نیابت در حج: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
حج نیابتی یکی از انواع [[نیابت در عبادت]] و به معنی آن است که شخصی، عمل حج را از طرف شخص دیگری انجام دهد.<ref>شبیری زنجانی، سید موسی، مناسک الحج، ۱۴۲۱ق، ص۲۵.</ref> در برخی از کتابهای روایی<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳-۲۱۰؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۱۱۵-۱۱۹؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۶۳-۷۵.</ref> و کتب فقهی<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۱۹-۲۲۰؛ محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۵-۷۷۹ ؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶-۴۱۰؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷-۵۲؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۳-۳۲۸؛ مدنی کاشانی، رضا، براهین الحج، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۹۱-۲۱۱.</ref> باب یا ابوابی به نیابت در حج اختصاص داده شده است. در برخی از روایات آمده به کسی که نائب در حج شده، ثواب ۹ یا ۱۰ حج می‌رسد،{{یاد|شیخ حر عاملی در جمع این روایات می‌گوید: از روایات برداشت می‌شود، به کسی که در برابر نیابت در حج، اجرتی دریافت نکند، ثواب ۱۰ حج و در صورت دریافت اجرت، ثواب ۹ حج می‌رسد (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳).}} در حالی که به فردی که حج از طرف او انجام شده، تنها ثواب یک حج داده می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳.</ref> علاوه بر نیابت در تمام اعمال حج، در کتب فقهی، نیابت در برخی اعمال حج نیز مورد بررسی قرار گرفته است، مانند نیابت در طواف، نیابت در نماز پس از طواف و نیابت در سعی.<ref>به عنوان نمونه مراجعه کن: یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۹۱.</ref> | حج نیابتی یکی از انواع [[نیابت در عبادت]] و به معنی آن است که شخصی، عمل حج را از طرف شخص دیگری انجام دهد.<ref>شبیری زنجانی، سید موسی، مناسک الحج، ۱۴۲۱ق، ص۲۵.</ref> در برخی از کتابهای روایی<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳-۲۱۰؛ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۶، ص۱۱۵-۱۱۹؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۶۳-۷۵.</ref> و کتب فقهی<ref>حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۲۱۹-۲۲۰؛ محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۵-۷۷۹ ؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶-۴۱۰؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷-۵۲؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۳-۳۲۸؛ مدنی کاشانی، رضا، براهین الحج، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۹۱-۲۱۱.</ref> باب یا ابوابی به نیابت در حج اختصاص داده شده است. در برخی از روایات آمده به کسی که نائب در حج شده، ثواب ۹ یا ۱۰ حج می‌رسد،{{یاد|شیخ حر عاملی در جمع این روایات می‌گوید: از روایات برداشت می‌شود، به کسی که در برابر نیابت در حج، اجرتی دریافت نکند، ثواب ۱۰ حج و در صورت دریافت اجرت، ثواب ۹ حج می‌رسد (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳).}} در حالی که به فردی که حج از طرف او انجام شده، تنها ثواب یک حج داده می‌شود.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۱، ص۱۶۳.</ref> علاوه بر نیابت در تمام اعمال حج، در کتب فقهی، نیابت در برخی اعمال حج نیز مورد بررسی قرار گرفته است، مانند نیابت در طواف، نیابت در نماز پس از طواف و نیابت در سعی.<ref>به عنوان نمونه مراجعه کن: یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۹۱.</ref> | ||
==حکم حج نیابتی== | ==حکم حج نیابتی== | ||
به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، در اصل مشروعیت و جواز حج نیابتی، اختلافی بین مسلمانان نیست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶.</ref> و انجام حج به صورت نیابی چه به صورت مستقیم و چه پس از درخواست دیگران مستحب خواهد بود.<ref>شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷.</ref> | به گفته [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، در اصل مشروعیت و جواز حج نیابتی، اختلافی بین مسلمانان نیست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۶.</ref> و انجام حج به صورت نیابی چه به صورت مستقیم و چه پس از درخواست دیگران مستحب خواهد بود.<ref>شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۷.</ref> البته در صورت قبول نیابت و دریافت اجرت نیابت، انجام حج نیابی بر نائب واجب می‌گردد.<ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۴۱.</ref> نیابت در حج واجب و مستحب{{یاد|باید توجه داشت که منظور از حج مستحب، عمره نیست، بلکه منظور، حج تمتع است برای کسی که بر او واجب نیست (به دلیل آن که مستطیع نیست یا قبلا حج واجبش را انجام داده).}} از طرف کسی که از دنیا رفته و نیابت در [[حج مستحب]] از طرف کسی که زنده است، مطلقا صحیح است، اما صحت نیابت در حج واجب از طرف شخص زنده، مشروط به عجز از انجام حج است.<ref>افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref> | ||
