توسل: تفاوت میان نسخه‌ها

این نوع توسل بدین صورت است که مثلاً توسل‌کننده می‌گوید: «اللهمَّ انّی أتوسلُ إلیک بنبیکَ محمد(ص) اَن تقضی حاجتی؛ خدایا به واسطه پیامبرت محمد(ص) به تو توسل می‌جویم که حاجتم را برآورده ساز».<ref>سبحانی، التوسل، ص۶۹.</ref>  

از نظر [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را عملی غیر مشروع و [[بدعت]] است؛ به گفته او از صحابه و فقیهان گذشته کسی چنین عملی انجام نداده و دلیلی بر مشروعیت و جواز آن وجود ندارد.<ref>ابن‌تیمیه، مجموعة الرسائل و المسائل، لجنة التراث العربی، ج۱، ص۲۲-۲۳.</ref> همچنین [[محمد بن عبدالوهاب]]، پایه‌گذار [[وهابیت|فرقه وهابیت]]<ref>عبدالوهاب، کشف الشبهات، ۱۴۱۸ق، ص۵۱-۵۲.</ref> و به پیروی از او عالمان وهابی توسل به انبیاء و اولیای الهی پس از وفاتشان را [[شرک]] و بدعت پنداشته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌باز، التوسل المشروع و توسل الممنوع، ۱۴۲۸ق، ص۳۵-۳۶.</ref>

این دیدگاه نیز از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت نقد شده است. محمد بن علی شوکانی (درگذشت: ۱۲۵۰ق)، عالم و فقیه زیدی، برای مشروعیت توسل به پیامبر(ص) هم در زمان حیات و هم پس از وفات وی، به اجماع صحابه استناد کرده و گفته است هیچ‌یک از [[صحابه|صحابه پیامبر]] مشروعیت این نوع توسل را انکار نکرده‌اند.<ref>شوکانی، الدر النضید، دار ابن حزیمه، ص۲۰.</ref> همچنین احمد بن محمد قسطلانی (درگذشت: ۹۲۳ق)، مورخ و محدث شافعی اهل مصر، گفته است اخبار و آثار توسل به پیامبر(ص) پس از حیات وی، قابل شمارش نیست.<ref>قسطلانی، المواهب اللدنیة، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۶۰۶.</ref> به‌گفته سمهودی در توسل به پیامبر(ص)، تفاوتی بین این که در زمان حیات وی باشد یا پس از آن، نیست.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵.</ref> او به روایاتی از منابع حدیثی اهل‌سنت اشاره کرده است که برپایه آن‌ها صحابه پس از وفات پیامبر(ص) برای امور مختلف به وی متوسل می‌شدند.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref>  

جعفر سبحانی نیز گفته است: سیره مسلمانان بر این بوده است که همان‌طور که در زمان حیات پیامبر(ص) به وی توسل می‌جستند، پس از وفات نیز به او متوسل می‌شدند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۵۲.</ref> محمد بن زاهد کوثری (درگذشت: ۱۳۷۱ق)، عالم حنفی اهل ترکیه، گفته است منکرِ توسل به پیامبران و صالحان پس از وفاتشان، به فنای ارواح پس از مرگ اعتقاد دارد و منکر [[معاد]] و حیات اخروی است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۴.</ref> او منحصر دانستن روایات مشروعیت توسل به زمان حیات توسل‌شدگان را تحریف این روایات و تأویل بدون دلیل آن‌ها دانسته است.<ref>کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، المکتبة الازهریة للتراث، ص۵.</ref>

==شرک‌آمیز دانستن توسل به مقام و منزلت پیامبر و اولیای الهی==

توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) به این صورت است که متوسل‌گننده بگوید: «اللهمَّ إنّی أتوسل إلیک بجاه محمدٍ(ص) و حُرمته أن تقضی حاجتی؛ خدایا من مقام و احترامی که پیامبر(ص) نزد تو دارد را وسیله قرار می‌دهم که حاجتم را برآورده فرمایی».<ref>سبحانی، آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۱۴۶.</ref> محمدنسیب رفاعی، از عالمان وهابی، بر این نظر است که دلیلی بر مشروعیت تقرب به خداوند به وسیله مقام و احترام پیامبر(ص) و اولیای الهی، وجود ندارد و از صحابه پیامبر کسی چنین توسلی نکرده است.<ref>رفاعی، التوصل الی حقیقة التوسل، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۸-۱۸۹.</ref> عبدالعزیز بن باز (درگذشت: ۱۴۲۰ق)، مفتی وهابی اهل عربستان، نیز این نوع توسل را بدعت و شرک‌آمیز دانسته و به حرمت آن فتوا داده است.<ref>ابن‌باز، مجموع فتاوی ابن‌باز، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۲۲.</ref>

این دیدگاه از سوی عالمان شیعه و اهل‌سنت نقد شده است. از نظر سمهودی توسل به مقام پیامبر(ص) و برکت وجود وی نزد خداوند، سیره پیامبران و سلف صالح بوده و در هر زمانی؛ چه پیش از خلقت و چه در زمان حیات و پس از وفات وی بوده است.<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۹۳.</ref> شهاب‌الدین آلوسی (درگذشت: ۱۲۷۰ق)، مفسر و فقیه شافعی، نیز توسل به جایگاه و منزلت پیامبر(ص) و افراد صالحی که نزد خداوند دارای منزلت باشند را مشروع دانسته است.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۱۲۸.</ref>

