۱۷٬۱۳۹
ویرایش
خطبه متقین: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ جعبه اطلاعات روایت | {{جعبه اطلاعات روایت | ||
| عنوان = خطبه متقین | | عنوان = خطبه متقین | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
}} | }} | ||
'''خُطبه مُتّقین''' یا '''خطبه هَمّام''' از خطبه‌های مشهور [[نهج البلاغه]] در زمینه [[اخلاق]] و [[تقوا]] است. [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] این خطبه را به درخواست یکی از یارانش به نام [[همام|هَمّام]] ایراد کرد. | '''خُطبه مُتّقین''' یا '''خطبه هَمّام''' از خطبه‌های مشهور [[نهج البلاغه]] در زمینه [[اخلاق]] و [[تقوا]] است. [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] این خطبه را به درخواست یکی از یارانش به نام [[همام|هَمّام]] ایراد کرد. همام با شنیدن این خطبه، دگرگون و بیهوش شد و در همان لحظه درگذشت. در خطبه متقین، رفتارهای فردی، اجتماعی و عبادی متقین بیان شده است؛ از جمله این صفات می‌توان به [[امانت‌داری]]، [[کظم غیظ|کَظْمِ غَیْظ]]، [[حلم|حِلْم]] و [[خشوع]] در عبادت اشاره کرد. | ||
این خطبه در منابع دیگری غیر از نهج البلاغه، مانند [[التمحیص (کتاب)|التمحیص]]، [[الامالی (شیخ صدوق)|امالی شیخ صدوق]] و [[کنز الفوائد (کتاب)|کنز الفوائد]] نیز ذکر شده است؛ ازاین‌رو برخی محققان این خطبه را [[حدیث متواتر|متواتر]] دانسته‌اند، ولی برخی دیگر بر این باورند اصل این خطبه کوتاه بوده و به مرور زمان جملات متعددی به آن افزورده شده است. علاوه بر ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، این خطبه شرح‌ها و ترجمه‌های اختصاصی هم دارد که از جمله آنها می‌توان به اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، راه و رسم پرهیزکاران و أشعة مِن خطبة المتقین اشاره کرد. | این خطبه در منابع دیگری غیر از نهج البلاغه، مانند [[التمحیص (کتاب)|التمحیص]]، [[الامالی (شیخ صدوق)|امالی شیخ صدوق]] و [[کنز الفوائد (کتاب)|کنز الفوائد]] نیز ذکر شده است؛ ازاین‌رو برخی محققان این خطبه را [[حدیث متواتر|متواتر]] دانسته‌اند، ولی برخی دیگر بر این باورند اصل این خطبه کوتاه بوده و به مرور زمان جملات متعددی به آن افزورده شده است. علاوه بر ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، این خطبه شرح‌ها و ترجمه‌های اختصاصی هم دارد که از جمله آنها می‌توان به اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، راه و رسم پرهیزکاران و أشعة مِن خطبة المتقین اشاره کرد. | ||
== معرفی و جایگاه == | گفته شده آرایه‌های ادبی به‌کار رفته در این خطبه، از بلاغت و فصاحتی برخوردار است و در آن به موسیقی و ضرب‌آهنگ کلام، توجه شده است. | ||
==معرفی و جایگاه== | |||
[[خطبه متقین|خطبۀ مُتَّقین]] از خطبه‌های معروف [[نهج البلاغه]]<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۵۲۷.</ref> و از خطبه‌های مهم [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] دربارۀ عرفان و تربیت است.<ref>هوشیار، و جلیل تجلیل، «بررسی تطبیقی سیمانی انسان کامل در خطبۀ متقین نهج البلاغه و آثار عزیز‌الدین نسفی»، ص۲۰.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه، این خطبه را جامع‌ترین خطبه نهج البلاغه در زمینه [[اخلاق]] و [[تقوا]] می‌داند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۸.</ref> در برخی پژوهش‌ها، این خطبه را منبعی مناسب برای شناخت اخلاق و تهذیب نفس معرفی کرده‌اند.<ref>شفیعی، امام شناسی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۵.