پرش به محتوا

ابراهیم بن مالک اشتر: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Hasaninasab
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۲: خط ۵۲:
| پانویس =
| پانویس =
}}
}}
'''ابوالنعمان اِبراهیمِ‌بْنِ مالِکِ اَشْتَرِ نَخَعی'''(مقتول [[سال ۷۲ هجری قمری|۷۲ق]]/۶۹۱م)فرزند [[مالک اشتر]] که به حمایت از [[مختار بن ابوعبید ثقفی]] به خونخواهی [[امام حسین(ع)]] علیه [[امویان]] قیام کرد.
'''ابوالنعمان اِبراهیمِ‌ بْنِ مالِکِ اَشْتَرِ نَخَعی '''(مقتول [[سال ۷۲ هجری قمری|۷۲ق]]/۶۹۱م) فرزند [[مالک اشتر]] که به حمایت از [[مختار بن ابوعبید ثقفی]] به خونخواهی [[امام حسین(ع)]] علیه [[امویان]] قیام کرد.


از زندگی ابراهیم پیش از پیوستن به مختار آگاهی در دست نیست. جز آنکه گفته شده است  در [[جنگ صفین]] در زمره یاران [[حضرت علی(ع)]] در رکاب پدرش با [[معاویه]] جنگید. پس از کشته شدن مختار، به [[مصعب بن زبیر]] پیوست و در نبرد با نیروهای [[عبدالملک بن مروان]] در سال ۷۲ق. کشته شد.
از زندگی ابراهیم پیش از پیوستن به مختار آگاهی در دست نیست. جز آنکه گفته شده است  در [[جنگ صفین]] در زمره یاران [[حضرت علی(ع)]] در رکاب پدرش با [[معاویه]] جنگید. پس از کشته شدن مختار، به [[مصعب بن زبیر]] پیوست و در نبرد با نیروهای [[عبدالملک بن مروان]] در سال ۷۲ق. کشته شد.
خط ۶۳: خط ۶۳:
==همراهی با قیام مختار ثقفی==
==همراهی با قیام مختار ثقفی==
===دعوت از ابراهیم برای شرکت در قیام===
===دعوت از ابراهیم برای شرکت در قیام===
در ۶۶ق/۶۸۵م [[مختار ثقفی]] که خود را نماینده [[محمد بن حنفیه|محمدبن حنفیه]] می‌خواند، به خونخواهی شهدای [[کربلا]] مقدمات قیام علیه [[امویان]] را تدارک می‌دید. در این هنگام بعضی از شیعیان [[کوفه]] و طرفدار [[قیام مختار]]، به سبب شخصیت نیرومند ابراهیم و به سبب خاطره‌ای که از وفاداری پدرش نسبت به [[حضرت علی(ع)]] در یاد داشتند، ابراهیم را نیز به قیام فرا خواندند. ابراهیم بدان شرط که او را به فرماندهی بردارند، با درخواست آنان موافقت کرد؛ اما شیعیان یادآوری کردند که مختار ثقفی از سوی ابن حنفیه به فرماندهی برگزیده شده است. اندکی بعد مختار خود نزد ابراهیم رفت و نامه‌ای را که مدعی بود ابن‌حنفیه به ابراهیم نوشته است، به او تسلیم کرد. در این نامه از ابراهیم خواسته شده بود که با مختار در قیام بر ضدّ [[امویان]] همکاری کند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۲</ref>
در ۶۶ق/۶۸۵م [[مختار ثقفی]] که خود را نماینده [[محمد بن حنفیه|محمدبن حنفیه]] می‌خواند، به خونخواهی شهدای [[کربلا]] مقدمات قیام علیه [[امویان]] را تدارک می‌دید. در این هنگام بعضی از شیعیان [[کوفه]] و طرفدار [[قیام مختار]]، به سبب شخصیت نیرومند ابراهیم و به سبب خاطره‌ای که از وفاداری پدرش نسبت به [[حضرت علی(ع)]] در یاد داشتند، ابراهیم را نیز به قیام فرا خواندند. ابراهیم به شرط که او را به فرماندهی برگزینند، با درخواست آنان موافقت کرد؛ اما شیعیان یادآوری کردند که مختار ثقفی از سوی ابن حنفیه به فرماندهی برگزیده شده است. اندکی بعد مختار خود نزد ابراهیم رفت و نامه‌ای را که مدعی بود ابن‌حنفیه به ابراهیم نوشته است، به او تسلیم کرد. در این نامه از ابراهیم خواسته شده بود که با مختار در قیام بر ضدّ [[امویان]] همکاری کند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۲</ref>


