۱۶٬۵۸۷
ویرایش
خطبه امام حسین در منا: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح ارقام
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) (اصلاح ارقام) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{روزشمار واقعه عاشورا}} | {{روزشمار واقعه عاشورا}} | ||
'''خطبه امام حسین | '''خطبه امام حسین در منا'''، خطبه‌ای است که [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] امام سوم شیعیان، یک یا دو سال قبل از مرگ [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] (مرگ ۶۰ق) علیه انحرافات [[خلافت بنی‌امیه]] ایراد کرد. این خطبه در [[ایام حج]] و در [[سرزمین منا|مِنا]] ایراد شد. برخی تحلیل‌گران این خطبه را که در حضور [[صحابه]] و [[تابعین|تابعان]] ایراد شده، نشانه برنامه امام حسین(ع) برای [[قیام امام حسین(ع)|قیام کربلا]] می‌دانند. بخش اول خطبه در [[کتاب سلیم بن قیس هلالی|کتاب سُلَیم بن قیس هِلالی]] و بخش دوم و سوم آن در [[تحف العقول (کتاب)|تُحَفُ العقول]] نقل شده است. | ||
== اهمیت خطبه == | |||
خطبه امام حسین در منا را افشاگری‌ای علیه معاویه و مقدمه‌ای برای [[واقعه کربلا]] می‌دانند.<ref>حسینی، [http://www.ensani.ir/fa/content/138524/default.aspx «افشای مفاسد معاویه و یزید در سخنان امام حسین(ع)»].</ref> امام حسین(ع) با ایراد این خطبه، در میان حاجیان موجی ایجاد کرد تا آنان در بازگشت به سرزمین‌های خود پیامش را به دیگران منتقل کنند و زمینه بیداری آنان را فراهم آورند.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۹۴.</ref> به گفته [[محمدصادق نجمی]]، پژوهشگر شیعه، یکی از نکات مهم در این خطبه، انتخاب زمان حساس و مکان مناسب و دعوت از شخصیت‌های اسلامی و شرکت دادن زنان و مردان نخبه [[بنی‌هاشم]] و صحابه مهاجر و [[انصار]] است که دویست نفر از حضار مجلس را کسانی تشکیل می‌دادند که افتخار [[صحابه|صحابگی]] را داشتند و بیش از هشتصد نفر دیگر نیز از فرزندان صحابه ([[تابعین]]) بودند.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۶۸.</ref> | |||
علامه طهرانی فراز «ذلک بأن مجاری الامور والاحکام علی أیدی العلماء بالله الامناء علی حلاله و حرامه» در این خطبه را از ادله صریح برای [[ولایت فقیه]] دانسته است.<ref>حسینی طهرانی، ولایت فقیه در حکومت اسلام، نشر علامه طباطبایی، ج۲، ص۲۳.</ref> | |||
==محتوای خطبه== | ==محتوای خطبه== | ||
| خط ۷: | خط ۱۲: | ||
*[[فضایل امام علی(ع)|فضائل امام علی(ع)]] و اهل‌بیت(ع): بیان [[آیه|آیات]] و روایاتی که در شأن و فضیلت اهل‌بیت، مخصوصاً [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نازل شده است؛ از جمله [[سد الابواب|سَدُّ الاَبواب]]، [[واقعه غدیر]]، [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران|مباهله]]، [[غزوه خیبر|فتح خیبر]] و [[حدیث ثقلین]].<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۱۴ق، ص۱۹۱-۱۹۴.</ref> | *[[فضایل امام علی(ع)|فضائل امام علی(ع)]] و اهل‌بیت(ع): بیان [[آیه|آیات]] و روایاتی که در شأن و فضیلت اهل‌بیت، مخصوصاً [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نازل شده است؛ از جمله [[سد الابواب|سَدُّ الاَبواب]]، [[واقعه غدیر]]، [[مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران|مباهله]]، [[غزوه خیبر|فتح خیبر]] و [[حدیث ثقلین]].<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۱۴ق، ص۱۹۱-۱۹۴.</ref> | ||
*دعوت به [[امر به معروف و نهی از منکر]] و تأکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی. | *دعوت به [[امر به معروف و نهی از منکر]] و تأکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی. | ||