مطابق دیدگاه فقیهان شیعه، گرفتن نائب در چند صورت [[واجب]] است: | مطابق دیدگاه فقیهان شیعه، گرفتن نائب در چند صورت [[واجب]] است: | ||
*فرد زنده‌ای که حج بر او مستقر | *فرد زنده‌ای که حج بر او مستقر شده، یعنی با فراهم بودن شرایط وجوب حج، حج نگزارده باشد<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۲۹۸.</ref> و می‌داند به جهت عذری، دیگر نمی‌تواند آن را انجام دهد، باید برای خودش نائب بگیرد.<ref>موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۰ و ۵۳؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۳۹.</ref> | ||
*فردی که حج بر او مستقر شده و از دنیا رفته و کسی هم | *فردی که حج بر او مستقر شده و از دنیا رفته و کسی هم بدون دریافت وجه (تبرعاً) به نیابت از او حج نگزارد، در این صورت بر ورثه او واجب است از اموال به‌جامانده میت، برای او نائب بگیرند، مگر آن که تمام اموال میت به‌اندازه اجرت نیابت نباشد.<ref>موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۰؛ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۳، ص۲۳۸.</ref> | ||
*کسی که حج بر او مستقر نشده و از دنیا رفته و [[وصیت]] کرده برایش حج انجام دهند، در این صورت اگر اجرت نیابت از ثُلث اموال به‌جامانده میّت بیشتر نباشد، بر ورثه‌اش واجب است برای او نائب بگیرند.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۷۱؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۴.</ref> | *کسی که حج بر او مستقر نشده و از دنیا رفته و [[وصیت]] کرده برایش حج انجام دهند، در این صورت اگر اجرت نیابت از ثُلث اموال به‌جامانده میّت بیشتر نباشد، بر ورثه‌اش واجب است برای او نائب بگیرند.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۷۱؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۴.</ref> | ||
==شرایط دو طرف نیابت== | ==شرایط دو طرف نیابت== | ||
[[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، فقیه شیعه قرن ۱۳ هجری قمری، شرایط نائب را [[مسلمان]] بودن، عاقل بودن و این که [[حج واجب]] بر عهده‌اش نباشد ذکر کرده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴،ج۱۷، ص۳۵۶.</ref> جمعی از فقها، [[بلوغ]]، [[ایمان]]، | [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، فقیه شیعه قرن ۱۳ هجری قمری، شرایط نائب را [[مسلمان]] بودن، عاقل بودن و این که [[حج واجب]] بر عهده‌اش نباشد ذکر کرده است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴،ج۱۷، ص۳۵۶.</ref> جمعی از فقها، [[بلوغ]]، [[ایمان]]، شناخت احکام حج و معذور نبودن در انجام برخی افعال حج را نیز از شروط نائب در حج دانسته‌اند.<ref>موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۴۵؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۴.</ref> به نظر [[مجتهد|فقها]]، مرد و زن، هرکدام، می‌توانند نائب از مرد یا زن شوند.<ref>افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۷.</ref> | ||
همچنین کسی که از طرف او حج گزارده می‌شود (منوب عنه)، باید مسلمان باشد<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۸؛ محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۵؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۴؛ یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۶؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۴۶؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> و به گفته برخی از فقها، نیابت از غیر مؤمن | همچنین کسی که از طرف او حج گزارده می‌شود (منوب عنه)، باید مسلمان باشد<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۸؛ محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۵؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۴؛ یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۶؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۴۶؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> و به گفته برخی از فقها، نیابت از غیر مؤمن نیز صحیح نیست، مگر آن که پدر حج گذارنده باشد.<ref>شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۸۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۵۸؛ خوانساری، جامع المدارک، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۰۴.</ref> بنا بر نظر اکثر فقها، اگر به نیابت از شخص زنده، حج واجب انجام شود، باید آن شخص، عاجز از انجام حج باشد، اما بالغ و عاقل بودن منوب عنه لازم نیست.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۷؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۴۶؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> | ||
====نیابت صروره==== | ====نیابت صروره==== | ||
