خطبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خُطْبه''' کلمه‌ای عربی و در اصطلاح، به معنای سخنرانی یا کلام مخصوصِ مشتمل بر ستایش [[خدا|خداوند]] و [[صلوات]] بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر اکرم (ص)]] و [[اهل‌البیت علیهم‌السلام |اهل بیت (ع)]] است.

بنابر آنچه در منابع [[حدیث|حدیثی]] و تاریخی آمده است، پیامبر اکرم (ص) و دیگر ائمه معصومین (ع) به مناسبت‌های مختلف، در اجتماع مردم خطبه می‌خواندند. در [[فقه]] نیز در باب‌های [[نماز|صلاة]]، [[حج]] و [[نکاح]] از خطبه سخن رفته است.

خطبه کلام مخصوصِ مشتمل بر ستایش خداوند و [[صلوات]] بر محمّد و آل محمّد است.

بنابر آنچه در منابع حدیثی و تاریخی آمده است، [[ازدواج |پیامبر اکرم (ص)]] و دیگر [[چهارده معصوم |معصومان (ع)]] به مناسبت‌های مختلف در اجتماع مردم خطبه می‌خواندند.

 

=== معانی دیگر ===

البته برای خطبه معانی دیگری نیز وجود دارد. یکی از آن معانی چنین است:

:خطابه یا خطبه یا [[وعظ]]، سخنی است برای تحریک مردم به انجام یا ترک عملی از طریق تحریک عواطف و اقناع آن‌ها. در واقع در [[خطابه]] پیش از آن که‌اندیشه و فکر افراد مورد خطاب باشد، احساسات و عواطف آن‌ها را مخاطب قرار می‌دهند. آیین سخنوری را خطابت می‌گویند.<ref>روح‌الله عالمی، منطق، ص.</ref>

خِطبه به کسر خاء و سکون طاء، به معنای خواستگاری از زن و التماس [[نکاح]] است. یکی از مصادیق واژه خِطبه در روایات [[حدیث]] نبوی «لا یخطب أحدکم علی خطبة أخیه» است.<ref>عوالی اللئالی، ج۲، ص۲۷۴</ref> و غرض آن است که پس از مراسم خواستگاری و توافق زوجین و تعیین [[صداق]] و تراضی طرفین، شخص دیگری از آن زن خواستگاری ننماید.<ref>لسان العرب، ج۱، واژه «خطب» ص۳۶۰.</ref> خِطبه (به کسر خاء و سکون طاء) بر دو قسم است:

# تعریض، یعنی به کنایه خواستگاری نمودن.<ref>تذکرة الفقها، ج۲، ص۵۶۹.</ref>

=== خطبه، پیامبر و اهلبیت ===

در زندگانی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر (ص)]] و [[اهل‌بیت(ع)|اهلبیت]] در موارد متعددی استفاده از خطبه به چشم می‌خورد که آنان به تناسب موقعیت‌ها و شرایط خاص زمان و مکان خطبه‌هایی را ایراد کرده‌اند و گاه برخی از آن خطبه‌ها به نام خاصی مشهور شده‌اند. به عنوان نمونه: [[خطبه شعبانیه]] پیامبر (ص)، خطبه حضرت در منی،<ref>https://motaghin.com/fa_booksPage_4533.aspx?gid=4451</ref> خطبه‌های نهج البلاغه مانند: [[خطبه قاصعه]]، [[خطبه شقشقیه]]، [[خطبه متقین|خطبه همام]]، [[خطبه اشباح]]، [[خطبه فدکیه]] حضرت فاطمه (س) [[خطبه حضرت زینب در شام|خطبه حضرت زینب]]، [[خطبه حضرت زینب در کوفه]]، [[خطبه امام سجاد در شام|خطبه امام سجاد]]، خطبه توحیدیه [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا (ع)]]<ref>https://fa.al-shia.org/خطبه-توحیدیه-امام-رضاعلیه-السلام/؛ صدوق، عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۱۳۵.</ref>

مهم‌ترین مواردی که خواندن خطبه به نحو [[واجب]] یا [[مستحب]] در [[فقه]] مطرح است، عبارت است از:

{{ستون-شروع|۳}}

* [[نماز عید|نماز]] [[عیدین]]

خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه که به جای دو رکعت از نماز ظهرِ جمعه محسوب می‌شود، شرط صحت نماز جمعه است.<ref>جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۰۷.</ref>

خطبه‌های نماز جمعه باید مشتمل بر حمد و ثنای خدای متعال و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام و موعظه باشد. هرچند برخی، [[صلوات]] را در خطبه اوّل و موعظه را در خطبه دوم واجب ندانسته‌اند.<ref>جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۰۸–۲۱۴؛ مستند الشیعة ج۶، ص۶۵–۶۷.</ref>

