بلال حبشی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

'''بِلال بن رَباح'''، معروف به '''بلال حبشی''' (درگذشت [[سال ۱۷ قمری|۱۷]] تا [[سال ۲۱ قمری|۲۱ق]]) [[صحابی]] و [[مؤذن|مؤذّن]] [[پیامبر اکرم(ص)]]. از نخستین کسانی بود که [[اسلام]] آورد، خزانه‌دار [[بیت المال]] در زمان پیامبر(ص) بود و در تمامی [[غزوه|جنگ‌ها]] شرکت کرد. بِلال چند سال پس از [[رحلت پیامبر(ص)]] نیز زنده بود؛ اما در این مدت، جز در چند مورد [[اذان]] نگفت. بر اساس قول مشهور، قبر او در [[قبرستان باب الصغیر]] [[دمشق]] است.

خاندان بلال اصالتاً از نوبه، منطقه‌ای در شمال [[سودان]] و جنوب [[مصر]] هستند.<ref>الوافی، ج‌ ۲۱، ص۱۱۴.</ref> پدر بِلال از اسیران [[حبشه]] بود<ref>ابن اثیر، الکامل، ج ۱، ص۶۶.</ref> و خود او نیز در طایفه بنی جُمَح یا سَراه (که ساکن [[مکه]] بودند) در خانواده‌ای از بردگان زاده شد.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۵۰۵؛ ابن سعد، ج۳، ص۲۳۲</ref> برخی سال ولادت او را سه سال پس از [[عام الفیل]] دانسته‌اند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۸؛ ابن عبدالبرّ، ج۱، ص۱۷۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۷۵.</ref>  

با آنکه برخی نویسندگان بلال را فاقد فرزند دانسته‌اند؛<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج ۱۰، ص۴۳۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۴۴</ref> اما سخاوی در کتابش از پسر او، عمر، به‌عنوان یکی از راویان او یاد کرده است.<ref>سخاوی، التحفه اللطیفه، ص۲۱</ref> ابن اثیر نیز از شخصی به نام هلال بن عبدالرحمن یاد می‌کند که از نسل بلال بوده‌است.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۶۳۰. </ref>

بلال پس از ماه‌ها تحمل رنج و مشقت، خریداری و آزاد شد. گروهی بِلال را آزادشده [[ابوبکر]] می‌دانند، ولی این امر از جهت تاریخی غیرقابل قبول دانسته شده است. [[ابوجعفر اسکافی]]، استاد [[ابن ابی الحدید]]، از [[محمد بن عمر واقدی|واقدی]]، [[ابن اسحاق]] و دیگران نقل کرده است که بلال را [[پیامبر(ص)]] آزاد کرد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۷۳؛ تستری، قاموسی الرجال، ج۲، ص۳۹۳</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>طوسی، رجال، ۱۳۸۰ق، ص۸.</ref> و [[ابن شهر آشوب]]<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۱، ص۱۷۱</ref> نیز بلال را آزادشده پیامبر(ص) معرفی کرده‌اند؛ و نقل این جمله از پیامبر(ص) که «اگر ثروتی داشتم، بلال را می‌خریدم و آزادش می‌ساختم»<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۴۳؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۲</ref> با واقعیت تاریخی سازگار نیست؛ برای اینکه [[خدیجه]] تمامی ثروت خود را در اختیار پیامبر(ص) نهاده بود تا در راه خدا به کار برد؛ و به‌علاوه توان اقتصادی ابوبکر چنان نبود که بتواند بردگان زیر شکنجه، از جمله بِلال، را خریداری و آزاد کند.<ref>عاملی، الصحیح، ج۲، ص۳۶-۳۸، ۲۷۷-۲۸۳؛ نیز درباره اختلافات روایی در این خصوص، نک: ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۲۱۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، الکامل، ج ۲، ص۶۶-۶۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۲</ref>

بِلال پس از آزادی به جمع مسلمانان پیوست و نخستین [[مؤذن|مؤذّن]] اسلام گشت و در سفر و حضر پیامبر(ص) را همراهی نمود.<ref>ابن اسحاق، کتاب السیره، ص۲۹۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۲، ص۱۳۶-۱۳۷، ۱۷۷-۱۷۹، ج ۳، ص۲۳۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۶۶-۶۷</ref> از او در زمره «نجبا» و رفقای پیامبر اکرم(ص) یاد شده است.<ref>ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۱۴۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۵۲</ref> بِلال خزانه‌دار بیت المال پیامبر(ص) هم بود<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص۲۴۳</ref> و در تمامی جنگ‌ها رسول خدا را همراهی کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۷۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۳۳</ref> در [[جنگ بدر]]، به اشاره بلال، اُمَیه بن خلف و فرزندش به دست مسلمانان کشته شدند<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۵۳۱؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۴۵۲-۴۵۳</ref> و به نقل برخی، اُمَیه را خود بلال به قتل رسانید.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۸۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص۲۴۳</ref>

[[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]] در [[مدینه]]، میان بلال و [[عبدالله بن عبدالرحمان خثعمی|عبدالله بن عبدالرحمان خَثعَمی]] [[عقد اخوت]] بست.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۵۵</ref> و به گفته ابن هشام (درگذشت [[سال ۲۱۸ هجری قمری|۲۱۸ق]].) تا زمان وی دیوان حبشه و خَثعَم یکی بوده است.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۵۶؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸</ref> برخی نیز پیمان برادری او را با [[عبیده بن حارث بن مطلب|عُبَیدة بن حارث]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۵۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ۱۷۸</ref> و یا با [[ابوعبیدة بن جراح|ابوعُبَیدَه بن جَرّاح]]<ref>نووی، تهذیب الاسماء، قسم۱، جزء۱، ص۱۳۶؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۱، ص۳۲۶</ref> ذکر کرده‌اند که شاید مربوط به پیمان اخوت قبل از [[هجرت به مدینه]] باشد.