در کتب فقهی به کسی که تاکنون حج نگزارده، [[صرورة|صروره]]{{یاد|این صفت برای مذکر و مؤنث به صورت یکسان و همراه با تاء تأنیث (ة) به کار می‌رود (طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۶۵؛ عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۷).}} گفته می‌شود<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۶۵؛ عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۷.</ref> که در صحت نیابت او در صورتی که خودش [[استطاعت (حج)|مستطیع]] نباشد، | در کتب فقهی به کسی که تاکنون حج نگزارده، [[صرورة|صروره]]{{یاد|این صفت برای مذکر و مؤنث به صورت یکسان و همراه با تاء تأنیث (ة) به کار می‌رود (طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۶۵؛ عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۷).}} گفته می‌شود<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۶۵؛ عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۷.</ref> که در صحت نیابت او در صورتی که خودش [[استطاعت (حج)|مستطیع]] نباشد، اختلاف است؛ برخی مثل [[شیخ طوسی]]، فقیه شیعه قرن ۵ هجری، نیابت زن صرورة را مطلقاً<ref>شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۸۰.</ref> و یا از طرف مرد<ref>شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref> جایز نمی‌دانند، برخی نیابت او را صحیح دانسته<ref>محقق حلّی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶۷؛ شیخ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۴۱.</ref> و برخی آن را مطلقاً و یا در صورت نیابت زن از مرد، [[مکروه]] می‌دانند.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴، ج۱۷، ص۳۶۴؛ یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۴.</ref> این در حالی است که برخی از فقها، در مورد مرد زنده‌ای که به سبب عجز از انجام حج واجب، نائب می‌گیرد، معتقدند فقط مرد صرورة، می‌تواند نیابت او را انجام دهد.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۱۹؛ محمودی، مناسک حج (محشّٰی)، ۱۴۲۹ق، ص۸۹.</ref> | ||
==احکام نیابت در حج== | ==احکام نیابت در حج== | ||
برخی از احکام نیابت در حج، بنابر نظر مشهور فقها چنین است: | برخی از احکام نیابت در حج، بنابر نظر مشهور فقها چنین است: | ||
نیابت می‌تواند | نیابت می‌تواند بدون دریافت هزینه یا با [[اجاره]] و یا [[جعاله]] انجام شود<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸.</ref> و پس از انجام صحیح حج نیابتی، از عهده منوب عنه (کسی که از طرف او حج گزارده می‌شود) ساقط می‌گردد، نه با صِرف قرارداد اجاره.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۲۳.</ref> چنانچه نائب، پس از [[احرام]] و داخل شدن در [[حرم مکی|حرم]] از دنیا برود، حجَّش صحیح است و از عهده نائب و منوب عنه ساقط می‌شود.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۹؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۲۴.</ref> اگر کسی در زمان حیاتش، به جهت عجز، برای حج نائب بگیرد و عذرش برطرف گردد، به نظر مشهور فقها باید دوباره خودش حج بگزارد، اگرچه برخی از فقها همان حج نائب را کافی می‌دانند.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۴۳۶.</ref> | ||
نیابت یک نفر از چند نفر، فقط در حج مستحبی ممکن است، نه [[حج واجب]]،<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۶۸-۵۶۹؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۰؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۱.</ref> اما نیابت چند نفر از یک نفر، در حج مستحب و واجب ممکن | نیابت یک نفر از چند نفر، فقط در حج مستحبی ممکن است، نه [[حج واجب]]،<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۶۸-۵۶۹؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۰؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۱.</ref> اما نیابت چند نفر از یک نفر، در حج مستحب و واجب با رعایت شروطی، ممکن است.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص-۵۷۰-۵۶۹</ref> همچنان که اهدای [[ثواب و عقاب|ثواب]] حج واجب یا مستحبی، قبل یا بعد از عمل، به یک یا چند نفر، ممکن است.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۶۹ و ۵۹۷؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۵.</ref> | ||
تعیین منوب عنه، در نیت لازم است، اما بردن نام او به | تعیین منوب عنه، در نیت لازم است، اما بردن نام او به زبان (تسمیه) در همه موقعیت‌ها [[مستحب]] است.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۳۸.</ref> در صورتی که [[مرجع تقلید]] نائب و منوب عنه متفاوت باشد، نائب باید حج را مطابق با نظر مرجع تقلید خودش انجام دهد<ref>افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۳۱؛ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی، ۱۴۲۸ق، ص۵۲.</ref> و کفاره اعمال احتمالی که در هنگام عمل حج، از نایب سر زند، بر عهده نایب است.<ref>یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۵۸؛ افتخاری گلپایگانی، آراء المراجع فی الحج، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۲۷.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||