توحید افعالی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''توحید اَفعالی'''، باور به اینکه هر چیزی در جهان اتفاق می‌افتد، حتی افعال دیگر موجودات، فعل [[خدا]] است. برطبق توحید اَفعالی هر عملی که از هر موجودی سر می‌زند، با نیرو و [[اراده الهی|اراده خدا]] انجام می‌شود. علمای مسلمان بر توحید افعالی دلایل [[عقل|عقلی]] و [[قرآن|قرآنی]] مطرح کرده‌اند. از جمله آنها آیاتی است که در آنها خداوند آفریننده همه چیز معرفی شده است.

[[اشاعره]] با استناد به توحید اَفعالی، انسان را موجودی مختار نمی‌دانند. [[معتزله]] توحید افعالی را می‌پذیرند؛ اما افعال اختیاری انسان را فعل خدا نمی‌دانند و فقط به خود انسان نسبت می‌دهند. [[امامیه|شیعیان امامیه]] هردو دیدگاه را نادرست می‌دانند و براین باورند که توحید افعالی با [[جبر و اختیار|اختیار]] انسان ناسازگار نیست. آنها افعال اختیاری انسان را در طول فعل خداوند می‌دانند و آنها را هم به خدا و هم به انسان نسبت می‌دهند.

به‌گفته [[علی ربانی گلپایگانی]] از جمله آیاتی که بر توحید خدا در خالقیت دلالت دارند، آیات [[آیه ۱۶ سوره رعد|۱۶ سوره رعد]]، [[آیه ۶۲ سوره زمر|۶۲ سوره زُمَر]] و [[آیه ۶۲ سوره غافر|۶۲ سوره غافر]] است که در آنها خدا وند «خالقُ کلِّ شیءٍ» (آفریدگار همه چیز)، معرفی شده است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۸.</ref> برخی از آیاتِ بیان‌کننده توحید در ربوبیت هم عبارت است از [[آیه ۵۴ سوره اعراف]]: «أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ‌؛ آگاه باشید كه آفرینش و تدبیر به او اختصاص دارد». همچنین [[آیه ۵۰ سوره طه]]: «رَ‌بُّنَا الَّذِي أَعْطَىٰ كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَىٰ؛ پروردگار ما كسى است كه همه چیز را آفرید؛ آنگاه هدایت کرد».<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۷.</ref> دو آیه اخیر هم توحید در خالقیت و هم توحید در ربوبیت را بیان کرده است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۸۷.</ref>

برای اثبات توحید اَفعالی، به برخی [[آیه|آیات]] قرآن و روایات هم توسل می‌شود. [[مرتضی مطهری]] در بحث از توحید افعالی، [[آیه عز|آیه ۱۱۱ سوره اِسراء]] را شاهد گرفته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۰۳.</ref> در این آیه آمده است: «وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّـهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُن لَّهُ شَرِ‌يكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُن لَّهُ وَلِيٌّ مِّنَ الذُّلِّ» ( بگو: «ستايش خدايى را كه نه فرزندى گرفته و نه در جهاندارى شريكى دارد و نه خوار بوده كه [نياز به‌] دوستى داشته باشد). او همچنین عبارت «[[حوقله|لاحَوْلَ وَلا قُوَّةَ الّا بِاللَّهِ]]» (هیچ نیرو و توانى جز به وسیله خداوند نیست) را از مؤیدات توحید افعالی دانسته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۰۳.</ref>

به باور [[محمدتقی مصباح یزدی]]، در [[آیه ۲۲ سوره انبیاء]] (‏‏لَوْ‏‎ ‎‏کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إلاَّ اللّٰهُ لَفَسَدَتَا؛  اگر در آنها [زمين و آسمان‌] جز خدا، خدايانى [ديگر] وجود داشت، قطعاً [زمين و آسمان‌] تباه مى‌شد‏‏) برهانی در اثبات توحید افعالی آمده است.<ref>مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۳۸۸.</ref> وی دلیل عقلی موجود در این آیه به شکل زیر صورت‌بندی کرده است:

#اگر هستی بیش از یک علت می‌داشت، ممکن نبود میان اجزاء آن ارتباط عِلّی‌ معلولی برقرار شود؛ چرا که هر معلولی تنها به علت خودش وابسته است و از علت‌های دیگر تأثیر نمی‌گیرد.

#هستی از نظم واحدی پیروی می‌کند و میان همه اجزاء آن ارتباط بر قرار است.

#بنابراین هستیْ علت واحدی دارد و آفریده آفریدگاری واحد است.<ref>مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۳۸۸و۳۸۹.</ref>

همچنین به گفته وی، از آنجا که در توحید افعالی، تنها خداوند در جهان هستی به صورت مستقل تأثیرگذار است، تنها به او می‌شود تکیه کرد.<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۳۴.</ref> او می‌گوید:در آیه [[ایاک نعبد و ایاک نستعین|اِیّاکَ نَعبُدُ وَ اِیّاکَ نَستَعین]] (تنها تو  را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم)، این دو نتیجه توحید افعالی بیان شده است.<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۳۵.</ref>

==نسبت توحید افعالی با اختیار انسان==

فرقه‌ها و مذاهب اسلامی گرچه توحید افعالی را می‌پذیرند، درخصوص رابطه آن با اختیار انسان اتفاق‌نظر ندارند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۹.</ref> [[اشاعره]] می‌گویند: ازآنجاکه علتی جز خدا وجود ندارد، انسان علت افعال خود نیست و افعال او در واقع افعال خداوندند.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۹.</ref> [[معتزله]] معتقدند خداوند افعال انسان را به خود آنها واگذار کرده است. بنابراین افعال اختیاری انسان مخلوق خداوند نیست.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۹.</ref> شیعیان امامی بر این باورند که انسان مختار است و افعال او واقعا کارهای او هستند؛ اما او در انجام‌دادن آنها علت مستقل نیست و خداوند علت مستقل همه افعال او است.<ref>ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۹.</ref>

*«''توحید افعالی از نگاه مذاهب و فرق اسلامی''» نوشته حسن ترکاشوند. این کتاب با بیان معنای دقیق توحید افعالی و گزارش و ارزیابی دیدگاه فرق و مذاهب اسلامی، به نقد دیدگاه [[وهابیت]] در این زمینه پرداخته است.<ref>ترکاشوند، توحید افعالی از نگاه مذاهب و فرق اسلامی، ۱۳۹۴ش، ص۹ و ۱۳.</ref>

*«''توحید افعالی در آثار صادقین(ع)''» اثر مشترک مهدی ارتقائی و مهدی صفایی‌اصل. نویسندگان، مباحث کتاب را در چهار فصل مفاهیم، مراحل توحید افعالی، رابطه توحید افعالی با مسئله [[اصل علیت|علیت]]، [[جبر و اختیار|اختیار]] و [[شرور]] و آثار و نتایج توحید افعالی و بر مبنای آثار [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]] تبیین و بررسی کرده‌اند.<ref>ارتقائی و صفایی‌اصل، توحید افعالی در آثار صادقین(ع)، ۱۳۹۷ش، بخش فهرست ودرآمد کتاب.</ref>

*«''توحید افعالی در صحیفه سجادیه''» به قلم مهدی صفائی‌اصل. این کتاب مباحث توحید افعالی و اقسام آن را بر مبنای [[صحیفه سجادیه]] تبیین کرده است.<ref>[https://patogh.mobi/45392 «توحید افعالی در صحیفه سجادیه»، وبگاه پاتوق کتاب.]</ref>

==پانویس==

==منابع==