اباضیه: تفاوت میان نسخه‌ها

#و دیگر از جهت انتساب فعل به بنده که اکتساب نامیده می‌شود و قدرت بنده بر فعل همین است<ref>طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۱۲۸-۱۲۹؛ معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۶۰.</ref>

===جهان عقبی و احوال انسان پس از مرگ===

اباضیه در مادی یا معنوی بودن [[صراط]] و [[میزان]] اختلاف کرده‌اند.<ref>بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ۷۳.</ref><ref> برای این اختلاف رک: سالمی از علمای اباضی مذهب، صراط را طریق واضح و دین مستقیم می‌داند، نه پلی بر جهنم که نازک‌تر از موی و تیزتر از شمشیر است طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۱۲۶، ۱۶۱-۱۶۲؛ اسمیت، ۲۸۲. اما جیطالی ضمن قبول این معنی و تعبیر آن به طریق الاسلام و تطبیق آن به «الصراط المستقیم»، صراط را به معنی پلی ممتد بر جهنم نیز می‌پذیردج ۱، ص۲۴۶-۲۴۷، ۵۵۱؛ اما در باب میزان، نظر اکثر آنان این است که اعمال بندگان اعراض‌اند، نه اجسام. بنابراین، آیات و احادیث مربوط به میزان را تفسیر می‌کنند و می‌گویند که مراد از آن تمییز اعمال و تفصیل آن‌هاست طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۱۲۶؛جیطالی نیز در این باب می‌گوید که مقصود از میزان فصل و تمییز اعمال و نیات است ج۱، ص۲۴۵.</ref>

===وقایع آخرالزمان===

{{پایان}}

#طلوع خورشید از مغرب؛

#[[دجال|فتنهٔ دجال]]؛

#خروج [[یأجوج و مأجوج]]؛

#خروج دابه‌الارض؛

'''جغراف در باور اباضیان مغرب'''

اباضیان مغرب دربارهٔ وقایع دورهٔ پیش از پایان جهان عقاید غریبی دارند که نزد دیگر فرق اسلامی به کلی ناشناخته است<ref>لویکی، «یک اعتقاد...»، ۳۱۷.</ref>: همهٔ اباضیانی که دین و ایمان خود را حفظ کرده باشند، در دوره‌ای که منتهی به پایان جهان می‌شود، در سرزمینی نیمه‌اسطوره‌ای به نام «جُغراف» گرد می‌آیند<ref>لویکی، «یک اعتقاد...»، ۳۱۷.</ref> جغراف منزلگاه آخر مؤمنان است و پارسایان اباضی تا فرا رسیدن پایان جهان در آنجا مقیم خواهند بود، و بنا بر یک روایت مدت اقامت آنان در جغراف ۳ سال به درازا خواهد کشید<ref>لویکی، «یک اعتقاد...»،۳۲۱.</ref> روایات مربوط به ارض جغراف باید ساخته و پرداختهٔ ساکنان افریقای شمالی باشد<ref>لویکی، «یک اعتقاد...»،۳۲۵-۳۲۶.</ref>

===آراء سیاسی===

*'''اباضیان و خلفای راشدین''': با اینکه اباضیان جدید خود را از خوارج بری می‌دانند، معمر در کتاب خود از مواضع خوارج در برابر [[حضرت علی(ع)]] دفاع می‌کند<ref>معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ۲(۲)/۲۷۳.</ref> و بر اتفاق اباضیه با خوارج در نظر خاصی که در باب [[خلافت]] دارند، تصریح می‌کند.<ref>معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۶۳-۶۴؛درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب،ج ۲، ص۲۰۲.</ref>

*'''مسالک اجتماعی اباضیان:''' اباضیه در حیات اجتماعی به چهار شیوهٔ سلوک<ref>معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۹۳؛ اسمیت، ۲۸۴.</ref> یا چهار مسلک قائل‌اند:

#'''مسلک الشِّراء''':در حالتی که جامعهٔ اباضی در ضعف باشد و نتواند مستقیماً به جنگ برخیزد، مسلک الشراء پیش می‌آید، یعنی گروهی اندک از آنان (دست کم ۴۰ تن) از جان خود گذشته قیام می‌کنند و به مبارزه با ظلم و فساد می‌پردازند. اینان که شُراه (جمع شاری) خوانده می‌شوند، حتی اگر به حکم ضرورت و برای تأمین حوایج و لوازمِ ادامهٔ فعالیت به شهر و دیار خود برگردند، مانند غریبی مسافر نماز را شکسته می‌خوانند. شراه به مبارزه ادامه می‌دهند تا کشته شوند یا به مقصود برسند، و البته خطر و احتمال کشته شدنشان به مراتب بیش‌تر است. اینان نمی‌توانند مبارزه را ترک گویند، مگر آنکه تعدادشان به سه تن تقلیل یافته باشد. به عقیدهٔ اباضیه، شراه زندگی این جهانی را به بهای بهشت به خدا می‌فروشند<ref>معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۹۴-۹۵؛ اسمیت، ۲۸۴.</ref> اباضیه همچون خوارج دیگر، این معنی را از آیهٔ ۱۱۱ [[سوره توبه|سورهٔ توبه]] اخذ کرده‌اند<ref>نیز: بقره، آیه ۲۰۷؛ نساء، آیه ۷۴.</ref>

