توحید ذاتی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''توحید ذاتی''' از اقسام توحید و به معنای یگانگی و یکتایی خداوند است. گفته شده توحید ذاتی در اصطلاح رایج [[کلام اسلامی|متکلمان]] به معنای شریک و همتا نداشتن است؛ اما از نظر عالمانی همچون [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]] و [[جعفر سبحانی]] توحید ذاتی دو معنا دارد: یکی شریک و مانند نداشتن خدا که از آن به توحید واحدی تعبیر می‌شود و دیگری اینکه ذات خداوند مرکب از چیزی نیست و هیچ جزئی ندارد که آن را توحید اَحَدی می‌نامند. آیاتی مانند «وَ لَم یَکُن لَه کُفواً أحَد» و «لیس کَمِثلِه شَیء» را به معنای نفی مثل و شریک و آیه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَد» را ناظر به نفی ترکیب و جزء از خدا دانسته‌اند.

 

در اثبات توحید ذاتی به معنای نفی شریک گفته شده اگر واجب الوجودِ دیگری غیر از خداوند موجود باشد، آن دو یا باهم تمایز و تفاوت دارند یا ندارند. اگر بین آن دو، هیچ تمایزی نباشد، یکی محسوب می‌شود که بر شریک نداشتن خدا دلالت دارد؛ اما اگر میان آن دو تمایز باشد، موجب مرکب بودن آنها می‌شود که در مورد [[واجب الوجود]] محال است؛ چون ترکیب دلالت بر [[ممکن الوجود]] بودن دارد. [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در وصیت خود به امام حسن(ع) برای شریک نداشتن خداوند چنین استدلال کرده است: اگر خداوند شریکی داشت، پیامبران او نزد تو می‌آمدند و آثار پادشاهی و قدرت او را می‌دیدی و از او و آثارش آگاه می‌شدی. در حالی که همه پیامبران بر یک خدا دعوت کرده‌اند.

 

در اثبات مرکب نبودن ذات خداوند از چیزی گفته می‌شود هر مرکبی به اجزایش نیازمند است. نیازمندی به دیگری، از ویژگی‌های ممکن الوجود به شمار می‌رود. خداوند واجب الوجود بالذات است، بنابراین مرکب از چیزی نیست.

آیاتی مانند «وَ لَم یَکُن لَه کُفواً أحَد»<ref>سوره توحید، آیه۴.</ref> و «لیس کَمِثلِه شَیء»<ref>سوره شوری، آیه ۱۱</ref> را به معنای نفی مثل و شریک و آیه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَد» را ناظر به معنای دوم و نفی ترکیب دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۲۱و۲۲۲؛ سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱.</ref> در برخی از سخنان امامان(ع) نیز به دو معنای توحید ذاتی اشاره شده است.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ش، ص۸۳ و ۸۴، حدیث ۳ و ص۱۶۹، حدیث ۳.</ref> از جمله از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده است:‌ «... هُوَ وَاحِدٌ لَیْسَ لَهُ فِی الْأَشْیَاء شِبْهٌ ... إِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَحَدِیُّ الْمَعْنَى يَعْنِی بِهِ أَنَّهُ لَا یَنْقَسِمُ فِی وُجُودٍ وَ لَا عَقْلٍ وَ لَا وَهْمٍ‏؛ خداوند واحدی است که در میان اشیاء مثل و مانندی ندارد .. خداوند احدی المعنی است؛ یعنی او در وجود، عقل و وهم، تقسیم نمی‌پذیرد».<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ش، ص۸۳ و ۸۴، حدیث ۳.</ref>

مثل و شریک نداشتن خداوند را از طریق وجوب وجود خدا  اثبات کرده‌اند. گفته شده اگر واجب الوجودِ دیگری غیر از خداوند موجود باشد، آن دو یا باهم تمایز و تفاوت دارند یا تمایزی ندارند. اگر بین آن دو، هیچ تمایز و فرقی نباشد، یکی محسوب شده و فرض دو بودن منتفی می‌شود و این خود بر شریک نداشتن خدا دلالت دارد؛ اما اگر میان آن دو تمایز باشد، موجب مرکب بودن آنها می‌شود که در مورد [[واجب الوجود]] باطل و محال است؛ چون ترکیب دلالت بر [[ممکن الوجود]] بودن دارد در حالی که فرض این بود که خداوند واجب الوجود است.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۲۹۱.</ref>

دلیل نفی ترکیب از ذات خداوند را این‌گونه بیان کرده‌اند که هر مرکبی به اجزایش نیازمند است و هر جزئی از مرکب غیر از آن مرکب است. نیازمندی به دیگری، از ویژگی‌های ممکن الوجود به شمار می‌رود و هر مرکبی ممکن الوجود است. بنابراین چون خداوند واجب الوجود بالذات است، بنابراین هر گونه ترکیبی (چه ترکیب خارجی و چه ذهنی) از خداوند نفی می‌شود.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۲۹۲.</ref>