[[جعفر سبحانی]] از علمای شیعه می‌گوید: توسل به حق و منزلت پیامبران و بندگان صالح بدین معنا نیست که برای آنان یک حق ذاتی بر خداوند لازم است تا شرک به شمار آید؛ بلکه همه حق متعلق به خداوند است و او از روی فضل و کرامتش به برخی بندگان و در جهت تکریم آنان، مقام و منزلتی اعطا می‌کند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۸۲.</ref>

دار الإفتاء مصر، در پاسخ به حکم توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص)، با استناد به [[آیه وسیله|آیه ۳۵ سوره مائده]] و [[آیه ۵۷ سوره اسراء]] و برخی روایات، چنین فتوا داده است که فرقی بین توسل به منزلت پیامبر(ص) و توسل به خود وی نیست و توسل به مقام و منزلت پیامبر(ص) و سایر انبیاء، از امور مشروعی است که مشروعیت آن در قرآن و [[سنت|سنت پیامبر]] اثبات شده است.<ref>[https://www.dar-alifta.org/ar/fatawa/14393/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8% «حکم التوسل بالأنبیاء والأولیاء والصالحین وطلب المدد منهم»، سایت دار الإفتاء المصریة.]</ref>

توسل به اسماء و صفات الهی به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِاسْمِک یا اللّهُ، یا رَحْمنُ، یا رَحِیمُ...خَلِّصْنا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ؛ خدایا از تو می‌خواهم به نامت، ای خدا، ای بخشنده، ای مهربان...ما را از آتش رهایی بخش ای پروردگار من».<ref>کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> گفته می‌شود بین مسلمانان هیچ اختلافی در مشروعیت این قسم از توسل وجود ندارد.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۴؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> در [[آیه ۸۰ سوره اعراف]] خداوند دستور داده که با اسماء حسنایش خوانده شود.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ البانی، التوسل، انواعه و احکامه، ۱۴۲۱ق، ص۳۰.</ref> همچنین گفته می‌شود روایات زیادی از پیامبر(ص) و [[امامان شیعه|امامان معصوم(ع)]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۵۳۹؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ص۱۷۷.</ref> بر مشروعیت این نوع توسل دلالت دارند.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۲؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۴.</ref> [[دعای جوشن کبیر]] مشتمل بر صد بند است و در آن به ۱۰۰۱ اسم و صفت از اوصاف الهی توسل می‌شود.<ref>کفعمی، المصباح، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۷.</ref> همچنین در روایاتی به خواندن این دعا در [[شب قدر|شب‌های قدر]] توصیه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۷.</ref>

توسل به قرآن به این صورت است که مثلاً توسل‌کننده بگوید: «اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَمَا فِیهِ وَفِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَأَسْماؤُکَ الْحُسْنیٰ...أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ؛ خدایا از تو می‌خواهم به حق کتاب نازل شده‌ات (قرآن) و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگت و نام‌های نیکویت...اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی».<ref>سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.</ref> در برخی روایاتی که در منابع روایی اهل‌سنت و شیعه وارد شده،<ref>برای نمونه نگاه کنید به بن حنبل، مسند احمد، ۱۴۲۱ق، ج۳۳، ص۱۴۶؛ سید بن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۳۴۶.</ref> متوسل شدن به قرآن برای تقرب به خداوند یا خواستن چیزی از او، مشروع دانسته شده است.<ref>سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۵-۲۶.</ref> در برخی روایات از امامان معصوم، به واسطه قرار دادن قرآن، ضمن مراسم [[قرآن به سر گرفتن]] در [[شب قدر|شب‌ قدر]]، توصیه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۰.</ref>

توسل به [[عمل صالح|اعمال صالح]] را یکی از اقسام توسل دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref> در روایتی به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] اعمالی همچون [[ایمان|ایمان به خدا]] و پیامبر(ص)، [[جهاد|جهاد در راه خدا]]، به پا داشتن [[نماز]] و پرداختن [[زکات]]، [[روزه|روزه گرفتن]]، حج گذاردن، [[صله رحم|صِله رَحِم]] و [[صدقه|صدقه دادن]] از بهترین‌ وسیله‌های تقرب به خداوند معرفی شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴ش، خطبه ۱۱۰، ص۱۶۳.</ref> درخواست دعا از فردی که به برکت وجودش، امید [[استجابت دعا]] از وی وجود دارد را از دیگر اقسام توسل بر شمرده‌اند که عالمان مسلمان با توجه به برخی آیات قرآن و روایات، به مشروعیت آن نظر داده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبحانی، التوسل مفهومه وأقسامه وحکمه فی الشریعة الإسلامیة الغرّاء، ۱۳۷۴ش، ص۲۷-۳۲ و ۳۹؛ حمیری، التأمل فی حقیقة التوسل، ۱۴۲۸ق، ص۴۵-۴۸.</ref>