حدیث نقطه: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از ابن طلحه، قیصری<ref>قیصری، شرح القیصری علی تائیة ابن فارض الکبری، ۱۴۲۵ق، ص۶۶؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۸.</ref> (درگذشت: ۷۵۱ق)، [[سید حیدر آملی]]<ref>آملی، تفسیر المحیط الأعظم،‌ ۱۴۲۲ق،‌ ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref> (درگذشت: پس از ۷۸۷ق) و [[حافظ رجب برسی]]<ref>برسی، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمومنین، ۱۴۲۲ق، ص۳۱.</ref> (درگذشت: پس از ۸۱۳ق) با اختلاف الفاظ، این روایت را بدون ذکر سند گزارش کرده‌اند. [[ابن ابی‌جمهور احسایی|ابن ابی‌ الجمهور]] (درگذشت: پس از ۹۰۴ق) با ذکر این روایت، گوینده آن را حضرت علی(ع) می‌داند که بزرگانی چون [[سلمان فارسی|سلمان]]، [[ابوذر غفاری|ابوذر]]، [[کمیل بن زیاد نخعی|کمیل]]،‌ و اولاد امام علی(ع) آن را نقل کرده‌اند. با این حال وی سندی برای این حدیث  ارائه نکرده است.<ref>ابن ابی الجمهور، مجلی مرآة المنجی، ۱۳۸۷ش، ص۴۰۹.</ref>

*'''ابوبکر شِبِلّی:''' عین‌القضات همدانی (درگذشت: ۵۲۵ق) این سخن را به شبلّی (درگذشت: ۳۳۵ق) نسبت می‌دهد.<ref>عین‌القضات همدانی، تمهیدات، ۱۳۴۱ش، ص۱۱۴.</ref> سمعانی (درگذشت: ۵۳۴ق) نیز در کتاب روح الارواح، ذیل حکایتی گوینده این سخن را شبلّی دانسته است.<ref>سمعانی، روح الارواح، ۱۳۸۴ش، ص۳۳۴.</ref> [[ابن‌عربی|محی‌الدین ابن‌عربی]] (درگذشت: ۶۳۸ق) دوبار در کتاب فتوحات مکیه<ref>ابن‌عربی، فتوحات مکیة، دارصادر، ج۱، ص۷۳ و ص۱۰۲.</ref> و یک بار در رسالة الباء<ref>ابن‌عربی، مجموعه رسائل (رسالة الباء) ، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۵۸.</ref> این سخن را مربوط به شبلی دانسته است. سعیدالدین فرغانی<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ۱۳۷۹ش، ص۲۵۷.</ref> (درگذشت: ۶۹۱ق)، عبدالرزاق کاشانی<ref>عبدالرزاق کاشانی، کشف الوجوه الغر، ۱۴۲۶ق، ص۷۱.</ref> (درگذشت: ۷۳۰ق)، عبدالکریم جیلی<ref>جیلی، الکهف و الرقیم، ۲۰۰۸م، ۲۳۸.</ref> (درگذشت: ۸۳۲ق) و آلوسی<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۴.</ref> (درگذشت: ۱۲۷۰ق) دیگر کسانی هستند که در آثار خود به شبلی به عنوان گوینده این سخن اشاره کرده‌اند.

*'''فردی از معاصران شبلّی:''' ابوسعد خرگوشی (درگذشت: ۴۰۷ق) در ضمن تبیین مقام تواضع چنین می‌نویسد که فردی نزدی شبلی آمد. شبلی از او سوال کرد که تو کیستی؟ او در پاسخ شبلی گفت که من نقطه زیر باء هستم. شبلی نیز او را به خاطر مقامی و منزلتی که برای خودش متصور شده بود مذمت می‌کند.<ref>خرگوشی، تهذیب الاسرار فی اصول التصوف، ۱۴۲۷ق، ص۴۲۳.</ref> قُشِیری<ref>قشیری، الرسالة القشیریة، ۱۳۷۴ش، ص۲۴۳.</ref> (درگذشت: ۴۶۵ق) و غَزالی<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دارالکتاب العربی، ج۱۱، ص۱۶.</ref> (درگذشت: ۵۰۵ق) نیز همین حکایت را گزارش کرده‌اند.