===اجابت دعوت===
===اجابت دعوت===
ابراهیم در آغاز به سبب نکته‌ای که در چگونگی نگارش نامه یافت، در صحّت انتساب آن به ابن‌حنفیه دچار تردید شد<ref>نک: متن نامه در بلاذری، ۵/۲۲۲؛ طبری، ۶/۱۶-۱۷؛ قس: همان نامه در دینوری، ۲۸۹ که به سبب فقدان نکته‌ای که ابراهیم را در صحت آن نامه دچار تردید کرد، بالمآل از تردید او سخنی به میان نیاورده است؛ و به گفته ابن سعد نامه را مختار از زبان ابن‌حنفیه نوشته بوده است، ۵/۹۹</ref> ولی چون کسانی مانند [[یزید بن انس اسدی]] و [[احمر بن شمیط بجلی|احمر بن شُمَیط بجلی]] و [[عبدالله بن کامل شاکری]] گواهی دادند که خود دیده‌اند که آن نامه را [[محمد بن حنفیه|محمدبن حنفیه]] به ابراهیم نوشته است،<ref>ابن سعد، ۵/۹۹</ref> دعوت به قیام را پذیرفت و با مختار بیعت کرد.
ابراهیم در آغاز به سبب نکته‌ای که در چگونگی نگارش نامه یافت، در صحّت انتساب آن به ابن‌حنفیه دچار تردید شد<ref>نک: متن نامه در بلاذری، ۵/۲۲۲؛ طبری، ۶/۱۶-۱۷؛ قس: همان نامه در دینوری، ۲۸۹ که به سبب فقدان نکته‌ای که ابراهیم را در صحت آن نامه دچار تردید کرد، بالمآل از تردید او سخنی به میان نیاورده است؛ و به گفته ابن سعد نامه را مختار از زبان ابن‌حنفیه نوشته بوده است، ۵/۹۹</ref> ولی چون کسانی مانند [[یزید بن انس اسدی]] و [[احمر بن شمیط بجلی|احمر بن شُمَیط بجلی]] و [[عبدالله بن کامل شاکری]] گواهی دادند که خود دیده‌اند که آن نامه را [[محمد بن حنفیه|محمدبن حنفیه]] به ابراهیم نوشته است،<ref>ابن سعد، ۵/۹۹</ref> دعوت به قیام را پذیرفت و با مختار بیعت کرد.


شعبی که در جریان پیوستن ابراهیم به [[قیام مختار]] شرکت داشتن و بیشتر مورخان، واقعه مذکور را از او روایت کرده‌اند، خود در صحت نامه محمد بن حنفیه به ابراهیم تردید کرده و پس از تحقیق بسیار سرانجام از [[ابوعمره کیسان]]، یکی از گواهانِ صحت انتساب ‌نامه شنیده است که آنان چون مختار را مردی ثقه می‌دانند، به قول او مبنی بر صدور نامه از سوی محمد بن حنفیه اعتماد کرده و به درستی آن گواهی داده‌اند.<ref>دینوری، ۲۹۰</ref>
شعبی که در جریان پیوستن ابراهیم به [[قیام مختار]] شرکت داشته و بیشتر مورخان، واقعه مذکور را از او روایت کرده‌اند، خود در صحت نامه محمد بن حنفیه به ابراهیم تردید کرده و پس از تحقیق بسیار سرانجام از [[ابوعمره کیسان]]، یکی از گواهانِ صحت انتساب ‌نامه شنیده است که آنان چون مختار را مردی ثقه می‌دانند، به قول او مبنی بر صدور نامه از سوی محمد بن حنفیه اعتماد کرده و به درستی آن گواهی داده‌اند.<ref>دینوری، ۲۹۰</ref>


