بخت‌آزمایی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (removed Category:مقالههای جدید using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''بخت‌آزمایی''' عملی است که در آن با نام‌نویسی و یا خرید | '''بخت‌آزمایی''' عملی است که در آن با نام‌نویسی و یا خرید بلیت، شخص یا اشخاصی برای بهره‌مندی از جایزه، به‌وسیله [[قرعه|قرعه‌کشی]] انتخاب می‌شوند. آنچه از [[مسائل مستحدثه|مسائل نوظهور فقهی]] در زمینه بخت‌آزمایی شناخته شده بخت‌آزمایی به‌وسیله تهیه بلیت‌هایی است که به مبلغی مشخص توسط مردم خریداری می‌شود و شرکت یا مؤسسه فروشنده متعهد به برگزاری قرعه‌کشی و دادن جایزه‌ای طبق قرار گذاشته شده معادل قیمت تمام بلیت‌ها به فرد منتخب یا هرکسی است که نامش از قرعه خارج می‌شود. | ||
برخی فقیهان چون [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] بلیت‌های بخت‌آزمایی را مصداق [[قمار]] و [[حرام]] | برخی فقیهان چون [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] بلیت‌های بخت‌آزمایی را مصداق [[قمار]] و [[حرام]] می‌دانند؛ دلیل فقیهان بر حرمت عملیات بخت‌آزمایی برخی آیات قرآن است که دلالت بر [[آیه تجارت|حرام بودن اکل مال به باطل]] و یا حرمت افعال قماری دارد. همچنین برخی با سفیهانه و [[قاعده غرور|غرری]] برشمردن بخت‌آزمایی به حرام بودن آن حکم کرده‌اند. و در مقابل برخی دیگر با توجه به تفاوت بخت‌آزمایی با قمار و [[ازلام#قمار با ازلام|استقسام به ازلام]] معتقدند بلیت بخت‌آزمایی [[آلات قمار|آلت قمار]] نیست و پولی که در ازای آن پرداخت می‌شود صرفا حق شرکت در قرعه‌کشی است. | ||
==پیشینه و جایگاه بخت‌آزمایی== | ==پیشینه و جایگاه بخت‌آزمایی== | ||
[[پرونده:بلیت بخت‌آزمایی مربوط به سال 1346ش با عنوان اعانه ملی.jpg|بندانگشتی|بلیت بخت‌آزمایی مربوط به سال ۱۳۴۶ش در ایران با عنوان بخت‌آزمایی ملی]] | [[پرونده:بلیت بخت‌آزمایی مربوط به سال 1346ش با عنوان اعانه ملی.jpg|بندانگشتی|بلیت بخت‌آزمایی مربوط به سال ۱۳۴۶ش در ایران با عنوان بخت‌آزمایی ملی]] | ||
بخت‌آزمایی عملی است که در آن با نام‌نویسی و یا خرید | بخت‌آزمایی عملی است که در آن با نام‌نویسی و یا خرید بلیت، شخص یا اشخاصی برای بهره‌مندی از جایزه، به‌وسیله قرعه‌کشی انتخاب می‌شوند.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۴۹.</ref> پدیده بخت‌آزمایی در بسیاری از کشورهای جهان با عنوان لاتاری در حال انجام است.<ref>خبرگزاری مشرق، «صنعت «بخت آزمایی» چگونه فقیرترین افراد جامعه را دست به جیب می‌کند؟».</ref> به گفته برخی خبرگزاری‌ها بخت‌آزمایی از زمان قبل از میلاد مسیح در کشور چین وجود داشته است.<ref>خبرگزاری مشرق، «صنعت «بخت آزمایی» چگونه فقیرترین افراد جامعه را دست به جیب می‌کند؟».</ref> [[حسین حلی]] فقیه شیعی در کتاب بحوث فقهی از روی دادن بخت‌آزمایی در [[ولایتعهدی امام رضا(ع)|ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع)]] در قرن دوم هجری و در [[فاطمیان|حکومت فاطمیان مصر]] در قرن ششم هجری قمری خبر داده است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> | ||
[[فاطمیان|حکومت فاطمیان مصر]] در قرن ششم هجری قمری خبر داده است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> | |||
به گفته پژوهشگران در [[ایران]] نیز قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] این پدیده در قالب بلیت‌های بخت‌آزمایی با عناوینی چون اعانه ملی یا بخت‌آزمایی ملی انجام می‌شده است.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref> گرچه گفته شده هزینه بلیت‌های بخت‌آزمایی در انجام امور اجتماعی مانند ساختن بیمارستان، مدارس و همچنین برخی آثار تاریخی چون آرامگاه سعدی و آرامگاه نادرشاه افشار استفاده شده؛ اما در [[حکومت پهلوی|زمان پهلوی]] به دلیل قماری دانستن آنها، با موضع مخالف برخی علما و روحانیون مواجه شد و بعد از انقلاب فروش آنها متوقف گردید.