confirmed، templateeditor
۱۱٬۳۶۱
ویرایش
امام سجاد علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
خنثی‌سازی نسخهٔ 1280969 از Ms.sadeghi (بحث)
Ms.sadeghi (بحث | مشارکتها) جز (تغییرمسیر به قصیده میمیه فرزدق) برچسب‌ها: تغییر مسیر جدید برگردانده‌شده |
جز (خنثی‌سازی نسخهٔ 1280969 از Ms.sadeghi (بحث)) برچسب‌ها: تغییرمسیر حذف شد خنثی‌سازی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
# | {{ جعبه اطلاعات امام شیعه | ||
| عنوان = امام سجاد(ع) | |||
| نام = علی بن حسین | |||
| تصویر = Baqi'11.jpeg | |||
| اندازه تصویر =300px | |||
| عنوان تصویر =[[قبرستان بقیع]] | |||
| سرشناسی = '''چهارمین امام شیعیان''' | |||
| کنیه = ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمد، ابوعبدالله | |||
| زادروز = [[۵ شعبان]] یا [[۱۵ جمادی الثانی]]، [[سال ۳۸ هجری قمری|۳۸ق]]. | |||
| زادگاه = [[مدینه]] | |||
| مدت امامت = ۳۴ سال ([[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱]] تا [[سال ۹۵ هجری قمری|۹۵ق]]) | |||
| درگذشت = [[۱۲ محرم|۱۲]] یا [[۲۵ محرم]] سال [[سال ۹۴ هجری قمری|۹۴]] یا [[سال ۹۵ هجری قمری|۹۵ق]] | |||
| مدفن = [[قبرستان بقیع]]، | |||
| محل زندگی = [[مدینه]] | |||
| القاب = سجاد، [[زین‌العابدین]]، [[سیدالساجدین]]، [[ذوالثفنات]]، | |||
| پدر = [[امام حسین(ع)]] | |||
| مادر = [[شهربانو]] | |||
| همسران = [[ام عبدالله]] | |||
| فرزندان = [[امام باقر(ع)|محمد]]، [[عبدالله بن علی بن حسین|عبدالله]]، [[حسن بن علی بن حسین|حسن]]، [[حسین اکبر بن علی بن حسین|حسین اکبر]]، [[زید بن علی|زید]]، [[عمر بن علی بن حسین|عمر]]، [[حسین اصغر بن علی بن حسین|حسین اصغر]]، [[عبدالرحمن بن علی بن حسین|عبدالرحمن]]، [[سلیمان بن علی بن حسین|سلیمان]]، [[علی بن علی بن حسین|علی]]، [[خدیجه دختر علی بن حسین|خدیجه]]، [[محمد اصغر بن علی بن حسین|محمد اصغر]]، [[فاطمه دختر علی بن حسین|فاطمه]]، [[علّیه دختر علی بن حسین|علّیه]]، [[ام کلثوم دختر علی بن حسین|ام کلثوم]] | |||
| طول عمر = ۵۷ سال | |||
}} | |||
'''علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب'''، مشهور به '''امام سجاد''' و '''[[زین العابدین]]''' ([[سال ۳۸ هجری قمری|۳۸]]- [[سال ۹۵ هجری قمری|۹۵ق]])، چهارمین [[امامت|امام]] [[شیعه|شیعیان]]. مدت [[امامت]] وی ۳۴ سال بود. امام سجاد(ع) در [[واقعه کربلا]] حضور داشت؛ ولی به علت بیماری، در جنگ شرکت نکرد. [[لشکر عمر بن سعد]] پس از [[شهادت]] [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] او را همراه [[اسیران کربلا]] به [[کوفه]] و [[شام]] بردند. [[خطبه امام سجاد در شام]] باعث آگاهی مردم از جایگاه [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] شد. | |||
[[واقعه حره]]، [[قیام توابین|نهضت توابین]] و [[قیام مختار]] در زمان امام سجاد(ع) روی داد. مجموعه [[دعا|ادعیه]] و [[مناجات|مناجات‌های ]] امام سجاد(ع) در کتاب [[صحیفه سجادیه]] گرد آمده است. [[رسالة الحقوق]]، شامل ۵۰ حقّ از حقوق خدا و بندگان، مردم و حاکمان، والدین و فرزندان، همسایگان و ... از سخنان اوست. | |||
بنابر [[روایات]] [[شیعه]]، امام سجاد(ع) به دستور [[ولید بن عبدالملک|ولید بن عبد الملک]] با سمّ به [[شهادت]] رسید. مدفن وی در قبرستان [[بقیع]] کنار قبر [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن مجتبی(ع)]]، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام جعفر صادق(ع)]] است. | |||
امام سجاد(ع) دارای فضائل بسیاری بود. برای نمونه از [[عبادت]] و کمک به فقرای او موارد متعددی گزارش شده است. امام نزد [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز جایگاه والایی داشته و آنها علم و [[عبادت]] و [[ورع]] او را ستوده‌اند. | |||
==زندگی‌نامه== | |||
{{تبارنامه امام سجاد}} | |||
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد(ع) و امام زین‌العابدین(ع)، چهارمین امام [[شیعیان]] و فرزند [[امام حسین(ع)]] است و بنا بر قول مشهور، در سال [[سال ۳۸ هجری قمری|۳۸ق]] متولد شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۷۳.</ref> اما بنابر اقوال دیگر، سال تولد امام چهارم، حدود ۳۶ یا ۳۷ق<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵.</ref> یا [[سال ۴۸ هجری قمری|سال ۴۸ق]] دانسته شده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۳۲.</ref> وی بخشی از حیات [[امام علی(ع)]] و نیز دوران [[امامت]] [[امام حسن مجتبی(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] را درک کرده است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵.</ref> در روز تولد امام سجاد(ع) اختلاف وجود دارد. برخی تولد او را در روز پنج‌شنبه پانزدهم [[جمادی‌الآخر|جمادی الثانی]] ذکر کرده‌اند.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵.</ref> [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] روز تولد را [[۵ شعبان|پنجم شعبان]] دانسته است.<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۷۳.</ref> نهم [[شعبان]] نیز گفته شده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵.</ref> | |||
نام و نسب مادر علی بن الحسین، از مسائل اختلافی است؛ [[شیخ مفید]] نام مادر وی را [[شهربانو]] یا شاه‌زنان، دختر یزدگرد، پسر شهریار بن کِسری<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷.</ref> و [[شیخ صدوق]]، او را دختر یزدگرد، پسر شهریار پادشاه [[ایران]] می‌داند که هنگام وضع حمل او از دنیا رفته است.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۲۸.</ref> برخی مادر امام را [[ام ولد]] دانسته‌اند که نامش غزاله است.<ref>العلامة المجلسي، بحار الأنوار،۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۷. | |||
</ref> | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام سجاد(ع):{{سخ}}'''«'''پسرک من! بر بلا شکیبا باش و به حقوق دیگران تجاوز مکن و کسی را یاری مکن که زیان آن برای تو بیش از سود آن برای اوست.'''»'''|تاریخ بایگانی| | |||
| منبع = <small>[[سید جعفر شهیدی|شهیدی]]، [[زندگانی علی بن الحسین (کتاب)|زندگانی علی بن الحسین(ع)]]، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۰.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | |||
===کنیه‌ها و القاب=== | |||
{{اصلی|فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام سجاد(ع)}} | |||