===آغاز قیام===
===آغاز قیام===
میان ابراهیم و مختار توافق شد که در نیمه [[ربیع‌الاول]] ۶۶ق/اکتبر ۶۸۵م در [[کوفه]] خروج کنند، اما چون در تاریخ مذکور مقدمات آماده نشد، آغاز قیام را به پنجشنبه پس از نیمه همان ماه موکول کردند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۳؛ طبری، ۶/۱۸</ref>
میان ابراهیم و مختار توافق شد که در نیمه [[ربیع‌الاول]] ۶۶ق/اکتبر ۶۸۵م در [[کوفه]] خروج کنند، اما چون در تاریخ مذکور مقدمات آماده نشد، آغاز قیام را به پنجشنبه پس از نیمه همان ماه موکول کردند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۳؛ طبری، ۶/۱۸</ref>


در این میان رفت و آمد پی‌درپی ابراهیم به نزد مختار، سبب بدگمانی [[عبدالله بن مطیع]] شد که از سوی [[عبدالله بن زبیر]] بر کوفه امارت داشت<ref>ابن‌سعد، ۵/۹۹</ref> و چون از نقشه قیام آگاه شد، از ایاس بن مضارب رئیس شرطه کوفه خواست که مراقب اوضاع باشد و خود، کسانی را در نقاط حسّاس شهر بر گماشت. ابراهیم روز چهارشنبه، یک روز پیش از موعد مقرر، با جمع کثیری از یاران خویش به سوی خانه مختار می‌رفت که با ممانعت ایاس بن مضارب رو به رو شد. ابراهیم در نزاعی که در گرفت، ایاس را به قتل رساند و اندکی بعد قیام آغاز شد.
در این میان، رفت و آمد پی‌درپی ابراهیم به نزد مختار، سبب بدگمانی [[عبدالله بن مطیع]] شد که از سوی [[عبدالله بن زبیر]] بر کوفه امارت داشت<ref>ابن‌سعد، ۵/۹۹</ref> و چون از نقشه قیام آگاه شد، از ایاس بن مضارب رئیس شرطه کوفه خواست که مراقب اوضاع باشد و خود، کسانی را در نقاط حسّاس شهر برگماشت. ابراهیم روز چهارشنبه، یک روز پیش از موعد مقرر، با جمع کثیری از یاران خویش به سوی خانه مختار می‌رفت که با ممانعت ایاس بن مضارب رو به رو شد. ابراهیم در نزاعی که در گرفت، ایاس را به قتل رساند و اندکی بعد قیام آغاز شد.


در جنگ‌هایی که میان ابراهیم و مختار ثقفی و طرفداران آنان در کوفه از یک سو، و ابن‌مطیع و راشدبن ایاس از سوی دیگر، درگرفت، راشد کشته شد و ابن‌مطیع به قصر عقب نشست و در محاصره ابراهیم افتاد. وی چند روز بعد گریخت و یارانش به مختار پیوستند.
در جنگ‌هایی که میان ابراهیم و مختار ثقفی و طرفداران آنان در کوفه از یک سو، و ابن‌مطیع و راشد بن ایاس از سوی دیگر، درگرفت، راشد کشته شد و ابن‌مطیع به قصر عقب نشست و در محاصره ابراهیم افتاد. وی چند روز بعد گریخت و یارانش به مختار پیوستند.


