کیسانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کیسانیه''' فرقه‌ای مذهبی و از اولین انشعابات [[شیعه|شیعی]] است. اعضای این فرقه به سرکردگی [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی|مختار ثقفی]] به همراه شیعیان [[کوفه]]، انتقام سختی از قاتلان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] گرفتند. این شاخه از شیعه به همان شتابی که پدید آمده بود، تجزیه شد.<ref>مادلونگ، فرقه‌های اسلامی، ص۱۲۷.</ref> اعتقاد به [[امامت]] [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] و قول به [[بداء]] از معتقدات این فرقه است.

#کیسان، لقب [[مختار بن ابی‌عبید ثقفی|مختار]] است که ادعاشده به او وحی می‌شده وبا غیب ارتباط داشته است.؛<ref>نک. المقدسی، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۳۱.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] در علت نامگذاری مختار به کیسان می‌گوید: بر فرض درستی این لقب برای او، منشأش همان روایت کشی از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمومنان(ع)]] است که دوبار مختار را با لقب «یا کَیِّس» خطاب قرار دادند، سپس این را به صیغه تثنیه در آوردند و کیسان گفتند.<ref>معجم الرجال، ج۱۸ص ۱۰۲-۱۰۳.</ref>

#کیسان، شخص دیگری غیر از مختار است؛<ref>گفته شده این شخص، از [[موالیان علی بن ابیطالب|موالیان]] [[حضرت علی|علی بن ابیطالب]](ع) یا از شاگردان محمد بن حنفیه بوده است. نک. ابوزهره، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیایه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، ص۴۱.</ref> و مختار عقاید خود را از یکی از وابستگان [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] که کیسان نام داشت گرفته است.<ref>نک. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۷.</ref> برخی نیز کیسان را لقب ابوعمره؛ رییس پلیس مختار و برخی نیز کیسان را لقب غلام حضرت علی (ع) دانسته‌اند.<ref>الکیسانیة فی التاریخ و الادب، ص۵۹؛ الزینة، ص۲۳۸.</ref>

به علت در دسترس نبودن عقاید مستقیم کیسانیان، اعتقادات آنها مستند به گزارشهایی است که مخالفانشان اعم از [[امامیه]] یا [[اهل سنت و جماعت|اهل تسنن]] به دست داده‌اند. به اعتقاد امام محمد ابوزهره، نظریات کیسانیان مشوب به آرای فلسفی است. آنان به [[بداء]]، [[تناسخ]]، این که هرچیزی دارای ظاهر و باطنی است، جمع شدن حکمت‌ها و اسرار عالم در انسان و علم علی(ع) به این اسرار و حکم، و... معتقدند.<ref>نک. ابوزهره، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیایه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، صص۴۴-۴۱.</ref>

در کتاب تاریخ فرق اسلامی،اعتقاد به [[مهدویت]] محمد حنفیه، قول به [[بداء]]، علم مستودع برای امام، [[حلول]] و تناسخ، دعوی [[نبوت]] و باطنی گرایی، از معتقدات کیسانیه ذکر شده است.<ref>صابری،تاریخ فرق اسلامی ج۲ ص ۴۵-۵۱.</ref> البته درباره استناد سه اعتقاد اخیر یعنی؛ تناسخ و حلول، دعوی نبوت و باطنی‌گرایی به آنان اظهار تردید شده و احتمال قوی‌تر را بر عدم اطلاع مختار از چنین اموری دانسته‌اند.<ref>نک. نشار، نشأة الفکر الفلسفی، ج۲، ص۵۸.</ref>

برخی پژوهشگران فرق و مذاهب اسلامی معتقدند محمد بن حنفیه اولین کسی بود که در اسلام [[مهدی]] نامیده شد.<ref>صابری، ج۲، ص۵۵.</ref> معتقدین به مهدویت او ادعا می‎کردند او در [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]] سکونت کرده و از دو نهر از شیر و عسل ارتزاق می‌کند تا زمانی که خداوند امرش را بگشاید.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، تحقیق: محمد محیی‎الدین عبدالحمید، ج۱، ص۹۰ و ۹۱؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، قاهره، مکتبة محمد صبیح و اولاده، ص۳۹، ۴۱ و ۴۳.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] محمد بن حنفیه را مبرای از کیسانیه دانسته و معتقد است کیسانیه بعد ازوفات وی به وجود آمدند.<ref> خویی، معجم الرجال، الناشر : مؤسسة الخوئي الإسلامية،ج ۱۹، ص۱۱۰.</ref>