بلال از نخستین کسانی بود که [[اسلام]] را پذیرفت<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۱۵؛ ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۴۰۴؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۳۱۵.</ref> و در این راه شکنجه‌های فراوانی از کفار مکه، به ویژه اُمَیه بن خَلَف که مالک او بود دید، ولی از دین خود دست برنداشت.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۴۵۲؛ ابونُعَیم، حلیه الاولیاء، ج۱، ص۱۴۸</ref>  

به نقل مفسران، در‌ شأن بلال و یاران او چندین [[آیه]] نازل شده است: [[سوره نساء|نساء]]، آیه ۶۹؛<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۳، ص۸۷</ref> [[سوره انعام|انعام]]، آیه ۵۲؛<ref>طوسی، التبیان، ج۴، ص۱۴۴؛ زمخشری، الکشّاف، ج۲، ص۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۳۸۷-۳۸۸؛ ابوالفتوح رازی، تفسیر روح الجِنان، ج۷، ص۱۴۹</ref> [[سوره نحل|نحل]]، آیه ۱۱۰؛<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۴۸؛ طوسی، التبیان، ج۶، ص۴۳۱</ref> [[سوره کهف|کهف]]، آیه ۲۸؛<ref>صفدی، کتاب الوافی، ج۱۰، ص۲۷۶</ref> و [[سوره حجرات|حجرات]]، آیه۱۱ و ۱۲.<ref>زمخشری، الکشّاف، ج۴، ص۳۷۰؛ ابوالفتوح رازی، تفسیر روح الجِنان، ج۱۰، ص۲۵۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۱۳۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۶۶</ref>

===در زمان پیامبر(ص)===

[[پرونده:اذان بلال در فتح مکه کتاب سیره النبی قرن یازدهم.jpg|بندانگشتی|تصویری از اذان گفتن بلال در [[مکه]] در کتاب سیرةالنبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.]]

بلال نخستین [[مؤذن]] اسلام بود. نقل شده است که «شین» را «سین» می‌گفت، و در روایت آمده است که سین بلال نزد حقّ تعالی شین است.<ref>قمی، منتهی الآمال، ص۲۹۲</ref> در روز [[فتح مکه]] نیز بلال به دستور [[پیامبر(ص)]] بر فراز [[کعبه]] رفت و [[اذان]] گفت که بسیار باشکوه بود، کفار مکه از این واقعه بسیار ناراحت شدند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۱۳۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ۴۶۶؛ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۹۷-۹۸، ۱۶۳-۱۶۴</ref>

بلال پس از [[رحلت پیامبر(ص)]]، جز در چند مورد، برای احدی اذان نگفت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۶-۲۳۷؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ۱۸۴؛ مفید، الاختصاص، ص۷۳</ref>

یکی از این موارد، به درخواست [[حضرت فاطمه(س)]] بود، ولی چون آن حضرت به یاد رنج‌های پس از فوت پدر افتاد و از شدت ناراحتی تاب نیاورد، بلال به ناچار اذان را ناتمام رها کرد.<ref>ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۱۹۴</ref>

==مهاجرت به شام==

'''عدم بیعت با خلیفه اول'''<br />

برخی منابع نقل کرده‌اند که بلال پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) حاضر نشد که با خلیفه اول بیعت کند و به همین دلیل به دستور عمر بن خطاب مدینه را ترک کرد و به شام رفت.<ref>قمی، سفینه البحار، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۸۹.</ref>

بیشتر منابع تاریخ درگذشت او را [[سال ۲۰ قمری]] در [[دمشق]] ذکر کرده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۸؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ طبری، تاریخ، ج۴، ص۱۱۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۸۴</ref> ولی سال‌های ۱۷، ۱۸ و ۲۱ نیز ذکر شده است<ref>طوسی، رجال، ۱۳۸۰ق، ص۸؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۱، ص۱۷۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۳۳، ۴۷۶-۴۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص۲۴۴</ref> و در پاره‌ای منابع تصریح شده است که به بیماری طاعون از دنیا رفته است.<ref>طوسی، رجال، ۱۳۸۰ق، ص۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۷۶؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۱، ص۳۲۷</ref>

سن او را به هنگام وفات بیش از ۶۰ ذکر کرده‌اند که در پاره‌ای منابع ۶۳، ۶۴ و ۷۰ نیز ذکر شده است.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۱، ص۱۷۹؛ نووی، تهذیب الاسماء، قسم ۱، جزء۱، ص۱۳۷؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج ۴، ص۲۹۰</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

*ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۵-۱۳۸۷ق/۱۹۶۵-۱۹۶۷م، چاپ افست بیروت، [بی تا].

{{پایان}}

{{مهاجران به مدینه}}