بیشتر طرفداران ابراهیم و مختار موالیانی بودند که با گرز چوبین می‌جنگیدند، از این‌رو به طعنه «خشَبیه» نامیده شدند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۴-۲۲۸، ۲۳۱</ref> برخی نیز به اشتباه آنان را «حسینیه» نامیده و منحصراً طرفدار ابراهیم دانسته‌اند، زیرا به هنگام قیام «یا ثاراتِ الْحسین» می‌گفتند؛<ref>ابن عبدربه، ۲/۴۰۸</ref> ولی ابن‌رسته<ref>ج۷،ص۲۱۸</ref> و ابن قتیبه<ref>ص ۶۲۲</ref> «خشبیه» را از یاران ابراهیم دانسته‌اند که در روز جنگ با [[عبیدالله بن زیاد]] با چوب جنگ می‌کردند.
بیشتر طرفداران ابراهیم و مختار موالیانی بودند که با گرز چوبین می‌جنگیدند، از این‌رو به طعنه «خشَبیه» نامیده شدند.<ref>بلاذری، ۵/۲۲۴-۲۲۸، ۲۳۱</ref> برخی نیز به اشتباه آنان را «حسینیه» نامیده و منحصراً طرفدار ابراهیم دانسته‌اند، زیرا به هنگام قیام «یا ثاراتِ الْحسین» می‌گفتند؛<ref>ابن عبدربه، ۲/۴۰۸</ref> ولی ابن‌رسته<ref>ج۷،ص۲۱۸</ref> و ابن قتیبه<ref>ص ۶۲۲</ref> «خشبیه» را از یاران ابراهیم دانسته‌اند که در روز جنگ با [[عبیدالله بن زیاد]] با چوب جنگ می‌کردند.


پس از این جنگ، مختار در کوفه مستقر شد و کوشید تا با تسلط با سایر شهرهای [[عراق]] به مبارزه با امویان و قاتلان [[امام حسین(ع)]] بپردازد. با اینهمه وقتی امارت موصل را به ابراهیم بن مالک اشتر داد و او را به جنگ با عبیدالله بن زیاد که از سوی [[عبدالملک بن مروان]] رو به سوی عراق نهاده بود، روان کرد،([[ذیحجه]]، ۶۶ق/ژوئیه ۶۸۶م) برخی از کوفیان که گویا مختار را کاهن می‌پنداشتند، بر او شوریدند. مختار بلافاصله کس در پی ابراهیم فرستاد<ref>بلاذری، ۵/۲۳۰، ۲۳۱</ref> و این معنی آشکارا از پایگاه بلند ابراهیم در قیام مختار و اعتمادی که رهبری قیام به او داشت، حکایت می‌کند. پس ابراهیم به سرعت از مداین بازگشت و به همراه مختار، طی سلسله جنگ‌هایی در جَبّانه السّبیع و نقاط دیگری از کوفه، شورش را در هم کوبید.<ref>بلاذری، ۵/۲۳۱-۲۳۵</ref>
پس از این جنگ، مختار در کوفه مستقر شد و کوشید تا با تسلط با سایر شهرهای [[عراق]] به مبارزه با امویان و قاتلان [[امام حسین(ع)]] بپردازد. با اینهمه وقتی امارت موصل را به ابراهیم بن مالک اشتر داد و او را به جنگ با عبیدالله بن زیاد که از سوی [[عبدالملک بن مروان]] رو به سوی عراق نهاده بود، روان کرد،([[ذیحجه]]، ۶۶ق/ژوئیه ۶۸۶م) برخی از کوفیان که گویا مختار را کاهن می‌پنداشتند، بر او شوریدند. مختار بلافاصله کسی را در پی ابراهیم فرستاد<ref>بلاذری، ۵/۲۳۰، ۲۳۱</ref> و این معنی آشکارا از پایگاه بلند ابراهیم در قیام مختار و اعتمادی که رهبری قیام به او داشت، حکایت می‌کند. پس ابراهیم به سرعت از مداین بازگشت و به همراه مختار، طی سلسله جنگ‌هایی در جَبّانه السّبیع و نقاط دیگری از کوفه، شورش را در هم کوبید.<ref>بلاذری، ۵/۲۳۱-۲۳۵</ref>