[[کنیه]] امام سجاد(ع)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد،ابولقاسم و ابوعبدالله گزارش شده<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴،ص۳۸۶.</ref> و القاب وی، [[زین العابدین]]، [[سید الساجدین|سیدالساجدین]]، [[سجاد (لقب)|سجاد]]، [[ذوالثفنات|ذو الثفنات]]، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی‌اکبر است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۸۶؛ ذهبی، العِبَر، دارالکتب العلمیه، ج۱، ص۸۳.</ref> امام سجاد(ع) در زمان خویش به نامهای «علی‌ّالخیر»، «علی‌ّالاصغر» و «علی‌ّالعابد» شهرت داشته است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، الناشر:دار صادر بيروت، ج۵، ص۲۱۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۶۲م، ج۱۵، ص۲۷۳؛ العلامة المجلسي، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۶، ص۱۹.</ref> | |||
=== همسران و فرزندان === | |||
در منابع تاریخی تعداد فرزندان امام سجاد(ع) پانزده نفر ذکر شده که یازده نفر آنها پسر و چهار نفر دختر بوده‌اند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۵؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۶۲.</ref> | |||
نام فرزندان و همسران امام طبق نوشته [[شیخ مفید]] و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] چنین است:<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۵؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۶۲.</ref> | |||
{{جدول واکنش‌گرا/شروع}} | |||
{| class="{{جدول واکنش‌گرا/کلاس پیشفرض}}" | |||
|+'''همسران و فرزندان''' | |||
|- | |||
! همسر !! نسب !! فرزندان | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| [[ام عبدالله]] || دختر [[امام حسن (ع)]] || [[امام محمد باقر(ع)]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| --- || [[کنیز]] || [[عبدالله بن علی بن الحسین|عبدالله]]، [[حسن بن علی بن الحسین|حسن]] و [[حسین بن علی بن الحسین|حسین اکبر]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| جیدا|| کنیز ||[[زید بن علی|زید]] و [[عمر بن علی بن الحسین|عمر]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| --- || کنیز ||[[حسین اصغر بن علی بن الحسین|حسین اصغر]]، [[عبدالرحمن بن علی بن الحسین|عبدالرحمن]] و [[سلیمان بن علی بن الحسین|سلیمان]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| --- || کنیز || [[علی بن علی بن الحسین|علی]] و [[خدیجه بنت علی بن الحسین|خدیجه]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
| --- || کنیز || [[محمد اصغر بن علی بن الحسین|محمد اصغر]] | |||
|- style="text-align:center;" | |||
|---||کنیز||[[فاطمه بنت علی بن الحسین|فاطمه]]، [[علّیه بنت علی بن الحسین|علّیه]] و [[ام کلثوم بنت علی بن الحسین|ام کلثوم]] | |||
|} | |||
{{جدول واکنش‌گرا/پایان}} | |||
===شهادت=== | |||
تاریخ دقیق [[شهادت]] امام سجاد(ع) روشن نیست؛ برخی آن را [[سال ۹۵ هجری قمری|سال ۹۵ق]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۶؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۶۰.</ref> و برخی دیگر [[سال ۹۴ هجری قمری|۹۴ق]]<ref>شیخ مفید، مشارالشیعة، ۱۴۱۳ق، ص۴۵؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۸۲؛ شبراوی، الإتحاف بحب الأشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۷۶.</ref> دانسته‌اند. درباره روز درگذشت امام سجاد(ع) هم اختلافاتی وجود دارد؛ از جمله [[شنبه]]<ref>امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۲۹.</ref> [[۱۲ محرم]]،<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ شبراوی، الإتحاف بحب الأشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۷۶.</ref> و [[۲۵ محرم]].<ref>شیخ مفید، مشارالشیعة، ۱۴۱۳ق، ص۴۵؛ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۱۶۷.</ref> گزارش‌های دیگری نیز از جمله [[۱۸ محرم|۱۸]]،<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۸۲.</ref> [[۱۹ محرم|۱۹]]، و [[۲۲ محرم]] در منابع دیده می‌شود.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶۲۹.</ref> | |||
[[شهادت]] امام سجاد(ع)، به دستور [[ولید بن عبد الملک]] و با سمّ گزارش شده است.<ref>شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۷۶و۲۷۷.</ref> مزار او در [[قبرستان بقیع]] کنار قبر [[امام حسن مجتبی(ع)]]،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۸؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶.</ref> [[امام محمد باقر(ع)]] و [[امام جعفر صادق(ع)]] است. سن امام هنگام شهادت ۵۷ سال گفته شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۸۲.</ref> | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام سجاد(ع):{{سخ}}'''«'''حق زن این است که بدانی خدای <small>-عزوجل-</small> او را مایه آرامش و انس تو قرار داده و این نعمتی است از خدا بر تو.'''»'''|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[سید جعفر شهیدی]]، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۷۹.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | |||
== امامت == | |||
{{حاکمان زمان امام سجاد}} | |||
[[امامت]] امام سجاد(ع) با [[شهادت]] [[امام حسین(ع)]] در [[روز عاشورا|عاشورای]] [[سال ۶۱ قمری]] آغاز شد و تا زمان شهادتش، یعنی [[سال ۹۴ قمری]] یا [[سال ۹۵ قمری]] ادامه داشت. مدت امامت او را ۳۴ سال گفته‌اند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۸؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۵.</ref> | |||
بنابر روایاتی صریح در منابع شیعی، امام سجاد(ع) جانشین و وصی [[حسین بن علی(ع)]] است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، صص ۱۸۸-۱۸۹.</ref> در احادیث نقل شده از [[پیامبر(ص)]] درباره اسامی [[امامان شیعه]] هم نام امام سجاد(ع) به عنوان سید العابدین و تعابیر دیگر در میان امامان آمده است.<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۱؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۳۹۶و۳۹۷.</ref>{{یاد|در صحیفه‌ای که [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبدالله]] از روی صحیفه حضرت فاطمه نوشته است و برای امام باقر(ع) از روی آن خوانده این فراز برای امام سجاد(ع) آمده است:عَلِيٌّ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ وَ زَيْنُ أَوْلِيَائِيَ الْمَاضِين. <ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲۱۰.</ref> }} [[کلام|متکلمان]] شیعه مانند [[شیخ مفید]]، برتری علمی و عملی وی بر دیگران پس از پدرش را نخستین دلیل بر [[امامت]] وی دانسته‌اند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۸.</ref> | |||