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷ و ۲۴۲.</ref> در دهه هفتاد شمسی شکل جدیدی از بلیت‌های بخت‌آزمایی تحت نظر سازمان بهزیستی با عنوان ارمغان بهزیستی در جهت تأمین نیازهای کودکان بی‌سرپرست و سالمندان برای مدت کوتاهی منتشر شد. این بلیت‌ها نیز به دلایلی با واکنش علما مواجه شد.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۴۵.</ref> | به گفته پژوهشگران در [[ایران]] نیز قبل از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] این پدیده در قالب بلیت‌های بخت‌آزمایی با عناوینی چون اعانه ملی یا بخت‌آزمایی ملی انجام می‌شده است.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref> گرچه گفته شده هزینه بلیت‌های بخت‌آزمایی در انجام امور اجتماعی مانند ساختن بیمارستان، مدارس و همچنین برخی آثار تاریخی چون آرامگاه سعدی و آرامگاه نادرشاه افشار استفاده شده؛ اما در [[حکومت پهلوی|زمان پهلوی]] به دلیل قماری دانستن آنها، با موضع مخالف برخی علما و روحانیون مواجه شد و بعد از انقلاب فروش آنها متوقف گردید.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۲۶-۲۲۷ و ۲۴۲.</ref> در دهه هفتاد شمسی شکل جدیدی از بلیت‌های بخت‌آزمایی تحت نظر سازمان بهزیستی با عنوان ارمغان بهزیستی در جهت تأمین نیازهای کودکان بی‌سرپرست و سالمندان برای مدت کوتاهی منتشر شد. این بلیت‌ها نیز به دلایلی با واکنش علما مواجه شد.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۴۵.</ref> | ||
===جایگاه=== | ===جایگاه=== | ||
به گفته حسین حلی بخت‌آزمایی به دو صورت غیر مُعَوَّض و مُعَوَّض اجرا می‌شود.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۲.</ref> بخت آزمایی غیر معوض آن است که در برخی مراسمات به نام افراد قرعه‌کشی انجام می‌شود و اسم هرکس خارج شد جایزه‌ای به او تعلق می‌گیرد.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> | به گفته حسین حلی بخت‌آزمایی به دو صورت غیر مُعَوَّض و مُعَوَّض اجرا می‌شود.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۲.</ref> بخت آزمایی غیر معوض آن است که در برخی مراسمات به نام افراد قرعه‌کشی انجام می‌شود و اسم هرکس خارج شد جایزه‌ای به او تعلق می‌گیرد.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۱.</ref> بخت آزمایی معوض با خرید بلیت بخت‌آزمایی است.<ref>حلی، بحوث فقهیة، ۱۴۱۵ق، ص۵۲.</ref> به گفته پژوهشگران آنچه سبب توجه و اهمیت مسئله بخت‌آزمایی برای فقیهان است مبنابودن شانس و احتمال در کسب مال یا به تعبیر دیگر احتمال قماری‌بودن خرید این بلیت‌ها است.<ref>نظری علوم، اسفندیارپور، «نسبت‌سنجی فقهی حقوقی بخت‌آزمایی با قمار»، ص۱۴۸.</ref> همچنین برخی روشنفکران چون [[جلال آل‌احمد]] این بلیت‌ها را تقلیدی از فرهنگ غرب دانسته و مخالف آن بوده‌اند.<ref>سادات‌بیدگلی، بهشتی‌سرشت، برزن، «بلیت‌های بخت‌آزمایی در دوره پهلوی و واکنش مخالفین آنها»، ص۲۴۴و۲۴۷.</ref> | ||
==بلیت بخت‌آزمایی== | ==بلیت بخت‌آزمایی== | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۴: | ||
*نیت طرفین؛ مثلا کسب سود یا انگیزه‌های خیرخواهانه؛ | *نیت طرفین؛ مثلا کسب سود یا انگیزه‌های خیرخواهانه؛ | ||
*شیوه اجرای بخت‌آزمایی با توجه به شکل عقود مثلا در قالب [[قرض|عقد قرض]]، [[عقد بیع|بیع]] یا [[عقد وکالت|وکالت]]؛ | *شیوه اجرای بخت‌آزمایی با توجه به شکل عقود مثلا در قالب [[قرض|عقد قرض]]، [[عقد بیع|بیع]] یا [[عقد وکالت|وکالت]]؛ | ||
*وجود یا عدم وجود [[شخص حقوقی]] به عنوان متولی؛ مثلا متولی | *وجود یا عدم وجود [[شخص حقوقی]] به عنوان متولی؛ مثلا متولی عملیات بخت‌آزمایی دولت یا نماینده آن باشد و یا شرکت یا موسسه خصوصی.<ref>نظری علوم، اسفندیارپور، «نسبت‌سنجی فقهی حقوقی بخت‌آزمایی با قمار»، ص۱۵۰.</ref> | ||