=== جنگ با عبیدالله بن زیاد ===
=== جنگ با عبیدالله بن زیاد ===
پس از سرکوبی شورش، ابراهیم با مردانی که شمارشان را از ۰۰۰‘۸ تا ۰۰۰‘۲۰ تن گفته‌اند و بیشتر آنان از موالیان ایرانی معروف به الحمراء بودند،<ref>دینوری، ۲۹۳؛ ابن‌سعد، ۵/۱۰۰؛ بلاذری، ۵/۲۴۸؛ ذهبی، ۲/۳۷۵</ref> در ۶ یا ۸ ذیحجه<ref>بلاذری، ۵/۲۴۸</ref> و به قولی ۲۱ آن ماه<ref>طبری، ۶/۸۱</ref> از کوفه به قصد جنگ با ابن زیاد خارج شد. در ۱۰ [[محرم]] ۶۷/۶ اوت ۶۸۶م بر کرانه رود [[خازر]] نزدیک زاب و به فاصله ۵ فرسخی [[موصل]]<ref>طبری، ۶/۸۶</ref> میان دو سپاه جنگ درگرفت. به گفته بلاذری در آغاز جنگ جناح چپ ابراهیم دچار شکست شد و شاید همین امر سبب شد که در کوفه خبر قتل ابن‌اشتر شایع شود و مختار کوفه را رها سازد؛<ref>طبری، ۵/۲۴۹-۲۵۰</ref> ولی یاران ابراهیم سپاه ابن زیاد را عقب رانده و شکست سختی بر آن وارد آوردند. ابراهیم در این جنگ به دست خویش عبیدالله بن زیاد و چند تن دیگر از جمله [[حصین بن نمیر]] و [[شرحبیل بن ذی‌الکلاع]] از عاملان قتل امام‌ حسین(ع) را کشت<ref>خلیفه بن خیاط، ۱/۳۳۲؛ ابن قتیبه، ۳۴۷؛ دینوری، ۲۹۵</ref> و گفته‌اند که پیکر آنان را سوزاند.<ref>بخاری، ۱/۱۷۸</ref>
پس از سرکوبی شورش، ابراهیم با مردانی که شمارشان را از ۰۰۰‘۸ تا ۰۰۰‘۲۰ تن گفته‌اند و بیشتر آنان از موالیان ایرانی معروف به الحمراء بودند،<ref>دینوری، ۲۹۳؛ ابن‌سعد، ۵/۱۰۰؛ بلاذری، ۵/۲۴۸؛ ذهبی، ۲/۳۷۵</ref> در ۶ یا ۸ ذیحجه<ref>بلاذری، ۵/۲۴۸</ref> و به قولی ۲۱ آن ماه<ref>طبری، ۶/۸۱</ref> از کوفه به قصد جنگ با ابن زیاد خارج شد. در ۱۰ [[محرم]] سال  ۶۷ (۶ اوت ۶۸۶م) بر کرانه رود [[خازر]] نزدیک زاب و به فاصله ۵ فرسخی [[موصل]]<ref>طبری، ۶/۸۶</ref> میان دو سپاه جنگ درگرفت. به گفته بلاذری در آغاز جنگ جناح چپ ابراهیم دچار شکست شد و شاید همین امر سبب شد که در کوفه خبر قتل ابن‌اشتر شایع شود و مختار کوفه را رها سازد؛<ref>طبری، ۵/۲۴۹-۲۵۰</ref> ولی یاران ابراهیم سپاه ابن زیاد را عقب رانده و شکست سختی بر آن وارد آوردند. ابراهیم در این جنگ به دست خویش عبیدالله بن زیاد و چند تن دیگر از جمله [[حصین بن نمیر]] و [[شرحبیل بن ذی‌الکلاع]] از عاملان قتل امام‌ حسین(ع) را کشت<ref>خلیفه بن خیاط، ۱/۳۳۲؛ ابن قتیبه، ۳۴۷؛ دینوری، ۲۹۵</ref> و گفته‌اند که پیکر آنان را سوزاند.<ref>بخاری، ۱/۱۷۸</ref>


