللی قرآن.</ref> با این حال، بخش‌هایی از این نامه به عنوان یکی از سندهای مدل حکومتی جامعه عرب، مطرح شده و بخش‌هایی از آن نیز به عنوان سند به ثبت رسیده است.<ref>دین‌پرور، [https://www.shabestan.news/news/152922 «تلاش برای ثبت عهدنامه مالک اشتر در سازمان ملل»]، در خبرگزاری شبستان.</ref> | در برخی منابع ادعا شده است که این نامه به عنوان یک سند رسمی در سازمان ملل متّحد منتشر شده است؛<ref>برای نمونه نگاه کنید به: مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۳۵۳؛ محسنی، انسان کامل یا شاه مردان، ۱۳۹۲ش، ص۳۵؛ گرامی، لُوْلا علی(ع)، ۱۳۸۸ش، ص۶۳؛ دشتی، و دیگران، دستورات حکومتی امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۹۶ش، ص۳۴؛ عبدالمحمدی، درآمدی بر سیره تبلیغی معصومان(ع)، ۱۳۸۷ش، ص۵۷؛ گروهی از نویسندگان، دفاع مشروع ما، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۲.</ref> اما به گفته [[سید جمال‌الدین دین‌پرور]]، رییس [[بنیاد نهج البلاغه|بنیاد بین‌المللی نهج البلاغه]]، این امر، هنوز (۱۳۹۵ش) محقق نشده است.<ref>دین‌پرور، [https://iqna.ir/fa/news/3528113 «گلایه‌های آیت‌الله دین‌پرور درباره عهدنامه مالک اشتر و پذیرش دانشجوی دکتری»]، در خبرگزاری بین‌المللی قرآن.</ref> با این حال، بخش‌هایی از این نامه به عنوان یکی از سندهای مدل حکومتی جامعه عرب، مطرح شده و بخش‌هایی از آن نیز به عنوان سند به ثبت رسیده است.<ref>دین‌پرور، [https://www.shabestan.news/news/152922 «تلاش برای ثبت عهدنامه مالک اشتر در سازمان ملل»]، در خبرگزاری شبستان.</ref> | ||
== ترجمه‌ها و شرح‌ها == | ==ترجمه‌ها و شرح‌ها== | ||
[[پرونده:حکمت اصول سیاسی اسلام.jpg|بندانگشتی|کتاب حکمت اصول سیاسی اسلام، شرحی بر نامه امام(ع) به مالک اشتر، تألیف [[محمدتقی جعفری]]]] | [[پرونده:حکمت اصول سیاسی اسلام.jpg|بندانگشتی|کتاب حکمت اصول سیاسی اسلام، شرحی بر نامه امام(ع) به مالک اشتر، تألیف [[محمدتقی جعفری]]]] | ||
علاوه بر شرح و ترجمه فرمان مالک اشتر در ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج‌البلاغه نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی به زبان فارسی و عربی نیز بر این نامه نوشته شده است.<ref>برای دیدن فهرستی از ترجمه‌ها و شرح‌ها نگاه کنید به: دین‌پرور، «کتابشناسی عهدنامه مالک اشتر»، کل مقاله.</ref> برخی از این آثار عبارت‌اند از: | علاوه بر شرح و ترجمه فرمان مالک اشتر در ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج‌البلاغه نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی به زبان فارسی و عربی نیز بر این نامه نوشته شده است.<ref>برای دیدن فهرستی از ترجمه‌ها و شرح‌ها نگاه کنید به: دین‌پرور، «کتابشناسی عهدنامه مالک اشتر»، کل مقاله.</ref> برخی از این آثار عبارت‌اند از: | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
{{همچنین|فهرست شرح‌های نهج البلاغه|فهرست ترجمه‌های نهج البلاغه}} | {{همچنین|فهرست شرح‌های نهج البلاغه|فهرست ترجمه‌های نهج البلاغه}} | ||
== متن و ترجمه == | ==متن و ترجمه== | ||
متن این خطبه<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۲۶-۴۴۵.</ref> و ترجمه آن بر اساس ترجمه [[ناصر مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۷-۶۹۵.</ref> به این شرح است: | متن این خطبه<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، نامه ۵۳، ص۴۲۶-۴۴۵.</ref> و ترجمه آن بر اساس ترجمه [[ناصر مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۷-۶۹۵.</ref> به این شرح است: | ||
{{نقل قول دوقلو طبقاتی تاشو | {{نقل قول دوقلو طبقاتی تاشو | ||
| خط ۲۶۳: | خط ۲۶۳: | ||
{{پاک کن}} | {{پاک کن}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آذردشتی، امیرهوشنگ، کند و کاوی در مدیریت علوی، مبتنی بر نامه ۵۳ نهج البلاغه، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۶ش. | * آذردشتی، امیرهوشنگ، کند و کاوی در مدیریت علوی، مبتنی بر نامه ۵۳ نهج البلاغه، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۶ش. | ||
| خط ۳۱۷: | خط ۳۱۷: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2119263 سرمایه اجتماعی در نامه ۵۳ نهج البلاغه] | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2119263 سرمایه اجتماعی در نامه ۵۳ نهج البلاغه] | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1395645 نگرش سیستمی به نامه حضرت امیر(ع) به مالک اشتر] | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1395645 نگرش سیستمی به نامه حضرت امیر(ع) به مالک اشتر] | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/991660 بررسی مقایسه‌ای متن عهدنامه مالک اشتر در نهج البلاغه، تحف العقول و نهایة الارب] | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/991660 بررسی مقایسه‌ای متن عهدنامه مالک اشتر در نهج البلاغه، تحف العقول و نهایة الارب] | ||
* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1476650 مدیریت اسلامی بر اساس اندیشه‌های امام علی(ع) استخراج الگوی مدیریتی بر اساس نامه ۵۳ کتاب نهج البلاغه] | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1476650 مدیریت اسلامی بر اساس اندیشه‌های امام علی(ع) استخراج الگوی مدیریتی بر اساس نامه ۵۳ کتاب نهج البلاغه] | ||
{{نهج البلاغه}} | {{نهج البلاغه}} | ||