خراسان بزرگ: تفاوت میان نسخه‌ها

==محدوده==

خراسان بزرگ، ناحیه‌ای تاریخی منطبق بر قسمت هایی از مشرق [[ایران]]، غرب و شمال [[افغانستان]]، جنوب غرب [[ترکمنستان]] و جنوب [[ازبکستان]] است. در زمان [[ساسانیان]] و اوایل دوره اسلامی، خراسان اغلب به منطقه‌ای بزرگ اطلاق می‌شد که نه تنها استان‌های فعلی خراسان در ایران، بلکه همهٔ سرزمین‌های شرقی، از [[نیشابور]] تا نیمه غربی و شمالی [[افغانستان]] امروزی و جنوب [[ازبکستان]] و [[ترکمنستان]] را برمی گرفت. رود آمو (جیحون) مرز خراسان با ماورءالنهر به حساب می‌آمد. در برخی دوره‌ها، نام برخی از شهرها هم در نقشه خراسان و هم جزء [[ماوراءالنهر]] و [[خوارزم]] نوشته می‌شد.{{مدرک}}

در دورهٔ ساسانی، خراسان به چهار قسمت یا ربع تقسیم می‌شد و چهار مرزبان داشت.<ref>ر.ک:ابن خرداذبه، ص۱۸؛ لسترنج، ص۳۸۲</ref> هر ربع به نام کرسی آن معروف بود: [[نیشابور]]، [[مرو]]، [[هرات]] و [[بلخ]]<ref>ر.ک:اصطخری، ص۲۵۳ـ۲۵۴؛ ابن حوقل، ص۳۱۰؛ مقدسی، ص۲۹۴ـ۲۹۵؛ حمداللّه مستوفی، ص۱۴۷، ۱۵۱، ۱۵۵ـ۱۵۶</ref>

==حاکمیت مسلمانان==

[[پرونده:نقشه سرزمینهای خلافت شرقی در دوره عباسیان.jpg|بندانگشتی|محدوده خراسان و ولایات همسایه در زمان بنی عباس]]

[[خلافت بنی عباس]] بسیاری از خراسانیان، چه عرب و چه ایرانی، را به جانب مغرب یعنی [[عراق]]، که نخستین [[خلفای عباسی]] در آنجا مستقر شدند، سوق داد. [[برمکیان|خانوادهٔ برمکی]] از [[بلخ]]، جزو خراسانیانی بودند که در این زمان به سمت مغرب رفتند. [[خالدبن برمک]] به دعوت عباسیان پیوسته بود و خلیفه سفاح منصب نظارت بر منابع مالی سپاه را به او پیشکش کرد و به این ترتیب، این کار مهم را برای مدتی کوتاه خاندان برمکی در دربار عباسیان برعهده گرفتند.<ref>ر.ک:ذهبی، ج۷، ص۲۲۸ـ۲۲۹</ref> بسیاری از نگهبانان و مقامات خراسانی (ابناءالدوله) در محله حربیه [[بغداد]] تا شمال این شهر مدوّر مقیم شدند و تعداد آنها زمانی رو به فزونی نهاد که [[مأمون عباسی|مأمون]] پس از کشمکش با برادرش [[امین عباسی |امین]]، بر سر تاج و تخت، به پیروزی رسید و در سال ۲۰۴، همراه با بسیاری از ملازمان خود، از [[مرو]] به بغداد رفت.{{مدرک}}

پیروزی [[سلجوقیان]] بر [[غزنویان]] برای همیشه به حاکمیت غزنویان در مغرب کوهستانهای مرکزی افغانستان پایان داد.<ref>ر.ک:باسورث، ۱۹۶۳، بخش ۲ـ۳</ref> با اینکه [[طغرل بیگ]] پایتخت خود را از نیشابور به سوی مغرب، یعنی [[ری]] و [[اصفهان]]، منتقل کرد و برادر خود، [[چغری بیگ]]، را مأمور اداره این سرزمین کرد، خراسان در دوره سلجوقیان به ولایتی مهم بدل شد.<ref>ابن اثیر، ج۹، ص۵۶۲ـ۵۶۳، ج۱۰، ص۶</ref>

خراسان در زمان حکومت [[آلپ ارسلان]] (۴۵۵ـ۴۶۵) و پسرش [[ملکشاه]] (۴۶۵ـ۴۸۵) از صلح و ثبات بهره‌مند بود اما طی چند دهه منازعه بین جانشینان ملکشاه، در پی هرج و مرجهایی که عیاران شبه نظامی در شهرها به راه‌انداختند و جنگهای فرقه‌ای بین حنفیان، [[فقه شافعی|شافعیان]] و [[کرامیان|کرّامیان]] و خشونتهای شیعیان [[اسماعیلیه|اسماعیلی]]، از نظر سیاسی و اجتماعی دچار آشفتگی شد. در زمان [[سنجربن ملکشاه]] (حک: ۵۱۱ـ۵۵۲)، بار دیگر آرامش به خراسان بازگشت و حیات فرهنگی آن ادامه یافت. بسیاری از کارگزاران و مقامات لایق و کاردانِ سلاطین ترک اهل خراسان بودند که مهم‌ترین آنها [[خواجه نظام الملک طوسی|خواجه نظام الملک طوسی]]، وزیر آلپ ارسلان و ملکشاه، بود. مدارس [[نیشابور]]، [[مرو]]، [[هرات]] و [[بلخ]] را خواجه نظام الملک تأسیس کرد.{{مدرک}}

[[پرونده:استان خراسان.png|بندانگشتی]]

==تشکیل استان خراسان==