== حضور در جبهه مصعب ==
== حضور در جبهه مصعب ==
خط ۹۴: خط ۹۴:
== درگذشت ==
== درگذشت ==
[[پرونده:ابراهیم بن مالک.jpg|۲۰۰px|بندانگشتی| تصویر قدیمی مقبره ابراهیم پیش از تخریب]]
[[پرونده:ابراهیم بن مالک.jpg|۲۰۰px|بندانگشتی| تصویر قدیمی مقبره ابراهیم پیش از تخریب]]
در جنگی که میان ابراهیم بن اشتر و [[محمدبن مروان]]، یک روز پیش از جنگ اصلی میان عبدالملک و مصعب درگرفت، ابن اشتر به‌رغم ابراز شجاعت بسیار، به سبب خیانت عَتّاب بن ورقاءِ تمیمی که گویا بنا بر توطئه قبلی با عبدالملک دست به عقب‌نشینی زده بود،<ref>مسعودی، ۳/۱۰۶؛ بلاذری، ۵/۳۳۸، ۳۳۹</ref> شکست خورد و کشته شد. آنگاه عبید بن میسره یکی از موالی بنی عذره که ابراهیم را به قتل رسانده بود، سرش را برگرفت و غلامان [[حصین بن نمیر]]، که در [[جنگ خازر]] به دست ابراهیم کشته شده بود، پیکر او را آتش زدند.<ref>بلاذری، ۵/۳۳۸، ۳۳۹</ref>
در جنگی که میان ابراهیم بن اشتر و [[محمد بن مروان]]، یک روز پیش از جنگ اصلی میان عبدالملک و مصعب درگرفت، ابن اشتر به‌رغم ابراز شجاعت بسیار، به سبب خیانت عَتّاب بن ورقاءِ تمیمی که گویا بنا بر توطئه قبلی با عبدالملک دست به عقب‌نشینی زده بود،<ref>مسعودی، ۳/۱۰۶؛ بلاذری، ۵/۳۳۸، ۳۳۹</ref> شکست خورد و کشته شد. آنگاه عبید بن میسره یکی از موالی بنی عذره که ابراهیم را به قتل رسانده بود، سرش را برگرفت و غلامان [[حصین بن نمیر]]، که در [[جنگ خازر]] به دست ابراهیم کشته شده بود، پیکر او را آتش زدند.<ref>بلاذری، ۵/۳۳۸، ۳۳۹</ref>
[[پرونده:مقبره ابراهیم بن مالک بعد از تخریب.jpg|بندانگشتی| مقبره ابراهیم بن مالک بعد از تخریب]]
[[پرونده:مقبره ابراهیم بن مالک بعد از تخریب.jpg|بندانگشتی| مقبره ابراهیم بن مالک بعد از تخریب]]
در تاریخ قتل ابراهیم میان مورخان اختلاف است. اگرچه [[ابن‌اثیر]]<ref>ج۴،ص۳۲۳</ref> و [[طبری]]<ref>ج۶،ص۱۵۸</ref> براساس یک روایت، ۷۱ق/۶۹۰م را ذکر کرده‌اند، ولی بیشتر مورخان ۷۲ق/۶۹۱م<ref>بلاذری، ۵/۳۴۲؛ مسعودی، ۳/۱۰۵؛ ذهبی، ۳/۱۰۸</ref> و به احتمال قوی [[جمادی الاخری|جمادی‌ الآخر]]/نوامبر همان سال<ref>طبری، ۶/۱۶۲</ref> را به درستی تاریخ و واقعه مذکور دانسته‌اند.
در تاریخ قتل ابراهیم میان مورخان اختلاف است. اگرچه [[ابن‌اثیر]]<ref>ج۴،ص۳۲۳</ref> و [[طبری]]<ref>ج۶،ص۱۵۸</ref> براساس یک روایت، ۷۱ق/۶۹۰م را ذکر کرده‌اند، ولی بیشتر مورخان ۷۲ق/۶۹۱م<ref>بلاذری، ۵/۳۴۲؛ مسعودی، ۳/۱۰۵؛ ذهبی، ۳/۱۰۸</ref> و به احتمال قوی [[جمادی الاخری|جمادی‌ الآخر]]/نوامبر همان سال<ref>طبری، ۶/۱۶۲</ref> را به درستی تاریخ و واقعه مذکور دانسته‌اند.
confirmed، protected، templateeditor
۱۵۶

ویرایش