confirmed، templateeditor
۱۱٬۰۹۶
ویرایش
خطبه فدکیه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
ویکی سازی
جز (ویکی سازی) |
|||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
| مؤید قرآنی = | | مؤید قرآنی = | ||
}} | }} | ||
'''خُطبه فدکیه''' یا '''خطبة لُمَّة''' | '''خُطبه فدکیه''' یا '''خطبة لُمَّة''' [[خطبه]] [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] در [[مسجدالنبی]] که در اعتراض به [[ماجرای فدک|غصب فدک]] ایراد شد. [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] پس از رسیدن به [[خلافت]] با انتساب روایتی به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مبنی بر اینکه [[نحن معاشر الانبیاء لا نورث|پیامبران از خود ارث نمی‌گذارند]]، [[فدک|دهکده فدک]] را که پیامبر(ص) به فاطمه(س) بخشیده بود، به نفع خلافت مصادره کرد. فاطمه(س) پس از بی‌ثمر بودن دادخواهی‌اش به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] رفت و خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه فدکیه مشهور شد. او در این خطبه بر مالکیتش درباره فدک تصریح کرد. همچنین به دفاع از حق [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] درباره خلافت پرداخت و [[مسلمان|مسلمانان]] را به‌خاطر سکوت در مقابل ستم به [[اهل‌بیت(ع)]] سرزنش کرد. | ||
خطبه فدکیه مجموعه‌ای از معارف را در زمینه‌های [[خدا|خداشناسی]]، [[معاد|معادشناسی]]، [[نبوت]] و [[بعثت|بعثت پیامبر | خطبه فدکیه مجموعه‌ای از معارف را در زمینه‌های [[خدا|خداشناسی]]، [[معاد|معادشناسی]]، [[نبوت]] و [[بعثت|بعثت پیامبر اکرم(ص)]]، عظمت [[قرآن]]، فلسفه احکام و [[ولایت]] دربردارد. | ||
متن این خطبه در منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نقل شده است. برخی از فقیهان و دانشمندان شیعه از جمله [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]، [[حسینعلی منتظری]]، [[مجتبی کلهری تهرانی|مجتبی تهرانی]]، [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[خلیل کمره‌ای]] و [[محمدتقی مصباح یزدی]] بر این خطبه شرح نوشته‌اند. | متن این خطبه در منابع [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نقل شده است. برخی از [[مجتهد|فقیهان]] و دانشمندان [[شیعه]] از جمله [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]، [[حسینعلی منتظری]]، [[مجتبی کلهری تهرانی|مجتبی تهرانی]]، [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[خلیل کمره‌ای]] و [[محمدتقی مصباح یزدی]] بر این خطبه شرح نوشته‌اند. | ||
==ارزش خطبه و جایگاه آن== | ==ارزش خطبه و جایگاه آن== | ||
خطبه فدکیه مواضع سیاسی [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] علیه نظام حاکم و سرزنش مصادره‌کنندگان [[فدک]] و [[غصب خلافت|خلافت]] را دربردارد.<ref> آذربادگان، «نگاهی گذرا به اسناد و منابع مکتوب خطبه فدکیه»، ص۴۷-۴۸؛ [https://www.makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=1&catid=40677&pageindex=2&mid=395162 آموزه‌های هفت‌گانه خطبه تاریخی حضرت زهراء] پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref> در این خطبه بر ایجاد وحدت در جامعه اسلامی و دوری از تفرفه و نفاق، ذیل پذیرش امامت و ولایت اهل‌بیت(ع) تأکید شده است.<ref>میرزایی، «اهمیت ضرورت و جایگاه امامت در نگاه حضرت صدیقه طاهره(س)»، ص۴۱ و ۴۵.</ref> این خطبه به دلیل دربرداشتن مجموعه‌ای از معارف در زمینه‌های [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و [[بعثت|بعثت پیامبر | خطبه فدکیه مواضع سیاسی [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] علیه نظام حاکم و سرزنش مصادره‌کنندگان [[فدک]] و [[غصب خلافت|خلافت]] را دربردارد.<ref> آذربادگان، «نگاهی گذرا به اسناد و منابع مکتوب خطبه فدکیه»، ص۴۷-۴۸؛ [https://www.makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=1&catid=40677&pageindex=2&mid=395162 آموزه‌های هفت‌گانه خطبه تاریخی حضرت زهراء] پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref> در این خطبه بر ایجاد وحدت در جامعه اسلامی و دوری از تفرفه و نفاق، ذیل پذیرش امامت و ولایت اهل‌بیت(ع) تأکید شده است.