حاکمان دوره [[امامت]] امام سجاد(ع)، عبارتند از: [[یزید بن معاویه]] (۶۱- ۶۴ق)، [[معاویة بن یزید]] (چند ماه از سال ۶۴ق)، [[مروان بن حکم]] (نه ماه از سال ۶۵ق)، [[عبدالملک بن مروان]] (۶۵- ۸۶ق) و [[ولید بن عبد الملک]] (۸۶- ۹۶ق).<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶و۲۵۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۳ق، ج۴۶، ص۱۳.</ref> | |||
== واقعه کربلا و اسارت == | |||
{{اصلی|واقعه کربلا}} | |||
مورخان معتقدند امام سجاد(ع) در زمان [[واقعه کربلا]] و در روزی که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و [[شهدای کربلا|یاران]]ش به شهادت رسیدند، ۲۳ سال داشت.<ref>محمودی، سرشک خوبان، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۱.</ref> امام در آن روز به شدت بیمار بود به گونه‌ای که در مواردی که می‌خواستند او را به قتل برسانند،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.</ref> حمید بن مسلم با گفتن این جمله که او کودک است و (او را همین بیماری که دارد کفایت می‌کند.) مانع کشتن امام توسط سپاهیان شمر پس از شهادت امام حسین(ع) شد. براساس گزارش حمیدبن مسلم او پیوسته در خیمه از امام سجاد(ع) مراقبت کرده تا مانع کشتن او شده است.فَلَم أزَل بِهِم حتّى دَفَعْتُهم عنه<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۶۹.</ref> | |||
=== کوفه === | |||
پس از [[واقعه کربلا]]، امام سجاد و اهل بیت [[امام حسین(ع)]] را به اسیری گرفتند و روانه [[کوفه]] و [[شام]] کردند. هنگام بردن اسیران از کربلا به کوفه، بر گردن [[امام سجاد(ع)]] غُل و جامعه [جامعه، طوق مانندی است که دست‌ها و گردن را با آن به هم می‌بندند] نهادند و چون بیمار بود و نمی‌توانست خود را بر پشت شتر نگاهدارد هر دو پای او را بر شکم شتر بستند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۵۱-۵۲.</ref> | |||
بنابر برخی گزارش‌ها، امام سجاد(ع) در کوفه [[خطبه امام سجاد (ع) در کوفه|خطبه‌ای]] ایراد کرده است؛ ولی توجه به شرایط کوفه و سختگیری و بی‌رحمی مأموران حکومت و بیم کوفیان از آنان، پذیرفتن چنین گزارشی را دشوار می‌سازد. سخنان امام سجاد(ع) در خطبه کوفه، به خطبه او در [[مسجد اموی دمشق]] بسیار شبیه است. ازاین‌رو احتمال می‌رود که با گذشت زمان راویان حادثه‌ها را با هم آمیخته باشند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۵۶-۵۷.</ref> | |||
[[ابن زیاد]]، امام سجاد(ع) و سایر [[اسیران کربلا]] را در زندان نگهداشت و نامهای به شام نوشت و از [[یزید]] کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد، اسیران و سرهای [[شهیدان کربلا]] را به شام بفرستد. ابن زیاد، امام سجاد(ع) را غُل بر گردن نهاد و با اسیران همراه [[محفر بن ثعلبه|مُحَفّر بن ثَعلبه]] روانه [[دمشق]] کرد.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۵۸-۵۹.</ref> | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام سجاد(ع):{{سخ}}'''«'''حق کسی که به تو بدی کند اینست که بر او ببخشی. و اگر دانستی که بخشیدن او بد است، داد خود را از او بگیری. خدای <small>-تبارک و تعالی-</small> گوید بر کسی که بدو ستم رسیده باشد و دادخواهی کند گناهی نیست.'''»'''|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[سید جعفر شهیدی|شهیدی]]، [[زندگانی علی بن الحسین]]، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۷.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | |||
=== شام === | |||
{{اصلی|خطبه امام سجاد (ع) در شام|خطبه امام سجاد در شام (متن)}} | |||
امام سجاد(ع) در مسجد شام خطبه‌ای خواند و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به شامیان گفت که آنچه یزید و کارگزاران او بر زبان‌ها انداخته‌اند، درست نیست. پدر او خارجی نیست و نمی‌خواسته است جمعیت مسلمانان را بر هم بزند و در بلاد [[اسلام]] فتنه برانگیزد. او برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از [[بدعت|بدعت‌هایی]] که در آن پدید آمده، بزداید و به سادگی و پاکی عصر جدّ خود برساند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۷۵.</ref> | |||
=== بازگشت به مدینه === | |||
به نوشته [[شیخ مفید]]، خاندان [[امام حسین (ع)]]، به دستور [[یزید]]، از [[شام]] به سوی [[مدینه]] حرکت کردند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۲.</ref> امام سجاد(ع) هنگام ورود به مدینه به [[بشیر بن جذلم|بشیر]] دستور داد که به مدینه برود و با سرودن اشعاری مردم را با خبر سازد. بشیر مى‌گويد: بر اسبم سوار و با شتاب وارد مدينه شدم. هنگامى كه به [[مسجدالنبی|مسجد النبى(ص)]] رسيدم صدايم را به گريه بلند كردم و آنگاه چنين سرودم | |||
{{شعر | |||
|يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ بِها\\قُتِلَ الْحُسَيْنُ فَأَدْمُعي مِدْرارُ | |||
اَلْجِسْمُ مِنْهُ بِكَرْبَلاءَ مُضَرَّجٌ\\وَالرَّأسُ مِنْهُ عَلَى الْقَناةِ يُدارُ} | |||
}} | |||
(اى مردم مدینه، دیگر مدینه جاى ماندن شما نیست، زیرا حسین كشته شد که اشک من این گونه سرازیر است. | |||
پیکر او در کربلا به خاک و خون غلطیده و سر مقدسش بالاى نیزه، شهر به شهر گردانده شد). | |||
امام سجاد(ع) هم در کنار دروازه شهر [[مدینه]] برای مردم خطبه خواند: | |||
«حمد و سپاس مخصوص [[خدا|خدایى]] است که پروردگار جهانیان، بخشنده و مهربان، مالک [[روز قیامت |روز جزا]] و آفریننده همه مخلوقات است. همان خدایى که (از سویى شناخت حقیقت او) آن قدر از ما دور است که گویا در آسمان هاى رفیع جاى گرفته و (از سوى دیگر با علم و احاطه‌اش) آن قدر به ما نزدیک است که گواه و شنواى سخنان درِ گوشى ما است. او را بر حوادث بزرگ، آسیب‌هاى روزگار، فجایع دردناک، رنج‌هاى سوزان، بلاهاى سنگین و مصیبت‌هاى بزرگ، خشونت بار، متراکم، شکننده و ویرانگر [[حمد|ستایش]] مى‌کنم. | |||
اى مردم! خداوندى ـ که ستایش مخصوص اوست ـ ما را به مصیبت‌هاى بزرگ و خسارتى جبران ناپذیر در اسلام آزموده است. (آرى) [[امام حسین علیه‌السلام|اباعبدالله الحسین]](علیه السلام) و خاندانش به شهادت رسیدند و زنان و کودکانش به اسارت در آمدند و سر مطهر آن حضرت را بالاى نیزه‌ها در شهرها به گردش در آوردند و این مصیبتى است که مانند ندارد! | |||