</ref> به گفته [[محمدتقی مصباح یزدی]]، از مفسران قرآن، از آنجا که این خطبه از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۷۰-۵۷۴.</ref> و از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۲۲۶-۲۳۰.</ref> نیز روایت شده، از اهمیت آن حکایت دارد.<ref>مصباح یزدی، «سیمای پرهیزکاران در خطبه متقین امیرالمؤمنین(ع)»، ص۶.</ref> | [[خطبه متقین|خطبۀ مُتَّقین]] از خطبه‌های معروف [[نهج البلاغه]]<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۵۲۷.</ref> و از خطبه‌های مهم [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] دربارۀ عرفان و تربیت است.<ref>هوشیار، و جلیل تجلیل، «بررسی تطبیقی سیمانی انسان کامل در خطبۀ متقین نهج البلاغه و آثار عزیز‌الدین نسفی»، ص۲۰.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی]]، از مراجع تقلید شیعه، این خطبه را جامع‌ترین خطبه نهج البلاغه در زمینه [[اخلاق]] و [[تقوا]] می‌داند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۸.</ref> در برخی پژوهش‌ها، این خطبه را منبعی مناسب برای شناخت اخلاق و تهذیب نفس معرفی کرده‌اند.<ref>شفیعی، امام شناسی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۵.</ref> به گفته [[محمدتقی مصباح یزدی]]، از مفسران قرآن، از آنجا که این خطبه از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]]<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۷۰-۵۷۴.</ref> و از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۲۲۶-۲۳۰.</ref> نیز روایت شده، از اهمیت آن حکایت دارد.<ref>مصباح یزدی، «سیمای پرهیزکاران در خطبه متقین امیرالمؤمنین(ع)»، ص۶.</ref> | ||
امام علی(ع) این خطبه را به درخواست یکی از یارانش به نام [[همام|هَمَّام]] بیان کرد.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.</ref> این خطبه که در غیر از نهج البلاغه نیز وارد شده، برای توصیف مُتَّقین،<ref>نگاه کنید به: ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.</ref> یا توصیف [[مؤمن|مؤمنان]]،<ref>نگاه کنید به: کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۲۲۶.</ref> یا توصیف [[شیعه|شیعیان]]<ref>نگاه کنید به: کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.</ref> بیان شده است. امام علی(ع) در این خطبه پرهیزکاران را توصیف کرده و برای آنان حدود صد صفت برشمرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۳۶۰.</ref> به گفته برخی محققان، سبک ادبیات این خطبه، با هدف اقناع مخاطب، هم‌خوانی دارد و آرایه‌های ادبی به‌کار رفته در آن، برجسته و به موسیقی و ضرب‌آهنگ کلام، توجه ویژه‌ای شده است.<ref>اقبالی، و مهوش حسن‌پور، «نگاهی سبک‌شناسانه به خطبۀ متقین»، ص۱۲۵-۱۲۶ | امام علی(ع) این خطبه را به درخواست یکی از یارانش به نام [[همام|هَمَّام]] بیان کرد.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.</ref> این خطبه که در غیر از نهج البلاغه نیز وارد شده، برای توصیف مُتَّقین،<ref>نگاه کنید به: ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۹؛ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳.</ref> یا توصیف [[مؤمن|مؤمنان]]،<ref>نگاه کنید به: کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۲۲۶.</ref> یا توصیف [[شیعه|شیعیان]]<ref>نگاه کنید به: کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹.</ref> بیان شده است. همام با شنیدن این خطبه، دگرگون و بیهوش شد و در همان لحظه درگذشت.