*'''فردی از معاصران ابراهیم قَرمیسینی:''' [[عطار نیشابوری|عطّار نیشابوری]] (درگذشت: ۶۲۷ق) حکایتی از ابراهیم قرمیسینی صوفی (درگذشت: ۳۰۷ق) نقل کرده است که روزی در حمام کسی به او گفته خوب است باطن خود را هم بشویی. وقتی ابراهیم از هویت او سوال کرده، خودش را نقطه زیر باء بسم الله معرفی کرده است.<ref>عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، ۱۴۳۰ق، ص۶۷۶.</ref>

یکی از عواملی که موجب بروز تردید در انتساب حدیث نقطه به حضرت علی(ع) شده است، سیر تاریخی راه‌یابی نقطه در علائم نگارشی زبان عربی است.<ref>دیمه‌کار گراب، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1110972/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%AF?q=%D8%A7%D9%86%D8%A7%20%D9%86%D9%82%D8%B7%D8%A9%20%D8%AA%D8%AD%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D8%A1%20%D8%A8%D8%B3%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87&score=25.941294&rownumber=6 «روایت «أنا نقطة تحت الباء» در ترازوی نقد»]، ص۸۸.</ref> در این که اولین کسی که شروع به نقطه‌گذاری در قرآن کرد اختلاف نظر وجود دارد. برخی [[ابوالاسود دوئلی]]<ref>المبرد، الفاضل، ۱۴۲۱ق، ص۶؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۴۸۲.</ref> (درگذشت: [[سال ۶۹ قمری|۶۹ق]]) را این فرد می‌دانند. برخی دیگر این کار را برای اولین بار به یحیی بن یَعمُر<ref>سجستانی، کتاب المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۴؛ مزّی، تهذیب الکمال،  ۱۴۱۳ق، ج۳۲، ص۵۴.</ref> (درگذشت: پیش از ۹۰ق) و نَصر بن عاصِم لِیثی<ref>دانی، المحکم فی نقط المصاحف، ۱۹۹۷م، ص۶-۷؛ ابن‌عطیه اندلسی، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۰.</ref> (درگذشت: ۹۰ق) نسبت می‌دهند. بر اساس گزارشاتی که در رابطه نقطه‌گذاری ابوالاسود وجود دارد، گفته شده نقطه‌گذاری وی همان اعراب و حرکات حروف بوده تا کلمات قرآن از اشتباه خوانده شدن حفظ شوند و نقطه مصطلح نبوده است.<ref>دیمه‌کار گراب، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1110972/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%AF?q=%D8%A7%D9%86%D8%A7%20%D9%86%D9%82%D8%B7%D8%A9%20%D8%AA%D8%AD%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D8%A1%20%D8%A8%D8%B3%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87&score=25.941294&rownumber=6 «روایت «أنا نقطة تحت الباء» در ترازوی نقد»]، ص۸۹.</ref> در نتیجه اولین کسانی که نقطه‌های به شکل امروزی را در رسم الخط قرآن اسفاده کردند یحیی بن یعمر و نصر بن عاصم بودند.<ref>دیمه‌کار گراب، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1110972/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%AF?q=%D8%A7%D9%86%D8%A7%20%D9%86%D9%82%D8%B7%D8%A9%20%D8%AA%D8%AD%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D8%A1%20%D8%A8%D8%B3%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87&score=25.941294&rownumber=6 «روایت «أنا نقطة تحت الباء» در ترازوی نقد»]، ص۹۱.</ref>

*«سرّ النقطة التی تحت باء البسملة» نوشته علاء‌الدین سمنانی (درگذشت: ۷۳۶ق). نسخه خطی این کتاب در [[کتابخانه مجلس|کتابخانه مجلس شورای اسلامی]] به شماره ۳/۹۶ موجود است.<ref>دیمه‌کار گراب، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1110972/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%88%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%AF?q=%D8%A7%D9%86%D8%A7%20%D9%86%D9%82%D8%B7%D8%A9%20%D8%AA%D8%AD%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D8%A1%20%D8%A8%D8%B3%D9%85%20%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87&score=25.941294&rownumber=6 «روایت «أنا نقطة تحت الباء» در ترازوی نقد»]، ص۸۲.</ref>

*«الرسالة القدسية في أسرار النقطة الحسية» نوشته سید علی بن شهاب‌الدین همدانی (درگذشت: ۷۸۶ق).<ref>طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۱، ص۲۲۱-۲۲۲.</ref>

*«رسالة نقطة في شرح [أنا النقطة التي تحت ألباء]» نوشته صائن‌الدین تُرکه (درگذشت: ۸۳۵ق).<ref>طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۵۳.</ref>

*«سر النقطة» نوشته [[ملاصدرا]] (درگذشت: ۱۰۵۰ق).<ref>طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۱۷۰.</ref>

*«تقسيم البحور، و الخاتمة في شرح حديث: أنا النقطة تحت ألباء» نوشته مظفر علی شاه نعمة اللهی كرمانی (درگذشت: ۱۱۲۵ق).<ref>طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۱.</ref>

*«شرح حدیث انا النقطة» نوشته محمدتقی مامقانی (درگذشت: ۱۳۱۲ق).<ref>طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۸۹.</ref>