<ref>میرزایی، «اهمیت ضرورت و جایگاه امامت در نگاه حضرت صدیقه طاهره(س)»، ص۴۱ و ۴۵.</ref> این خطبه به دلیل دربرداشتن مجموعه‌ای از معارف در زمینه‌های [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و [[بعثت|بعثت پیامبر اکرم(ص)]]، عظمت [[قرآن]]، فلسفه احکام و [[ولایت]]،<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=1&catid=40677&pageindex=2&mid=395162 آموزه‌های هفت‌گانه خطبه تاریخی حضرت زهراء] پایگاه اطلاع‌رسانی آیت الله مکارم شیرازی.</ref> از نفیس‌ترین میراث‌های دینی حضرت فاطمه(س) معرفی شده است.<ref>پورسیدآقایی، «خطبه‌های فاطمی»، ص۴۷.</ref> | ||
همچنین هم‌تراز دانستن خطبه فدکیه با [[فهرست خطبه‌های امام علی(ع)|خطبه‌های امام علی(ع)]] از نظر فصاحت و بلاغت<ref>شرف‌الدین موسوی، المراجعات، ۱۴۰۲ق، ص۳۹۲.</ref> و استفاده از شاخصه‌های منطقی مشهور در فن خطابه، از دلایل اهمیت این خطبه دانسته شده است<ref>ندری ابیانه، «ویژگی‌های خطابی خطبه فدکیه»، ص۱۳۳.</ref> ازاین‌رو [[ابن‌طیفور]] آن را در کتاب [[بلاغات النساء (کتاب)|بلاغات النساء]] جزو سخنرانی‌های دارای بلاغت و فصاحت معرفی کرده است.<ref>ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶.</ref> | همچنین هم‌تراز دانستن خطبه فدکیه با [[فهرست خطبه‌های امام علی(ع)|خطبه‌های امام علی(ع)]] از نظر فصاحت و بلاغت<ref>شرف‌الدین موسوی، المراجعات، ۱۴۰۲ق، ص۳۹۲.</ref> و استفاده از شاخصه‌های منطقی مشهور در فن خطابه، از دلایل اهمیت این خطبه دانسته شده است<ref>ندری ابیانه، «ویژگی‌های خطابی خطبه فدکیه»، ص۱۳۳.</ref> ازاین‌رو [[ابن‌طیفور]] آن را در کتاب [[بلاغات النساء (کتاب)|بلاغات النساء]] جزو سخنرانی‌های دارای بلاغت و فصاحت معرفی کرده است.<ref>ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶.</ref> | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
==انگیزه ایراد خطبه: دفاع از ولایت و امامت== | ==انگیزه ایراد خطبه: دفاع از ولایت و امامت== | ||
{{اصلی|ماجرای فدک|فدک|نحن معاشر الانبیاء لا نورث}} | {{اصلی|ماجرای فدک|فدک|نحن معاشر الانبیاء لا نورث}} | ||
پس از | پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] با انتساب [[حدیث|حدیثی]] به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، مدعی شد [[نحن معاشر الانبیاء لا نورث|پیامبران ارث نمی‌گذارند]]؛<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰ و ۴۱.</ref> ازاین‌رو [[فدک|دهکده فدک]] را که پیامبر(ص) پس از نزول آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْ‌بَیٰ حَقَّهُ؛ و حق خویشاوند را بده»<ref>سوره اسراء، آیه۲۶.</ref> به [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه(س)]] بخشیده بود<ref> شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۴۶۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۳۳-۶۳۴: حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۳۸-۴۳۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۷۷.</ref> و در دست فاطمه بود<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۹۱؛ سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۴۱.</ref> را به نفع [[خلافت]] مصادره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۳؛ شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> فاطمه(س) برای اثبات اینکه فدک ارث نبوده و بخشش است، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[ام ایمن|ام‌ایمن]] را بر این سخنش شاهد آورد.<ref> حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> بنا به نقلی، ابوبکر در برگه‌ای ملکیت فاطمه بر فدک را تأیید کرد؛ اما [[عمر بن خطاب|عمر بن خطاب]] آن برگه را پاره کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۴۳؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۵۱۲.</ref> بنابر برخی منابع [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] ابوبکر شاهدان فاطمه را نپذیرفت و دو مرد را برای شهادت طلبید.<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۵۶م، ص۴۰.</ref> به گفته [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مراجع تقلید شیعه، خلفا فدک را مصادره کردند تا این منبع اقتصادی مایه قدرت امام علی و خاندانش نشود.<ref>مکارم شیرازی، پیام امیرالمؤمنین، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۲۰۲.</ref> | ||