<ref>نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۶.</ref> امام علی(ع) در این خطبه پرهیزکاران را توصیف کرده و برای آنان حدود صد صفت برشمرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ۱۳۷۲ش، ج۱۶، ص۳۶۰.</ref> به گفته برخی محققان، سبک ادبیات این خطبه، با هدف اقناع مخاطب، هم‌خوانی دارد و آرایه‌های ادبی به‌کار رفته در آن، برجسته و به موسیقی و ضرب‌آهنگ کلام، توجه ویژه‌ای شده است.<ref>اقبالی، و مهوش حسن‌پور، «نگاهی سبک‌شناسانه به خطبۀ متقین»، ص۱۲۵-۱۲۶.</ref> | ||
{| class="{{جدول واکنش‌گرا/کلاس پیشفرض}}" | {| class="{{جدول واکنش‌گرا/کلاس پیشفرض}}" | ||
|- | |- | ||
! '''نام نسخه''' !! '''شمارهٔ خطبه'''<ref>محمدی، دشتی، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، جدول اختلاف نسخ انتهای کتاب، ۱۳۶۹ش، ص ۲۳۵.</ref> | !'''نام نسخه'''!!'''شمارهٔ خطبه'''<ref>محمدی، دشتی، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، جدول اختلاف نسخ انتهای کتاب، ۱۳۶۹ش، ص ۲۳۵.</ref> | ||
|- | |- | ||
| [[المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه (کتاب)|المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه]] / [[صبحی صالح]]|| ۱۹۳ | |[[المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه (کتاب)|المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه]] / [[صبحی صالح]]||۱۹۳ | ||
|- | |- | ||
| [[ابن‌میثم بحرانی]] / [[ابن‌میثم بحرانی]]|| ۱۸۴ | |[[ابن‌میثم بحرانی]] / [[ابن‌میثم بحرانی]]||۱۸۴ | ||
|- | |- | ||
|[[حبیب‌الله خویی]] / [[ملا صالح قزوینی]]|| ۱۹۲ | |[[حبیب‌الله خویی]] / [[ملا صالح قزوینی]]||۱۹۲ | ||
|- | |- | ||
|[[ابن‌ابی‌الحدید]] / [[محمد عبده]]|| ۱۸۶ | |[[ابن‌ابی‌الحدید]] / [[محمد عبده]]||۱۸۶ | ||
|- | |- | ||
| [[ملا فتح‌الله کاشانی]]|| ۲۲۱ | |[[ملا فتح‌الله کاشانی]]||۲۲۱ | ||
|- | |- | ||
| [[محمدجواد مغنیه|محمدجواد مَغنیّه]]|| ۱۹۱ | |[[محمدجواد مغنیه|محمدجواد مَغنیّه]]||۱۹۱ | ||
|} | |} | ||
== محتوا == | ==محتوا== | ||
در | در خطبه متقین، ابعاد مختلف زندگی پرهیزکاران (اخلاق فردی و اجتماعی، و رابطه آنان با خدا)<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۵۲۸-۵۲۹؛ شفیعی، امام شناسی، ۱۳۹۷ش، ص۱۴۴.</ref> در قالب بیش از صد صفت، بیان شده است.<ref>نگاه کنید به: نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۳، ص۳۰۳-۳۰۶.</ref> این خطبه از هفت بخش تشکیل شده است: ۱. بخش آغازین خطبه و حمد خدا ۲. مقدمه ۳. سیمای کلی متقین ۴. شبِ پرهیزکاران ۵. روز پرهیزکاران ۶. علامت‌های متقین ۷. پایان داستان همام.<ref>استادی، «بررسی تطبیقی متن خطبۀ متقین (همام) در منابع متقدم»، ص۱۱۷.</ref>{{سرخط}}'''اوصاف اجتماعی متقین''': | ||
'''اوصاف اجتماعی متقین''': | |||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* دوری از سخن زشت | * دوری از سخن زشت | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۱: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== اعتبار == | ==اعتبار== | ||
ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه، | [[ناصر مکارم شیرازی]] از مراجع تقلید شیعه، خطبه متقین را که در منابع روایی متعددی نقل شده بسیار معتبر دانسته است؛<ref>مکارم شیرازی، پیام امام(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۷، ص۵۲۷.</ref> چنان‌که محمدتقی مصباح یزدی نیز به [[تواتر]] و مورد اعتماد بودن این خطبه باور دارد.<ref>مصباح یزدی، «سیمای پرهیزکاران در خطبه متقین امیرالمؤمنین(ع)»، ص۶.</ref> این خطبه در مصادر روایی مختلفی ذکر شده است.<ref>برای دیدن منابع این خطبه نگاه کنید به: دشتی، اسناد و مدارک نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۱-۲۵۳؛ استادی، «شناسایی گوینده خطبه مشهور به متقین»، ص۱۱۸-۱۲۰.</ref> از جمله این منابع می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: [[الکافی (کتاب)|الکافی]] تألیف [[محمد بن یعقوب کلینی|شیخ کلینی]]،<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۲۲۶-۲۳۰.</ref> [[التمحیص (کتاب)|التمحیص]] تألیف [[ابن همام اسکافی]]،<ref>ابن‌همام اسکافی، التمحیص، ۱۴۰۴ق، ص۷۰-۷۳.</ref> [[تحف العقول (کتاب)|تُحَف العُقول]] نوشته [[ابن شعبه حرانی|ابن‌شُعبه حَرّانی]]،<ref>ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۹-۱۶۲.</ref> [[الامالی (شیخ صدوق)|امالی شیخ صدوق]]،<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۷۰-۵۷۴.</ref> [[کنز الفوائد (کتاب)|کنز الفوائد]] تألیف [[محمد بن علی کراجکی|کَراجَکی]]<ref>کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۸۹-۹۲.</ref> و [[روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (کتاب)|روضة الواعظین]] اثر [[محمد بن حسن فتال نیشابوری|فَتّال نیشابوری]].<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۴۳۸-۴۳۹.</ref> منابعِ نخستین در نقل این خطبه، در سند و نیز در الفاظ و حجم روایت یکسان نیستند.<ref>استادی، «بررسی تطبیقی متن خطبۀ متقین (همام) در منابع متقدم»، ص۱۴۰.</ref> برخی نویسندگان با استناد به اختلاف نُسَخ این خطبه و ارائه برخی شواهد، مدّعی شده‌اند خطبه اصلی امام(ع)، خطبه‌ای کوتاه‌تر بوده است،<ref>استادی، «بررسی تطبیقی متن خطبۀ متقین (همام) در منابع متقدم»، ص۱۴۱.</ref> و به تدریج جملات پرتعدادی به آن افزوده شده است.<ref>استادی، «شناسایی گوینده خطبه مشهور به متقین»، ص۴۴-۴۸.</ref> | ||
== ترجمه‌ها و شرح‌ها == | ==ترجمه‌ها و شرح‌ها== | ||
علاوه بر شرح و ترجمه خطبه متقین در ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی به زبان فارسی و عربی نیز بر این خطبه نوشته شده است.<ref>علوی، شرح خطبه متقین در نهج البلاغه، ۱۳۷۱ش، ص۲۱.</ref> برخی از این آثار عبارتند از: | |||
علاوه بر ترجمه‌ها و شرح‌هایی که به صورت کامل بر نهج البلاغه نوشته شده، ده‌ها شرح و ترجمه اختصاصی به زبان فارسی و عربی بر خطبه | |||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* '''اخلاق اسلامی در نهج البلاغه'''، شرح فارسی اثر [[ناصر مکارم شیرازی]].<ref>مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ۱۳۸۵ش، صفحه شناسنامه.</ref> | * '''اخلاق اسلامی در نهج البلاغه'''، شرح فارسی اثر [[ناصر مکارم شیرازی]].<ref>مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ۱۳۸۵ش، صفحه شناسنامه.</ref> | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۱: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== متن و ترجمه خطبه == | ==متن و ترجمه خطبه== | ||
{{متن و ترجمه خطبه متقین}} | {{متن و ترجمه خطبه متقین}} | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول(ص)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق. | * ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل‌الرسول(ص)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۴ق. | ||