[[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] شرکت در بخت‌آزمایی و دریافت جایزه‌ای که به نیت امور خیرخواهانه باشد را جایز | [[سید علی حسینی سیستانی|سید علی سیستانی]] شرکت در بخت‌آزمایی و دریافت جایزه‌ای که به نیت امور خیرخواهانه باشد را جایز میداند. او معتقد است تهیه بلیط به نیت برنده شدنِ احتمالی یا به عنوان قرض، حرام است.<ref>سیستانی، «حکم شرعی بلیت بخت‌آزمایی»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی.</ref> [[امام خمینی]] با حرام دانستن بخت آزمایی به قصد سود یا قرض، معتقد بود برخی شرکت‌ها با قصد اغفال متدینین نام بخت‌آزمایی را به «کمک به امور خیر» تغییر دادند و همان مسیر حرام را پیش گرفتند. به باور او اگر قصد واقعی بر امور خیر باشد بخت‌آزمایی جایز است.<ref>خمینی، تحرير الوسيلة، مؤسسه مطبوعات دار العلم، ج۲، ص۶۱۹-۶۲۰.</ref> دلیل فقیهان بر حرمت عملیات بخت‌آزمایی برخی آیات قرآن است که دلالت بر [[آیه تجارت|حرام بودن اکل مال به باطل]]<ref>سوره نساء، آیه ۲۹.</ref> و یا حرام‌بودن برخی کارهایی که قمار محسوب‌شده دارد.<ref>سوره مائده، آیه ۳؛ حلی، بحوث فقهیه، ۱۴۱۵ق، ص۵۹و۶۵.</ref> آنها با تکیه بر روایاتی که مضمون آنها «حلال نبودن مالی که از روی رضایت خاطر پرداخت نشده»<ref>حلی، نهج الحق و كشف الصدق، ناشر: دار الكتاب اللبناني‌ص۴۹۳. | ||
</ref> و یا «حلال نبودن مالی که از راه‌های شرع‌پسند بدست نیامده»<ref>عاملی، وسائل الشیعه، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۲۷، ص۱۵۶.</ref> و همینطور سفیهانه و بدون غرض عقلایی<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱. | </ref> و یا «حلال نبودن مالی که از راه‌های شرع‌پسند بدست نیامده»<ref>عاملی، وسائل الشیعه، الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۲۷، ص۱۵۶.</ref> و همینطور سفیهانه و بدون غرض عقلایی<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱. | ||
حائری، «مبانی فقهی جوایز بانکها» ص124. | حائری، «مبانی فقهی جوایز بانکها» ص124. | ||
</ref> و غرری<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱. | </ref> و [[قاعده غرور|غرری]]<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱. | ||
</ref> برشمردن بخت‌آزمایی به حرام بودن آن حکم کرده‌اند.<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱.؛ حلی، بحوث فقهیه، ۱۴۱۵ق، ص۵۹-۷۳. | </ref> برشمردن بخت‌آزمایی به حرام بودن آن حکم کرده‌اند.<ref>زین‌الدین، كلمة التقوى، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۸۱.؛ حلی، بحوث فقهیه، ۱۴۱۵ق، ص۵۹-۷۳. | ||
</ref> | </ref> | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۸: | ||
==جوایز بانکی== | ==جوایز بانکی== | ||
نظرات فقیهان در مورد جوایزی که بانکها در قبال سپرده گذاری به مشتریان خود | نظرات فقیهان در مورد جوایزی که بانکها در قبال سپرده گذاری به مشتریان خود میدهند متفاوت است. به فتوای [[سید موسی شبیری زنجانی|موسی شبیری]] و [[لطف‌الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]] اگر هنگام افتتاح حساب شرط شرکت در قرعه کشی نشده باشد (هرچند به نیت شرکت در قرعه کشی باشد) این جوایز حلال است. [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] و [[حسین نوری همدانی|نوری همدانی]] جوایز بانکها را نوعی [[هبه]] می‌دانند. حسین نوری معتقد است چه با شرط‌شدن قرعه‌کشی و چه بدون آن این جوایز حلال است.<ref>سایت انجمن مالی اسلامی، «احکام جوایز بانکی».</ref> برخی پژوهشگران با پذیرفتن نظر حسین حلی مبنی بر حلال بودن بخت‌آزمایی معتقدند جوایز بانکی از نگاه شرع حرام نیستند.<ref>حایری، اسلامی، «مبانی فقهی جوایز قرض‌الحسنه بانکها»، ص۱۲۹.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||