*یادآوری وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و مفاسد، و نیز گوشزد کردن مضرات سکوت عالمان در مقابل زورگویان و آثار زیانبار و خطرناک سهل‌انگاری آنان در انجام آن.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref> | *یادآوری وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و مفاسد، و نیز گوشزد کردن مضرات سکوت عالمان در مقابل زورگویان و آثار زیانبار و خطرناک سهل‌انگاری آنان در انجام آن.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref>بنابر نظر [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] این خطبه را در منا ایراد کرد تا به چهار هدف دست یابد: | ||
*#شناساندن ماهیّت ضداسلامی بنی‌امیه به مردم، | |||
*#روشن کردن این مطلب که قدرت‌داشتن به معنای حقانیت نیست، | |||
*#افشاندن بذر انقلاب بر ضد ستمگران، | |||
*#جهاد فرهنگی و نشان دادن راه و رسم مبارزه با بنی‌امیه.<ref>مکارم، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، قم، ص۳۰۶.</ref> | |||
==زمینه تاریخی خطبه== | ==زمینه تاریخی خطبه== | ||
به گزارش [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس]]، امام حسین یک سال قبل از مرگ [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، [[بنی‌هاشم]] و صحابه را در [[ایام حج]] در منا جمع کرد و برای آنان خطبه‌ای خواند.<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۱۴ق، | به گزارش [[سلیم بن قیس هلالی|سلیم بن قیس]]، امام حسین یک یا دو سال قبل از مرگ [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، [[بنی‌هاشم]] و صحابه را در [[ایام حج]] در منا جمع کرد و برای آنان خطبه‌ای خواند.<ref>سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۱۴ق، ص۱۹۱، پانویس۱.</ref> در آن زمان فشار معاویه بر [[شیعه|شیعیان]] به اوج رسیده بود و در فضای اجتماعی سیاسی خفقان حاکم بود.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۳۹۲.</ref> سلیم بن قیس برای نشان‌دادن انگیزه امام حسین(ع) از خواندن این خطبه و توضیح شرایط محیطی آن روزگار، پیش از نقل خطبه، چهار بخشنامه معاویه به کارگزارانش را می‌آورد و درباره پیامدهای آنها سخن می‌گوید.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۳.</ref> به گفته سلیم بن قیس، معاویه در بخشنامه اول از کسانی که درباره [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و خاندانش فضیلتی نقل کنند، تبری می‌جوید و حمایتش را از آنان برمی‌دارد. او همچنین دستور می‌دهد شهادت [[شیعه|شیعیان]] را نپذیرند و برای هر کس که برای [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]] فضیلتی نقل کرد، حقوق و مزایا معین کنند.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۳-۳۴۴.</ref> معاویه در بخشنامه دوم دستور داد درباره فضائل [[صحابه]] و دو خلیفه ([[عمر بن خطاب|عمر]] و [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]) [[حدیث]] نقل کنند و مشابه [[فضایل امام علی(ع)|فضائل امام علی(ع)]] را برای صحابه بیاورند. او این کار را باعث چشم‌روشنی خودش و کوبیدن امام علی(ع) خواند.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۴.</ref> معاویه در بخشنامه سوم نوشت که مراقب مردم باشند و هر کس متهم به دوستی با علی(ع) و خاندانش بود، اسمش را از دیوان و دفتر حقوق و مزایا محو و سهمیه‌اش را از [[بیت المال|بیت‌المال]] قطع کنند.<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۵.</ref> در بخشنامه چهارم آمده بود: «هر کسی را که متهم به دوستی خاندان علی باشد تحت فشار شدید قرار دهید و خانه‌اس را بر سرش خراب کنید تا برای دیگران عبرت باشد».<ref>نجمی، سخنان حسین بن علی(ع) از مدینه تا کربلا، ۱۳۸۱ش، ص۳۴۶.</ref> | ||