=== قول به بداء===

"ظاهرا شهرستانی <ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۸۰.</ref> یگانه کس یا یکی از معدود کسانی است که از «علم مُستَودَع» نزد امام از دیدگاه کیسانیه سخن به میان آورده است. او پس از ستودن محمد بن حنفیه به اینکه دانشی سرشار و اندیشه‌ای روشن و پیش‌بینی‌هایی درست از آینده داشت و امیر مؤمنان(ع) او را از احوال فتنه‌های آینده روزگار آگاهانیده بود می‌افزاید: گفته‌اند: «او علم مستودع امامت را در اختیار داشت تا آنکه این امانت را به صاحبش رساند».<ref> صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۴۸.</ref>

===ادعای نبوت مختار ===

بغدادی می‌نویسد: برخی از [[غلو|غلات]] [[شیعه]] مختار را فریفتند و به او گفتند تو حجت این زمان هستی و وی را بر ادعای [[نبوت]] ترغیب کردند. و مختار هم نزد برخی از خواص از یارانش چنین ادعایی کرد.<ref>نک. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۳۴.</ref>این مطلب ازآنجا قوت گرفته که مختار عباراتی سجع گونه داشت،<ref>انساب الاشراف، ج ۶ص۴۰۳ .</ref>ولی با توجه به استقرار وی در کوفه و تشکیل حکومت و حمایت مسلمانان و احادیث اهل بیت این مطلب نمی‌تواند درست باشد. عامل بعدی این اتهام نامه وی به احنف بن قیس است،<ref> انساب الاشراف ج ۶ص۴۱۸ .</ref>از آنجا که احنف طرفدار زبیریان بود این نامه را دستمایه ادعای نبوت مختار قرار داده و حتی بعد از مرگ مختار نیز بر آن دامن می‌زد.<ref>انساب الاشراف ج۶ص۴۱۸.</ref> اکراه محمد بن حنفیه از کذاب دانستن مختار آن‌هم نزد عبدالله بن زبیر پس از قتل مختار<ref> انساب الاشراف ج ۳ص ۲۸۷.</ref> خود دلیلی بر واهی بودن این [[تهمت]] نسبت به مختار است.

در مورد باطنی گرایی می‌توان به برخی اقوال آنان مثل این که در تفسیر [[آیه]] «والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین» می‌گفتند: کلمات این آیه بیانگر رموزی است، از جمله این که تین، علی است، زیتون حسن، طورسینین حسین و بلدالامین محمد حنفیه،<ref>نک. اشعری، المقالات و الفرق، ص۲۱.</ref> استناد کرد.

*گروهی از کیسانیه معتقدند: امام بعد از [[علی(ع)|امیرالمومنین(ع)]]، [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] است. آنان می‌گفتند او مانند [[علی(ع)]] که پرچمدار [[محمد(ص)|پیامبر(ص)]] بود، پرچمدار پدرش در [[جنگ جمل]] بوده است؛

*گروهی معتقدند: بعد از [[علی(ع)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]] امام هستند و پس از آنها [[محمد بن حنفیه]] امام است که خودشان بر دو شاخه می‌شوند؛

**گروهی معتقدند [[محمد بن حنفیه]] زنده و همان [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|مهدی منتظر]](عج) است. این فرقه [[کربیه]] نام دارند. علت نامگذاری آنها به کربیه انتسابشان به پیرمردی نابینا به نام [[ابوکرب الضریر]] است. اینان معتقد بودند؛ محمد بن حنفیه در [[کوه رضوی]] است و تا زمان ظهور؛ از آسمان برایش غذا آورده می‌شود و حیواناتی از او محافظت می‌کنند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۱۹.</ref>

** گروهی، به مرگ محمد بن حنفیه باور دارند که دو دسته می‌شوند؛

*** برخی معتقدند امام بعد از او، برادرزاده‌اش [[علی بن الحسین(ع)]] است؛

*** برخی معتقدند پس از او، [[امامت]] به ابوهاشم [[عبدالله بن محمد حنفیه]] رسید که به هاشمیه معروف شده و بعد از مرگ ابوهاشم بر سر جانشینی وی دچار اختلاف شدند؛

**** گروهی می‌گویند: به [[وصیت]] ابی هاشم، امام بعد از وی، محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن [[عبدالمطلب]] است.{{یاد|محمد بن علي بن عبد اللّه بن العباس بن عبد المطلب- الروندية <ref>نوبختی،فرق الشیعه،دار الأضواء - بيروت، ص۳۳</ref>  }} این فرقه [[راوندیه]] نامیده می‌شود؛{{یاد|برخی این فرقه را پیرو عبدالله راوندی (عبدالله الخرب الکندی الکوفی الروندی) معرفی کرده‌اند و عده‌ای این فرقه را منسوب به احمد بن یحیی بن اسحاق راوندی می‌دانند.  <ref>نوبختی، فرق الشیعه،دار الأضواء - بيروت، ص۳۳؛ دینوری، اخبارالطوال، ۱۳۷۳ش،ص۳۸۴.</ref>}}

== پانویس ==