اى مردم! بعد از [[شهادت]] او، کدام یک از مردانتان مى تواند شادى کند؟ یا کدام قلبى مى‌تواند براى او محزون نباشد؟ یا کدام چشمى مى‌تواند گریه نکند و اشک نریزد؟ به یقین [[هفت آسمان|آسمان‌هاى هفت گانه]] با بناهاى محکمش، دریاها با امواجش، آسمان‌ها با ارکانش، زمین با همه نواحى و جوانبش، درختان با شاخسارهایش، ماهیان و دریاهاى عمیق، و [[فرشته|فرشتگان]] مقرّب الهى و همه آسمانیان، بر شهادت او گریستند. | |||
اى مردم! کدام قلب است که در شهادت او لرزان نشود؟ یا کدام جگرى را مى‌توان یافت که براى او نسوزد؟ یا کدام گوشى است که این حادثه بزرگ و جبران ناپذیر را بشنود و آسیب نبیند؟ | |||
اى مردم! ما طرد شده، آواره، رانده و دور از شهرها شدیم; گویا ما فرزندان اقوام غیر [[مسلمان| مسلمانیم]] ، بدون آنکه جرمى کرده و یا کار ناپسندى مرتکب شده و یا ضربه‌اى به اسلام زده باشیم. هرگز این ماجراهاى دردناک را درباره گذشتگانمان نشنیدیم «این تنها یک امر تازه و جدید است». | |||
به خدا سوگند! اگر پیامبر(صلى الله علیه وآله) به این گروه سفارش مى‌کرد که با ما بجنگند، آن‌گونه که درباره ما به آنها سفارش (به محبت) کرد، هرگز بیش از این نمى‌توانستند جنایت کنند; [[آیه استرجاع |إنّالله وَ إنّا إلَیه راجِعُون ]] ، از این مصیبتى که بسیار بزرگ، غم انگیز، دردناک، انباشته، ناهنجار، ناگوار و سنگین است. | |||
در برابر مصائبى که به ما رسیده از خدا پاداش مى‌طلبیم. به یقین خداوند شکست ناپذیر و صاحب انتقام است. <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۸. | |||
</ref> | |||
امام سجاد(ع) که ۳۴ سال پس از [[واقعه کربلا]] زنده بود،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۷.</ref> همواره تلاش می‌کرد یاد و خاطره [[شهدای کربلا]] را زنده نگه دارد. امام هر گاه آب می‌نوشید به یاد پدر بود و بر مصایب [[امام حسین(ع)]] گریه می‌کرد و اشک می‌ریخت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۹؛ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۷۹۴.</ref> | |||
در [[روایتی]] از [[امام صادق(ع)]] آمده است: «امام زین العابدین هنگامی که موقع [[افطار]] خدمتکار برایشان آب و غذا می‌برد، می‌فرمود: فرزند [[رسول خدا(ص)]] گرسنه کشته شد! فرزند رسول خدا تشنه، کشته شد! و پیوسته این سخن را تکرار می‌کرد و گریه می‌کرد به گونه‌ای که اشک‌های آن حضرت با [[آب]] و غذایش مخلوط می‌شد. پیوسته این گونه بود تا رحلت کرد.»<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۴۹؛ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۷۹۴.</ref> | |||
== قیام‌های دوران امام سجاد(ع) == | |||
در دوران امام سجاد(ع) و پس از [[واقعه کربلا]] جنبش‌های مختلفی صورت گرفت که مهم‌ترین آنها عبارتند از: | |||
=== واقعه حره === | |||
{{اصلی|واقعه حره}} | |||
بعد از [[واقعه کربلا]] در [[سال ۶۳ قمری]]، مردم [[مدینه]] علیه [[امویان]] قیام کردند که این قیام حوادثی در پی داشت و به واقعه حَرّه شهرت یافت. مردم شهر با [[عبدالله بن حنظله]] -که پدرش حنظله به [[غسیل الملائکه]] معروف بود- [[بیعت]] کردند و [[بنی امیه]] را که شمار آنان به ۱۰۰۰ تن می‌رسید، نخست در خانه [[مروان بن حکم]] به محاصره افکندند، سپس از شهر بیرون راندند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۸۲-۸۳.</ref> امام سجاد(ع) از آغاز شورش خود را کنارکشید و با مردم همراه نگشت.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۸۶.</ref> | |||
برخی پژوهشگران ویژگی‌های منفی این قیام را دلیل کناره‌گیری امام از آن دانسته‌اند؛ برای نمونه انگیزه اهل مدینه را نزاع با شامیان و تلاش برای بازگرداندن موقعیت برتر مدینه می‌دانند که خود انحرافی از مسیر ارزش‌های دینی است. <ref>واسعی، «روی‌اورد سیاسی امام سجاد(ع) در شورش مردم مدینه، ص ۱۰۷»</ref> همچنین برخی این قیام را به طرفداری از زبیریان ارزیابی می‌کنند و یکی از دلایل کناره‌گیری امام را غیر شیعی بودن این قیام می‌دانند. <ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ص ۲۵۸؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص ۲۷۱</ref> برخی دیگر موضع امام را از زاویه تلاش او برای حفظ موجودیت شیعه در شرایط خطر قطعی تبیین می‌کنند. این گروه بر آنند که در زمانی که شیعه به شدت تضعیف شده و کم تعداد بودند، همراهی امام با قیامی که شکستش پیش‌بینی می‌شد، نتیجه‌ای جز نابودی شیعیان و امام آنان نداشت. <ref>امام سجاد جمال نیایشگران، ص ۱۵۶؛ حسینی جلالی، ص ۶۹</ref> | |||
در شورش اهل مدینه بر امویان در واقعه حره، [[مروان بن حکم]] (از دشمنان [[اهل بیت(ع)]]) از امام درخواست کرد که به خانواده او پناه دهد. امام پذیرفت و خانواده مروان را همراه با زن و فرزند خود به [[ینبع]] (چشمه‌ساری نزدیک [[مدینه]] از جانب راست [[کوه رضوی|کوه رَضْویٰ]]) فرستاد.<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص ۴۸۵</ref> | |||
امام در این حادثه، ۴۰۰ خانواده را تحت [[کفالت]] خود گرفت و تا وقتی که لشکر [[مسلم بن عقبه]] (فرمانده لشکر [[یزید]] در واقعه حَرّه) در مدینه بود هزینه آنان را می‌پرداخت.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۸۶.</ref> | |||
=== قیام توابین === | |||
{{اصلی|قیام توابین}} | |||
نهضت توابین یکی دیگر از نهضت‌های پس از [[واقعه کربلا]] بود که رهبری آن را [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، به همراهی تنی چند از دیگر سرشناسان [[شیعه]] در [[کوفه]] بر عهده داشتند.<ref>نگاه کنید به: مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۳ق، ج۴۵، ص۳۵۵.</ref> [[توابین]] در مجموع بر آن بودند تا در صورت پیروزی، امامت جامعه را به [[اهل بیت(ع)]] بسپارند و در آن زمان از نسل [[فاطمه(س)]]، کسی جز علی بن حسین(ع) برای این کار وجود نداشت؛ اما رابطه سیاسی خاصی بین امام سجاد(ع) و توابین وجود نداشته است.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۱۳۸۰ش، ص۲۸۶.</ref> | |||
=== قیام مختار === | |||
{{اصلی|قیام مختار}} | |||
قیام مختار سومین جنبش پس از واقعه [[کربلا]] است و درباره ارتباط امام سجاد(ع) با این جنبش ابهاماتی وجود دارد. گفته شده که [[مختار]] پس از آنکه موفق شد در کوفه، شیعیانی را به سوی خود جذب کند، از امام سجاد(ع) استمداد جست، اما امام روی خوش نشان نداد.<ref>طوسی، رجال الکشی-اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۲۶.</ref> | |||
== فضائل و مناقب == | |||
=== عبادت === | |||
[[مالک بن انس]] می‌گوید: علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت [[نماز]] می‌خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «[[زین العابدین]]» می‌گویند.<ref>ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۸۳.</ref> | |||