[[سید محمدباقر صدر]] در کتاب [[فدک فی التاریخ (کتاب)|فدک فی التاریخ]] معتقد است مطالبه فدک یک مسئله شخصی و نزاع مادی نبوده است بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیان‌های حاکمیت یعنی [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه]] بود.<ref> صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۶۳-۶۶.</ref> او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت فاطمه(س) علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع او از [[امامت]] و [[ولایت]] می‌داند.<ref>صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۱۱۳-۱۱۷.</ref> فاطمه(س) هم وقتی مطالبه فدک را بی‌ثمر دید، به همراه جمعی از زنان خویشاوندش به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر(ص)]] رفت.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> طبق گزارش ابن‌طیفور در کتاب بلاغات النساء زمانی که فاطمه به مسجد رسید ابوبکر و گروهی از [[مهاجرین|مهاجران]] و [[انصار]] در مسجد نشسته بودند. میان فاطمه(س) و حاضران چادری آویختند. دختر پیامبر نخست ناله‌ای کرد که حاضران به گریه افتادند، سپس قدری خاموش ماند تا مردم آرام گرفتند و آنگاه سخنان خود را ایراد کرد.<ref> ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶.</ref> چون این خطبه در واکنش به ماجرای مصادره فدک و درباره آن ایراد شده، خطبه فدکیه نام گرفته است؛<ref>الویری، «خطبة اللمة سندها و مکانتها عند الشیعه»، ۱۵.</ref> البته گاه به اعتبار اینکه حضرت فاطمه قبل از ایراد خطبه با گروهی از خویشانش وارد مسجد شد، از آن با عنوان خطبه لُمَّة نیز یاد می‌شود.<ref> الویری، «خطبة اللمة-سندها و مکانتها عند الشیعه»، ص۱۵.</ref> | [[سید محمدباقر صدر]] در کتاب [[فدک فی التاریخ (کتاب)|فدک فی التاریخ]] معتقد است مطالبه فدک یک مسئله شخصی و نزاع مادی نبوده است بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیان‌های حاکمیت یعنی [[واقعه سقیفه بنی‌ساعده|سقیفه]] بود.<ref> صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۶۳-۶۶.</ref> او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت فاطمه(س) علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع او از [[امامت]] و [[ولایت]] می‌داند.<ref>صدر، فدک فی التاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۱۱۳-۱۱۷.</ref> فاطمه(س) هم وقتی مطالبه فدک را بی‌ثمر دید، به همراه جمعی از زنان خویشاوندش به [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر(ص)]] رفت.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۵۳-۳۶۴.</ref> طبق گزارش ابن‌طیفور در کتاب بلاغات النساء زمانی که فاطمه به مسجد رسید ابوبکر و گروهی از [[مهاجرین|مهاجران]] و [[انصار]] در مسجد نشسته بودند. میان فاطمه(س) و حاضران چادری آویختند. دختر پیامبر نخست ناله‌ای کرد که حاضران به گریه افتادند، سپس قدری خاموش ماند تا مردم آرام گرفتند و آنگاه سخنان خود را ایراد کرد.<ref> ابن طیفور، بلاغات النساء، ۱۳۲۶ق، ص۱۶.</ref> چون این خطبه در واکنش به ماجرای مصادره فدک و درباره آن ایراد شده، خطبه فدکیه نام گرفته است؛<ref>الویری، «خطبة اللمة سندها و مکانتها عند الشیعه»، ۱۵.</ref> البته گاه به اعتبار اینکه حضرت فاطمه قبل از ایراد خطبه با گروهی از خویشانش وارد مسجد شد، از آن با عنوان خطبه لُمَّة نیز یاد می‌شود.<ref> الویری، «خطبة اللمة-سندها و مکانتها عند الشیعه»، ص۱۵.</ref> | ||