[[سید محمدحسین حسینی طهرانی|علامه طهرانی]] در [[لمعات الحسین (کتاب)|کتاب لمعات الحسین]] می‌نویسد امام این خطبه را در شرایطی ایراد کرد که پس از شهادت [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن مجتبی(ع)]] پیوسته فتنه و بلاء بالا می‌رفت و شدّت امر بر شیعه بیشتر می‌شد؛ به طوری که در هیچ نقطه از نقاط اسلامی یک ولیّ خدا نبود مگر آنکه بر خون خود ترسان و هراسان بود، و آوراه و فراری بود؛ اما دشمنان خدا ظاهر و آشکار به [[بدعت]] و ضلالت خود مباهات می‌کردند.<ref>حسینی طهرانی، لمعات الحسین، ۱۴۲۵ق، ص۱۸.</ref> | |||
==منابع خطبه== | ==منابع خطبه== | ||
این خطبه از سه بخش مستقل تشکیل شده و هر یک از مورخان و [[حدیث|مُحدّثان]]، به نقل بخشی از آن که ارتباط به بحث‌شان داشته بسنده نموده و از نقل بقیه خطبه صرف‌نظر کرده‌اند و حتی گاهی تنها به نقل جمله‌ای از آن اکتفا و گاهی نیز به محتوای مجموع خطبه اشاره نموده‌اند، مثلاً: | این خطبه از سه بخش مستقل تشکیل شده و هر یک از مورخان و [[حدیث|مُحدّثان]]، به نقل بخشی از آن که ارتباط به بحث‌شان داشته بسنده نموده و از نقل بقیه خطبه صرف‌نظر کرده‌اند و حتی گاهی تنها به نقل جمله‌ای از آن اکتفا و گاهی نیز به محتوای مجموع خطبه اشاره نموده‌اند، مثلاً: | ||
| خط ۵۳: | خط ۴۷: | ||
آنگاه فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم، آیا می‌دانید که رسول خدا(ص) محل مسجد و منازل خود را خرید و ساختمان کرد، سپس در آنجا ده اتاق ساخت، نُه اتاق برای خودش و یک اتاق که در وسط واقع شده بود برای پدرم، سپس درهایی که به مسجد راه داشت جز درِ اتاق پدرم، همه را بست. پس در این باره عده‌ای به سخن آمدند و پیامبر(ص) فرمود: من از طرف خودم درِ منازل شما را نبستم و درِ منزل علی(ع) را باز نگذاشتم، بلکه خداوند مرا به بستن درهای منازل شما و گشودن درِ منزل علی(ع) فرمان داد، بعد پیامبر(ص) همه مردم بجز علی(ع) را از خوابیدن در مسجد نهی فرمود، در مسجد و منزل او و در منزل رسول خدا(ص) جنابت رخ می‌داد از این رو در همانجا برای پیامبر(ص) و علی(ع) فرزندانی متولد شدند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.{{سخ}} امام فرمود: آیا می‌دانید که عمر بن خطاب علاقه داشت تا روزنه‌ای به‌اندازه چشمش از منزل خود به مسجد باز کند ولی پیامبر(ص) اجازه نداد، سپس سخن راند و فرمود: خداوند به من فرمان داده تا مسجدی پاک بسازم که جز من و برادرم و فرزندانش در آن سکونت نکنند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.{{سخ}} | آنگاه فرمود: شما را به خدا سوگند می‌دهم، آیا می‌دانید که رسول خدا(ص) محل مسجد و منازل خود را خرید و ساختمان کرد، سپس در آنجا ده اتاق ساخت، نُه اتاق برای خودش و یک اتاق که در وسط واقع شده بود برای پدرم، سپس درهایی که به مسجد راه داشت جز درِ اتاق پدرم، همه را بست. پس در این باره عده‌ای به سخن آمدند و پیامبر(ص) فرمود: من از طرف خودم درِ منازل شما را نبستم و درِ منزل علی(ع) را باز نگذاشتم، بلکه خداوند مرا به بستن درهای منازل شما و گشودن درِ منزل علی(ع) فرمان داد، بعد پیامبر(ص) همه مردم بجز علی(ع) را از خوابیدن در مسجد نهی فرمود، در مسجد و منزل او و در منزل رسول خدا(ص) جنابت رخ می‌داد از این رو در همانجا برای پیامبر(ص) و علی(ع) فرزندانی متولد شدند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.{{سخ}} امام فرمود: آیا می‌دانید که عمر بن خطاب علاقه داشت تا روزنه‌ای به‌اندازه چشمش از منزل خود به مسجد باز کند ولی پیامبر(ص) اجازه نداد، سپس سخن راند و فرمود: خداوند به من فرمان داده تا مسجدی پاک بسازم که جز من و برادرم و فرزندانش در آن سکونت نکنند؟!{{سخ}} گفتند: آری به خدا.{{سخ}} | ||
قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله نصبه یوم غدیر خم فنادی له بالولایة وقال: (لیبلغ الشاهد الغائب) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال له فی غزوة تبوک: (أنت منی بمنزلة هارون من موسی وأنت ولی کل مؤمن بعدی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله حین دعا النصاری من أهل نجران إلی المباهلة لم یأت إلا به وبصاحبته وابنیه ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أنه دفع إلیه اللواء یوم خیبر، ثم قال: (لأدفعه إلی رجل یحبه الله ورسوله ویحب الله ورسوله، کرار غیر فرار یفتحها الله علی یدیه) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله بعثه ببراءة وقال: (لا یبلغ عنی إلا أنا أو رجل منی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله لم تنزل به شدة قط إلا قدمه لها ثقة به، وانه لم یدعه باسمه قط إلا أن یقول: (یا أخی) و (ادعوا لی أخی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قضی بینه وبین جعفر وزید [ | قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله نصبه یوم غدیر خم فنادی له بالولایة وقال: (لیبلغ الشاهد الغائب) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال له فی غزوة تبوک: (أنت منی بمنزلة هارون من موسی وأنت ولی کل مؤمن بعدی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله حین دعا النصاری من أهل نجران إلی المباهلة لم یأت إلا به وبصاحبته وابنیه ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أنشدکم الله، أتعلمون أنه دفع إلیه اللواء یوم خیبر، ثم قال: (لأدفعه إلی رجل یحبه الله ورسوله ویحب الله ورسوله، کرار غیر فرار یفتحها الله علی یدیه) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله بعثه ببراءة وقال: (لا یبلغ عنی إلا أنا أو رجل منی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله لم تنزل به شدة قط إلا قدمه لها ثقة به، وانه لم یدعه باسمه قط إلا أن یقول: (یا أخی) و (ادعوا لی أخی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قضی بینه وبین جعفر وزید [۱]، فقال له: (یا علی، أنت منی وأنا منک، وأنت ولی کل مؤمن ومؤمنة بعدی) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أنه کانت له من رسول الله صلی الله علیه وآله کل یوم خلوة وکل لیلة دخلة، إذا سأله أعطاه وإذا سکت أبداه ؟ قالوا: اللهم نعم. | ||
قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله فضله علی جعفر وحمزة حین قال لفاطمة علیها السلام: (زوجتک خیر أهل بیتی، أقدمهم سلما وأعظمهم حلما وأکثرهم علما) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال: (أنا سید ولد آدم وأخی علی سید العرب، وفاطمة سیدة نساء أهل الجنة، وابنای الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنة) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله أمره بغسله وأخبره أن جبرئیل یعینه علیه ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال فی آخر خطبة خطبها: (أیها الناس، إنی ترکت فیکم الثقلین کتاب الله وأهل بیتی، فتمسکوا بهما لن تضلوا) ؟ قالوا: اللهم نعم. فلم یدع شیئا أنزله الله فی علی بن أبی طالب علیه السلام خاصة وفی أهل بیته من القرآن ولا علی لسان نبیه صلی الله علیه وآله إلا ناشدهم فیه، فیقول الصحابة: (اللهم نعم، قد سمعنا)، ویقول التابعی: (اللهم قد حدثنیه من أثق به، فلان وفلان). ثم ناشدهم أنهم قد سمعوه صلی الله علیه وآله یقول: (من زعم أنه یحبنی ویبغض علیا فقد کذب، لیس یحبنی وهو یبغض علیا) فقال له قائل: یا رسول الله، وکیف ذلک ؟ قال: لأنه منی وأنا منه، من أحبه فقد أحبنی ومن أحبنی فقد أحب الله، ومن أبغضه فقد أبغضنی ومن أبغضنی فقد أبغض الله) ؟ فقالوا: (اللهم نعم، قد سمعنا). | قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله فضله علی جعفر وحمزة حین قال لفاطمة علیها السلام: (زوجتک خیر أهل بیتی، أقدمهم سلما وأعظمهم حلما وأکثرهم علما) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال: (أنا سید ولد آدم وأخی علی سید العرب، وفاطمة سیدة نساء أهل الجنة، وابنای الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنة) ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله أمره بغسله وأخبره أن جبرئیل یعینه علیه ؟ قالوا: اللهم نعم. قال: أتعلمون أن رسول الله صلی الله علیه وآله قال فی آخر خطبة خطبها: (أیها الناس، إنی ترکت فیکم الثقلین کتاب الله وأهل بیتی، فتمسکوا بهما لن تضلوا) ؟ قالوا: اللهم نعم. فلم یدع شیئا أنزله الله فی علی بن أبی طالب علیه السلام خاصة وفی أهل بیته من القرآن ولا علی لسان نبیه صلی الله علیه وآله إلا ناشدهم فیه، فیقول الصحابة: (اللهم نعم، قد سمعنا)، ویقول التابعی: (اللهم قد حدثنیه من أثق به، فلان وفلان). ثم ناشدهم أنهم قد سمعوه صلی الله علیه وآله یقول: (من زعم أنه یحبنی ویبغض علیا فقد کذب، لیس یحبنی وهو یبغض علیا) فقال له قائل: یا رسول الله، وکیف ذلک ؟ قال: لأنه منی وأنا منه، من أحبه فقد أحبنی ومن أحبنی فقد أحب الله، ومن أبغضه فقد أبغضنی ومن أبغضنی فقد أبغض الله) ؟ فقالوا: (اللهم نعم، قد سمعنا). | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۱: | ||
==شرح== | ==شرح== | ||
[[مجتبی کلهری تهرانی|مجتبی تهرانی]] خطبه منا را در سال | [[مجتبی کلهری تهرانی|مجتبی تهرانی]] خطبه منا را در سال ۱۳۹۰ش برای تبیین هدف [[قیام امام حسین(ع)]] در هفده جلسه شرح کرده است<ref>تهرانی، سلوک عاشورایی، ۱۳۹۱ش، ج١٠، ص٢١.</ref> متن این سخنان در مجموعه ده‌جلدی سلوک عاشورایی به نام شرح خطبه منا منتشر شده است.<ref>[https://mojtabatehrani.com/product/%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%8410/ «شرح خطبه منا»].</ref> محمدرضا حدادپور جهرمی نیز خطبه مذکور را در کتاب «شرح خطبه امام حسین(ع) در منا» شرح داده است.<ref> [http://nashremaaref.ir/product/441054/ «شرح خطبه امام حسین(ع) در منا»].</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۱: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* تهرانی، مجتبی، سلوک عاشورایی ( | * تهرانی، مجتبی، سلوک عاشورایی (۱۰ جلد)، تهران، انتشارات مصابیح الهدی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | ||
* حدادپور جهرمی، محمدرضا، شرح خطبه امام حسین(ع) در منا، قم، دفتر نشر معارف، چاپ پنجم، | * حدادپور جهرمی، محمدرضا، شرح خطبه امام حسین(ع) در منا، قم، دفتر نشر معارف، چاپ پنجم، ۱۳۹۸ش. | ||
* حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۳۸۰ق. | * حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم، انتشارات شریف رضی، ۱۳۸۰ق. | ||
* حسینی، سید جواد، «افشای مفاسد معاویه و یزید در سخنان امام حسین(ع)»، در مجله پاسدار اسلام، ش۲۷۹-۲۸۰، ۱۳۸۴ش. | * حسینی، سید جواد، «افشای مفاسد معاویه و یزید در سخنان امام حسین(ع)»، در مجله پاسدار اسلام، ش۲۷۹-۲۸۰، ۱۳۸۴ش. | ||