[[ابن عبد ربه|ابن عبد ربّه]] نیز می‌نویسد: هنگامی که علی بن حسین آماده نماز می‌شد، لرزه عجیبی وجودش را فرا می‌گرفت. از ایشان در این باره سؤال شد، فرمود: «وای بر شما! آیا می‌دانید که من در برابر چه کسی می‌خواهم بایستم و در برابر چه کسی می‌خواهم [[مناجات]] کنم؟!»<ref>ابن عبد ربه، عقدالفرید، دار الکتب العلمیه، ج۳، ص۱۱۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۲.</ref> | |||
همچنین از مالک بن انس نقل شده است هنگامی که علی بن حسین [[احرام]] بست، '''لبیک اللّهمّ لبیک''' را قرائت کرد و در همان لحظه، بیهوش شده و از مرکب خود به زمین افتاد.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۲.</ref> | |||
=== کمک به فقرا === | |||
امام سجاد(ع) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می‌کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می‌داد. در این باره موارد مختلفی گزارش شده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص ۱۴۷-۱۴۸.</ref> از [[ابو حمزه ثمالی]] نقل شده است علی بن حسین(ع) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می‌گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می‌رساند و می‌فرمود: «[[صدقه|صدقه‌ای]] که در تاریکی شب داده شود، غضب [[خداوند]] را خاموش می‌کند.»<ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳.</ref> برداشتن کیسه‌های غذا بر پشت او اثر نهاده بود و چون به جوار پروردگار رفت به هنگام [[غسل میت|غسل]]، آن نشانه‌ها را بر پشت او دیدند.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص ۱۴۷-۱۴۸.</ref> | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام سجاد(ع):{{سخ}}'''«'''حق خواهنده، دادن بدو بمقدار نیاز است. حق کسی که چیزی از او خواسته شده اینست که اگر داد، از او با سپاس و قدردانی از فضل او، پذیری. و اگر نداد عذر او را قبول کنی.'''»'''|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[سید جعفر شهیدی|شهیدی]]، [[زندگانی علی بن الحسین (کتاب)|زندگانی علی بن الحسین(ع)]]، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۷.</small>| تراز = راست| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | |||
گفته شده هنگامی که مستمندی نزد او می‌آمد، برمی‌خواست و حاجت او را روا می‌کرد و می‌گفت: صدقه پیش از آنکه به دست خواهنده برسد، به دست خدا می‌رسد.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۸.</ref> نقل شده امام سالی، قصد [[حج]] کرد. خواهرش [[سکینه]] توشه‌ای به ارزش هزار درهم برای وی آماده ساخت. چون به حَرّه رسید، آن توشه را نزد او بردند. امام همه آن را میان مستمندان تقسیم کرد.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۸.</ref> | |||
[[محمد بن اسحاق]] می‌گوید: مردمی در [[مدینه]] زندگی می‌کردند و نمی‌دانستند معاش آنها از کجا تأمین می‌شود؛ با درگذشت علی بن حسین غذای شبانه آنان قطع شد.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۹۳.</ref> همچنین آمده است که مردم او را [[بخل|بخیل]] می‌دانستند و چون به جوار حق رفت دانستند که هزینه صد خانوار را عهده‌دار بوده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ق، ص۱۴۸.</ref> | |||
امام سجاد(ع) دو بار مال خود را با مستمندان قسمت کرد و گفت: خداوند بنده [[مؤمن]] گناهکار [[توبه|توبه‌کننده]] را دوست دارد.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۸.</ref> | |||
=== رفتار با بردگان === | |||
از تلاش‌های امام، که هم جنبه دینی داشت و هم جنبه سیاسی، توجه به [[برده|بردگان]] بود؛ قشری که به‌خصوص از زمان خلیفه دوم([[عمر بن خطاب]]) به بعد و مخصوصا در عصر [[امویان]]، مورد شدیدترین فشارهای اجتماعی بودند و از محروم‌ترین طبقات جامعه اسلامی در قرون اولیه به‌شمار می‌رفتند.<ref>سید الاهل، زین العابدین، ۱۹۶۱م، ص۷و۴۷.</ref> | |||
امام سجاد(ع)، مانند [[امیرالمؤمنین (ع)]] که با برخورد اسلامی خویش بخشی از موالی [[عراق]] را به سمت خویش جذب کرد، کوشید تا حیثیت اجتماعی این قشر را بالا برد.<ref>سید الاهل، زین العابدین، ۱۹۶۱م، ص۷و۴۷.</ref> | |||
نقل شده است امام سجاد(ع) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می‌خرید. بردگان که چنین نیتی از [[امام]] می‌دیدند، خود را در معرض او می‌نهادند تا امام آنها را بخرد. امام سجاد(ع) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می‌پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی، همچون یک لشکر از [[موالی]] آزاد شده، از زن و مرد، به چشم می‌خورد که همگی از موالی امام بودند.<ref>جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام(تاریخ خلفا)، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۵۵۹.</ref> | |||
== آثار == | |||
[[پرونده:قرآن با دست خط منسوب به امام سجاد.jpg|بندانگشتی|280px|<small>[[قرآن]] با دست خط منسوب به امام سجاد (ع) که در [[موزه آستان قدس رضوی]] نگهداری می‌شود.</small> ]] | |||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = امام سجاد(ع):{{سخ}}بارالها، چنان کن که از هیبت پدر و مادرم همانسان که از هیبت پادشاه خودکامه، بیمناک باشم و به آنان چون مادری مهربان نیکی کنم. و طاعت مرا نسبت به آنان و نیکویی مرا درباره ایشان در نظرم از خواب در چشم خسته شیرینتر کن و از آب خنک در کام تشنه گواراتر. چندان که خرسندی شان را بر خرسندی خود برتری دهم، و آرزوشان را بر آرزوی خود مقدم بدارم، و نیکویی آنان را، هرچند اندک، درباره خود بسیار شمارم، و نیکویی خود را در مورد آنان، هر چند بسیار، اندک انگارم.|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[صحیفه سجادیه]]، دعای ۲۴، ص۱۵۲.</small>| تراز = چپ| عرض = ۳۲۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | |||
به گفته [[شیخ مفید]]، علمای [[اهل سنت]] علوم بسیاری را از امام سجاد(ع) نقل کرده‌اند و پندها، [[دعا]]ها، [[احادیثی]] در فضل [[قرآن]]، [[حلال]] و [[ حرام]]، جنگ‌ها و روزها (تاریخ) از وی بجا مانده است که نزد علما مشهور است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۵۳.</ref> گفتنی است از امام سجاد حدود سیصد [[حدیث]] در [[کتب اربعه]] شیعه آمده است.<ref>منتظر القائم، تاریخ امامت، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۲.</ref> | |||
[[مجمع جهانی اهل بیت]] کتابی با عنوان «[[کتاب‌شناسی امام سجاد، صحیفه سجادیه و رساله حقوق (کتاب)|کتاب شناسی امام سجاد، صحیفه سجادیه و رساله حقوق]]» را به چاپ رسانده که کتب مرتبط با امام سجاد(ع) را معرفی نموده است. | |||