بنابر مشهور، قرائت سوره‌های کوتاه در هر دو خطبه واجب است.<ref>جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۱۱.</ref> برخی، تلاوت یک [[آیه]] که به حسب معنا تمام باشد و به آیه قبل و بعدش بستگی نداشته باشد، را نیز مجزی دانسته‌اند.<ref>جواهر الکلام ج۱۱، ص۲۱۴.</ref>

نماز [[عید فطر]] و [[عید قربان]] در صورتی که به جماعت خوانده شود، دارای خطبه است که امام پس از نماز آن را می‌خواند و بهتر است از خطبه‌های مأثور باشد. در [[واجب|وجوب]] یا [[مستحب |استحباب]] خطبه - در فرض وجوب نماز- اختلاف است.<ref>الحدائق الناضرة ج۱۰، ص۲۱۰–۲۱۱؛ جواهر الکلام ج۱۱، ص۳۳۶–۳۳۹.</ref>

خطبه [[استسقاء|نماز باران]] پس از نماز خوانده می‌شود، اما در اینکه قبل از ذکرهای وارد شده خوانده می‌شود یا بعد از آن، اختلاف است.<ref>خمینی، تحریر الأحکام، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۲۳۲.</ref> برخی، خواندن آن را قبل و بعد از نماز جایز دانسته‌اند.<ref>تذکرة الفقهاء ج۴، ص۲۱۴.</ref> در اینکه در نماز باران، یک خطبه [[مستحب]] است یا دو خطبه، اختلاف است.<ref>حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۱۵؛ خمینی، ۱۳۶۸ش، تحریر الوسیلة ج۱، ص۲۳۲.</ref>

در [[نماز باران]] خواندن خطبه‌های مأثور افضل است. در غیر این صورت، خطبه‌ای خوانده می‌شود که مشتمل بر [[تحمید|حمد]] و ستایش خداوند و [[دعا]] و تضرع به درگاه الهی، جهت آمدن باران باشد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۲، ص۱۴۸.</ref>

برخی، خطبه نماز باران را صِرف دعاو تضرّع دانسته و ایراد خطبه بدین گونه یا به نحو مشهور را مُجزی (کافی) دانسته‌اند.<ref>بحرانی، الحدائق الناضرة، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی، ج۱۰، ص۴۹۱؛ نجفی، جواهر الکلام ۱۳۶۲ش، ج۱۲، ص۱۵۰.</ref>

[[مستحب]] است امام ([[امیر الحاج]]) در موسم حج، به ویژه [[۷ ذی‌الحجه]]، [[۹ ذی‌الحجه]]، (روز [[عرفه]]) و روز [[قربانی]] در [[سرزمین منا|منا]]، همچنین روز نَفْر اوّل (دومین روز از [[ایام تشریق]]) در اجتماع [[حاجی]]ان خطبه بخواند و آنان را با وظایف خود و مناسک [[حج]] آشنا کند.<ref>قواعد الأحکام ج۱، ص۴۳۶؛ المبسوط ج۱، ص۳۶۵.</ref>

خواندن خطبه قبل از [[صیغه ازدواج |عقد نکاح]] [[مستحب]] است. در خطبه عقد کیفیت خاصی شرط نیست، اما بهتر است پس از [[حمد]] و ستایش [[خدا|خداوند]] متعال، [[شهادتین]] و درود بر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله |پیامبر (ص)]] و خاندان پاک آن حضرت، به تقوی توصیه و برای زوجین دعا شود. افضل در خطبه عقد، خواندن خطبه‌های مأثور از ائمّه (ع) است.

همچنین بنابر تصریح برخی، خواندن خطبه قبل از [[خواستگاری]] و برای ولیِّ دختر هنگام پاسخ مثبت دادن به خواستگار [[مستحب]] است. در این خطبه صِرف حمد خداوند متعال و [[صلوات]] بر محمّد و آل محمّد کفایت می‌کند.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۹، ص۴۰–۴۱؛ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۴۷۸.</ref>

 

* الحدائق الناضرة، الشیخ یوسف البحرانی (صاحب الحدائق)، ج۱۰.

* العروة الوثقی، السید محمد کاظم الطباطبائی الیزدی، تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق، بی جا.

* المبسوط، الشیخ الطوسی، ج۱.

* تحریر الأحکام، العلامة الحلی، ج۱.

* تحریر الوسیلة، السید روح‌الله الخمینی، ج ۱.

* تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۲ و ۴.

* جواهر الکلام، محمد حسن النجفی الجواهری، ج۱۱، ۱۲ و ۲۹.

* دانشنامه فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج۳.

* روح‌الله عالمی. منطق. چاپ دوم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی، ۱۳۸۹.

* عوالی اللئالی، محمد بن علی بن ابراهیم ابن ابی جمهور الأحسائی، ج۲.

* صدوق، عیون اخبارالرضا (ع)، بیتا، بی جا.

* قواعد الأحکام، العلامة الحلی، ج۱.

* لسان العرب، ابن منظور، ج۱.

* مستند الشیعة، المحقق أحمد بن محمد مهدی النراقی، ج۶.

  | توضیحات =