=== صحیفه سجادیه === | |||
{{اصلی|صحیفه سجادیه}} | |||
صَحیفه سَجّادیّه، کتابی است که دعاهای نقل‌شده از امام سجاد(ع) را در بر دارد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۱۸-۱۹.</ref> صحیفه سجادیه در ابتدا مجموعه‌ای از ۷۵ [[دعا]] و نیایش بود که امام سجاد(ع) آنها را بر دو فرزندش، یعنی [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[زید بن علی]] املا کرد و ازهمین‌رو نسخه اولیه آن در دو نسخه نوشته شد.<ref>طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۳۴.</ref> صحیفه سجادیه را مهم‌ترین و برجسته‌ترین کتاب شیعیان بعد از [[نهج البلاغه]]<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۹۷ش، ص۲۸۱.</ref> و نیز یک دوره عمیق و کامل جهان‌بینی و مکتب دانسته‌اند.<ref>سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۰۶.</ref> [[مرتضی مطهری]] اسلام‌پژوه شیعه، معتقد است دعاهای صحیفه سجادیه هم از نظر سند و هم از نظر محتوا، بسیار اعتبار دارد.<ref>مطهری، فلسفه اخلاق، ۱۳۹۰ش، ص۳۶.</ref> مضمون دعاهای صحیفه سجادیه بیشتر توحیدی و درون‌مایه اصلی آنها تضرع به درگاه خدا است.<ref>عمادی حائری، «صحیفه سجادیه»، ص۳۹۲.</ref> امام سجاد در صحیفه، اصول اخلاقی و شیوه زندگی اجتماعی-سیاسی را در قالب [[دعا]] و مناجات بیان کرد<ref>سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۰۶.</ref> به گونه‌ای که مردم می‌توانند با خواندن این دعاها با رویکرد سیاسی امام آشنا شوند.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۴.</ref> به گفته محققان علت اینکه امام سجاد این معارف را در قالب دعا بیان کرده است، شرایط ویژه دوران زندگانی وی (خصوصا در زمان حکومت [[عبدالملک بن مروان]]<ref>انصاری، اهل البیت(ع)، ۱۴۲۸ق، ص۲۷۹.</ref>) بود، که با [[تقیه]] زندگی می‌کرد.<ref>خلجی، اسرار خاموشان، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | |||
صحیفه سجادیه به زبان‌های مختلفی مانند فارسی، انگلیسی، فرانسوی، اندونزیایی، ترکی، اردو، اسپانیولی، بوسنیایی، آلبانیایی و تامیلی منتشر شده است.<ref>حبیبی و شمس‌الدینی، کتاب‌شناسی امام سجاد، صحیفه سجادیه و رساله حقوق، ۱۳۹۴ش، ص۲۷۳-۲۹۳.</ref> به گزارش آقابزرگ تهرانی در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|کتاب الذریعه]] نزدیک به ۷۰ شرح برای صحیفه سجادیه نوشته شده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۴۵-۳۵۹.</ref> مشهورترین شرح بر صحیفه را [[سید علیخان کبیر]] با عنوان [[ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین (کتاب)|ریاض السالکین]] نوشته و قدیمی‌ترین آنها به قلم [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] با عنوان «الفواید الشریفة فی شرح الصحیفة» در دسترس است.<ref>طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۳۸.</ref> | |||
=== رساله حقوق === | |||
{{اصلی|رسالة الحقوق}} | |||
رساله حقوق، یکی از آثار امام سجاد(ع) است. در این رساله ۵۱ حق (یا ۵۰ حق طبق برخی نسخه ها) شمارش شده است.<ref>شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۹-۱۷۰.</ref> این اثر را افراد مختلفی به فارسی ترجمه کرده‌اند و بارها به چاپ رسیده است. | |||
برخی از حق های شمارش شده در این رساله از این قرار است: | |||
{{ستون-شروع|۵}} | |||
# حق خدا | |||
# حق [[نفس]] | |||
# حق زبان | |||
# حق [[نماز]] | |||
# حق [[صدقه]] | |||
# حق معلم | |||
# حق رعیت | |||
# حق زن | |||
# حق مادر | |||
# حق پدر | |||
# حق فرزند | |||
# حق برادر | |||
# حق بنده | |||
# حق همنشین | |||
# حق همسایه | |||
# حق وام‌خواه | |||
# حق دشمن انسان بر او | |||
# حق شادکننده انسان | |||
# حق بدی کننده در باره انسان | |||
# حق [[اهل ذمه]] | |||
{{پایان}} | |||
===دعای سحر مشهور به دعای ابوحمزه=== | |||
{{اصلی|دعای ابوحمزه ثمالی}} | |||
این دعا را امام زین‌العابدین در سحرهای [[ماه رمضان]] می‌خواند و [[ابوحمزه ثمالی]] از آن حضرت نقل کرده است.<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۸۲.</ref> این دعا دربردارنده مفاهیمی متعالی و تعابیری شیوا و فصیح است. | |||
===زیارت امین الله=== | |||
{{اصلی|زیارت امین الله}} | |||
[[زیارتنامه|زیارتنامه‌ای]] است که امام سجاد (ع) هنگام [[زیارت]] مزار [[حضرت علی (ع)]] خوانده است.<ref>ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۳۷۸ش، ص۲۸۵؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۳۹.</ref> این زیارت از معتبرترین زیارات شمرده شده است که در همه جا(از جمله نزد قبور دیگر [[ائمه(ع)]]) می‌توان آن را خواند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۳ق، ج۹۷، ص۲۶۹.</ref> | |||
==یاران و شاگردان== | |||
{{اصلی|فهرست اصحاب امام سجاد}} | |||
[[شیخ طوسی]] اصحاب امام سجاد(ع) را حدود ۱۷۰ نفر برشمرده است.<ref>نگاه کنید به: طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۹-۱۲۲.</ref> از مهم‌ترین یاران و شاگردان او، می‌توان افراد زیر را نام برد: | |||
* [[ابوحمزه ثمالی|ابوحمزه ثُمالی]]: راوی، [[حدیث|محدّث]] و [[تفسیر|مفسّر]] [[امامیه|امامی]] قرن دوم قمری که از اصحاب امام سجاد(ع)، [[امام باقر(ع)]]، [[امام صادق(ع)]] و [[امام کاظم(ع)]] بود.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> | |||
* [[ابوخالد کابلی]]: ملقب به كَنْكَر، وَردان هم نامیده شده است<ref> طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۰۹؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق ، ص۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> از رجال [[شیعه|شیعی]] سده اول قمری و از اصحاب امام سجاد(ع) و [[امام باقر (ع)]]. | |||
* [[ابان بن تغلب|اَبان بن تَغْلِب]]:<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۷.</ref> ادیب، قاری، [[فقیه]]، مفسّر و از محدّثان بنام [[امامیه]] که محضر امام سجاد (ع)، [[امام محمد باقر (ع)]] و [[امام جعفر صادق (ع)]] را درک کرد.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۷.</ref> | |||
* [[جابر بن عبدالله انصاری]]: [[صحابی]] [[پیامبر اسلام(ص)]] است<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> که در بسیاری از [[غزوه|غزوه‌ها]] و [[سریه|سرایا]] شرکت کرد. جابر، راوی [[حدیث لوح]] است - که دربردارنده نام [[امامان شیعه]] از زبان پیامبر(ص) است. جابر را از اصحاب [[امام علی (ع)]] و ائمه تا [[امام باقر (ع)]] دانسته‌اند. <ref>الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ج۱، ص۱۱۱.</ref> | |||
* [[سلیم بن قیس هلالی|سُلَیم بن قیس هلالی]]: از اصحاب خاصّ چهار امام نخست شیعه(ع) که محضر [[امام باقر(ع)]] را هم درک کرده است. او از قدیمی‌ترین علمای شیعه و بزرگان اصحاب [[ائمه]](ع) و مورد وثوق آنان بوده و نزد ایشان از محبوبیت خاصّی برخوردار بوده است. <ref>مامقانی، تنقیح المقال فی احوال الرجال، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۲؛ موسوی خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۶۶.</ref> | |||
* [[ابراهیم بن محمد بن حنفیه|ابراهیم]] و [[حسن بن محمد بن حنفیه|حسن]] فرزندان [[محمد بن حنفیه]]؛<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> | |||
* [[سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی]]<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> که مُسَیّب پدر سعید و پدر بزرگش حَزَن هر دو از از [[صحابه]] بودند و امام سجاد(ع) او را داناترین مردم زمان خودش نامیده است.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> | |||
* [[یحیی بن ام طویل|یحیی بن اُمّ طُوَیل]]<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق ، ص۸.</ref> | |||
* [[سعید بن جبیر|سعید بن جُبَیر]]: مفسر و از [[تابعین]].<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> | |||
* محمد بن جُبَیر بن مُطعِم.<ref>شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق ، ص۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۶.</ref> | |||
==برخی از فضايل== | |||
شهادت دادن [[حجرالاسود|حجر الاسود]] به امامت او {{یاد|يَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ سَلِّمْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْأَمْرَ فَإِنَّهُ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ عَلَيْكَ وَ عَلَى جَمِيعِ عِبَادِ اللَّهِ دُونَكَ وَ دُونَ الْخَلْقِ أَجْمَعِينَ فِي زَمَانِهِ }}در منازعه‌ای که میان او و [[محمد بن حنفیه]] بر سر [[امامت]] واقع شد از مواردی است که نشانگر فضیلت امام سجاد است. [[قطب‌الدین راوندی|قطب الدین راوندی]] در [[الخرائج و الجرائح (کتاب)|الخرائج]] این ماجرا این گونه گزارش کرده است: امام سجاد(ع) از ابن حنفیه دعوت کرد که هریک از آنان پیش حجرالاسود رفته و ادعای خودش را مطرح کند، حَجَر به امامت هرکه شهادت داد او امام است. آنجا، ابتدا محمد (به دستور امام و به احترام این که او سنش بیشتر است) پس از خواندن نماز و نیایش با خدا از سنگ خواست بر امامتش شهادت دهد، اما این اتفاق نیفتاد. سپس امام سجاد(ع) به نماز و نیایش پرداخته و به سنگ گفت بر امامتش شهادت دهد و سنگ به سخن درآمده و بر امامت علی بن حسین، بعد از حسین بن علی شهادت داد و محمد حنفیه نیز امامت آن حضرت را پذیرفت. <ref>راوندی، الخرائج والجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۵۷.</ref> | |||
== سخنان بزرگان اهل سنت درباره وی == | |||
علمای [[اهل سنت]] امام سجاد(ع) را دارای علم و جایگاه والا دانسته و او را ستوده‌اند. از جمله: [[محمد بن مسلم زهری]]، از [[تابعین]] و [[فقیه]] و [[محدث]] اهل سنت قرن اول و دوم هجری قمری درباره او می‌گوید: «نه [[بنی هاشم|هاشمی‌ای]] را برتر از او و نه کسی را فقیه‌تر از او دیدم».<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۲۴؛ ذهبی، تذکرة الحفاظ، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۷۵؛ امینی، تکملة الغدیر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۴۰۶.</ref> از أبو حاتم الأعرج نیز نقل شده که هاشمی‌ای برتر از علی بن حسین(ع) ندیدم.<ref>ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۸۳.</ref> | |||
[[شافعی]]، پایه‌گذار [[مذهب شافعی]]، او را فقیه‌ترین مردم [[مدینه]] دانسته است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۹۶۲م، ج۱۵، ص۲۷۴.</ref> [[جاحظ]]، [[متکلم]] و ادیب [[معتزلی]] در قرن دوم و سوم قمری، نیز درباره امام گفته است: «کسی را ندیدم که در فضیلت او شک داشته باشد و یا در مقدم بودن او سخنی گوید».<ref>ابن عنبه، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ۱۳۸۰ق، ص۱۹۴؛ شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ۱۳۸۵ش، ص۱۰۸.</ref> [[سعید بن مسیب]]، از [[تابعین]] و از [[فقها|فقهای]] هفتگانه [[مدینه]]، درباره او گفته است: «[[ورع|باورع‌تر]] از او کسی ندیدم».<ref>ذهبی، العِبَر، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۸۳.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانوشت}} | |||
== یادداشت == | |||
{{یادداشت‌ها}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
* آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ ق. | |||
* ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۹۶۲م. | |||
* ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، محقق / مصحح: آشتیانی، محمدحسین و رسولی، هاشم، قم، نشر علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق. | |||
* ابن عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا. | |||
* ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی طالب، تصحیح محمدحسن آل الطالقانی، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م. | |||
* ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، مطبعة المبارکة المرتضویة، ۱۳۵۶ق. | |||
* ابن کثیر، البدایة والنهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. | |||
* ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۸ش. | |||
* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمة(ع)، تحقیق و تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی هاشمی، چاپ اول، ۱۳۸۱ق. | |||
* امام سجاد جمال نیایشگران، گروه تاریخ اسلام ، نگارش احمد ترابی، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۷۹ | |||
* امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق. | |||
* امینی، عبدالحسین، تکملة الغدیر: ثمرات الاسفار الی الاقطار، تحقیق مرکز الامیر لاحیاء التراث الاسلامی، بیروت، مرکز الغدیر للدراسات و النشر و التوزیع، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م. | |||
* انصاری، محمد، اهل البیت(ع)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۸ق. | |||
* پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۷ش. | |||
* پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، موسسه تحقیقاتی امام صادق، ۱۳۷۵ش. | |||
* جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام تاریخ خلفاء، تهران، دلیل ما، ۱۳۸۶ش. | |||
* جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ۱۳۸۰ش. | |||
* جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش. | |||
* حبیبی، سلمان و مختار شمس‌الدینی مطلق، کتاب‌شناسی امام سجاد(ع)، صحیفه سجادیه و رساله حقوق، قم، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۹۴ش. | |||
* خلجی، محمدتقی، اسرار خاموشان، پرتو خورشید، قم، ۱۳۸۳ش. | |||
* ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، العِبَر فی خبر من غبر، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا. | |||
* ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا. | |||
* ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب ارناووط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق. | |||
* سبحانی، جعفر، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم، توحید، ۱۳۹۵ش. | |||
* سید الاهل، عبدالعزیز، زین العابدین، قاهره، مکتبة وهبة، ۱۹۶۱م. | |||
* شبراوی، عبدالله بن محمد، الإتحاف بحب الأشراف، تصحیح سامی غریری، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۳ق. | |||
* شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۵ش. | |||
* شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. | |||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق. | |||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق. | |||
* شیخ مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعة فی مختصر تواریخ الشریعة، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. | |||
* صحیفه سجادیه، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، نشر نی، ۱۳۷۰ش. | |||
* طباطبایی، سید محمدکاظم، تاریخ حدیث شیعه، تهران، سمت، ۱۳۸۸ش. | |||
* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۹۰ق | |||
* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۷۶ش. | |||
* طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق و تصحیح: حسن مصطفوی، موسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد، ۱۴۰۹ق. | |||
* طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش. | |||
* طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق. | |||
* عمادی حائری، سید محمد، «صحیفه سجادیه»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۲۹، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۴۰۰ش. | |||
* قمی، شیخ عباس، منتهی الامال فی تواریخ النبی و الال، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش. | |||
* کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی-اختیار معرفة الرجال، تحقیق و تصحیح شیخ طوسی و حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق. | |||
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق. | |||
* مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی احوال الرجال، نجف، مطبعة المرتضوية، ۱۴۲۳ق. | |||
* محمودی، محمدباقر، سرشک خوبان در سوگ سالار شهیدان، تهران، افق فردا، ۱۳۷۹ش. | |||
* مطهری، مرتضی، فلسفه اخلاق، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. | |||
* منتظر القائم، اصغر، تاریخ امامت، قم، دفتر نشر معارف، چاپ پانزدهم، ۱۳۹۰ش. | |||
* موسوی خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، تحقیق: اسدالله اسماعیلیان، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش. | |||
* نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۵ش. | |||
* واسعی، علیرضا، «روی‌آورد سیاسی امام سجاد(ع) در شورش مردم مدینه»، شیعه پژوهی، شماره۳، ۱۳۹۴. | |||
*جعفری، سید حسین‌محمد، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش. | |||
*شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین(ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دهم، ۱۳۸۰ش. | |||
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق. | |||
{{پایان}} | |||
==پیوند به بیرون== | |||
* [https://rch.ac.ir/article/Details/14446 دانشنامه جهان اسلام] | |||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/257548/زین‌العابدین-(ع)،-امام دایره المعارف بزرگ اسلامی] | |||
* [http://fa.abna24.com/service/sixth-conference/archive/2015/08/12/691398/story.html امام سجاد(ع) پایه گذار شکوفایی فقه جعفری در عصر امام صادق(ع) بود] | |||
{{جعبه توالی | |||
| قبل = امام حسین(ع) | |||
| عنوان = [[امام]] چهارم [[امامیه|شیعیان دوازده‌امامی]] | |||
| سال‌ها = ۶۱-۹۵ | |||
| بعد = امام محمد باقر(ع) | |||
}} | |||
{{امام سجاد (ع)}} | |||
{{واقعه کربلا}} | |||
{{یاران امام سجاد}} | |||
{{کتاب‌شناسی امام سجاد (ع)}} | |||
{{قیام مختار}} | |||
{{بقیع}} | |||
<onlyinclude>{{درجه‌بندی | |||
| پیوند = <!--ندارد، ناقص، کامل--> کامل | |||
| رده = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص | |||
| جعبه اطلاعات = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد | |||
| عکس = <!--نمی‌خواهد، ندارد، دارد-->دارد | |||
| ناوبری = <!--ندارد، دارد-->دارد | |||
| رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد | |||
| کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->ندارد | |||
| استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص | |||
| جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد | |||
| رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد | |||
| جامعیت = <!--ندارد، دارد-->ندارد | |||
| زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد | |||
| تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | |||
| تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}--> | |||
| توضیحات = | |||
}}</onlyinclude> | |||
[[رده:امامان امامیه]] | |||
[[رده:فرزندان امام حسین]] | |||
[[رده:امام سجاد]] | |||
[[رده:امامان مدفون در بقیع]] | |||
[[رده:اسیران واقعه کربلا]] | |||
[[رده:اهل‌بیت]] | |||
[[رده:گزارشگران واقعه کربلا]] | |||
[[رده:مقاله‌های بنیادین ویکی‌شیعه]] | |||
[[رده:چهارده معصوم]] | |||
[[رده:امامان اسماعیلیه]] | |||
[[رده:امامان زیدیه تا قرن سوم هجری]] | |||
[[رده:امامان مدفون در عربستان]] | |||
[[رده:شهدای بنی‌هاشم]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای اولویت ویرایش]] | |||