#'''مسلک الکتمان''':در این حالت هیچ‌گونه امکان دفاع و مبارزه در جامعه نیست و به ناچار باید به ظلم گردن نهاد. در دورهٔ کتمان اباضیان احوال خود را مخفی نگاه می‌دارند و [[تقیه]] می‌کنند و در همان حال که در میان مخالفان دینی خود زندگی می‌کنند، واجب است که از مساعدت به ظالمین اجتناب کنند، کمترین پیوستگی را با آنان داشته باشند و تنها به امور خود بپردازند<ref>اسمیت، ۲۸۴-۲۸۵؛ معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۹۵-۹۶؛ نیز نک: درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۶.</ref>

هرگاه پیمان امامت با کسی بسته شد، مجاز به ترک آن نیست. فرار از مسئولیتی که جامعهٔ اباضی در تصدی وظایف ولایت برعهدهٔ کسی گذارده است، بعد از اینکه حجت بر او تمام شد، گناه است<ref>درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۷۱؛ بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ۷۴.</ref> از سوی دیگر بر مؤمنین است که تحت حکومت امام عادل بمانند و در کارها به او مساعدت کنند و تا زمانی که عادل و برحق باشد اطاعتش را واجب دارند.

*'''عزل امام'''

به نوشتهٔ بارونی شورا شالوده و پایهٔ اساسی حکومت در مذهب اباضیه است<ref>بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه،ص ۳۷.</ref>

[[عبدالله بن یحیی]]، طالب الحق، در خطبهٔ خود در صنعا به «الولایه لاهل ولایه الله» و «العداوه لاعداءالله» دعوت کرد<ref>ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ۲ج ۳، ص۲۲۷.</ref> بر هر [[تکلیف|مکلف]] اباضی واجب است که خداوند و اولیای او را دوست بدارد و از دشمنان خداوند و اولیای او [[تبری]] جوید<ref>جیطالی، قناطر الخیرات، ج ۱، ص۲۵۴، ج ۲، ص۳۳۷-۳۳۹؛ معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۸۳، ۲(۲)/۲۲۹.</ref>

*'''ولایت''' از نظر آنان وجوب محبت هر اباضی نسبت به مؤمنی است که حریص به ادای واجبات، دوری جوینده از محرمات، متخلق به اخلاق اسلامی، تسلیم به تعالیم پیامبر اکرم و پیرو آثار سلف صالح باشد.

===اصول و مبانی فقهی===

اباضیه برخلاف بیش‌تر فرق اسلامی باب [[اجتهاد]] را بسته نمی‌دانند<ref>نک: معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۷۱-۷۲.</ref>

'''بعضی احکام فقهی''':

*اباضیه به قصر [[نماز مسافر]] هر قدر سفر طول بکشد قائل‌اند، به شرط آنکه مسافر قصد اقامت (حداقل چهار روز) در آنجا نکند و آن را وطن خود نگیرد<ref>بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ۷۶.</ref>

*[[نماز جمعه]] را همواره واجب می‌دانند، حتی اگر امام جائر باشد<ref>طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۶۷.</ref>

*آنان اختلاف ملل را از موانع [[ارث]] می‌دانند: مسلمان از مشرک و کافر و مرتد ارث نمی‌برد و نمی‌تواند برای مرتد ارث بگذارد<ref>موسوعه، ج ۴، ص۹۹.</ref>

*نزد اباضیه [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف، نهی از منکر]] و [[جهاد]] از اهمیت خاص برخوردار است. جیطالی آن‌ها را «قطبِ اعظم دین» می‌خواند<ref>جیطالی، قناطر الخیرات،ج ۲، ص۱۲۹.</ref> آنان در اهمیت فریضهٔ امر به معروف و نهی از منکر و فضل ادای کلمه حق نزد امام جائر، تا آنجا پیش رفته‌اند که حتی با امکان خطر کشته شدن نیز به استحباب آن رأی داده‌اند، اما به شرطی که در این کار تأثیری باشد<ref>جیطالی، قناطر الخیرات، ج ۲، ص۱۶۵.</ref> در جهاد، بر هر فرد واجب است که به صف کفار هجوم برد و با علم به کشته شدن بجنگد<ref>جیطالی، قناطر الخیرات، ج ۲، ص۱۶۵.</ref> اما اگر پدر و مادر به علت کبر سن یا بیماری یا فقر به پسر محتاج باشند، ماندنش نزد پدر و مادر افضل از جهاد است، به شرط آنکه به شرکت او در جنگ نیاز نباشد. اگر پدر حربی و باغی باشد، به نظر اباضیه، بهتر است که پسر جنگ با پدر و یا کشتن او را به دیگری واگذار کند، ولی اگر او را کشت مجازاتی ندارد<ref>موسوعه، ج ۱، ص۱۴۶، ۲۲۳.</ref>

===نظام و حیات اجتماعی===

اباضیه در عمل و برحسب مقتضیات زمان، نظام اجتماعی خاصی فراهم آوردند که در آن شرایط تشکیل یک جامعهٔ مطلوب از دیدگاه پیروان آن مذهب، و سازمان اداری و فرهنگی لازم برای آن پیش‌بینی شده بود.

عَزّابه: این کلمه از ریشهٔ عُزوب و عِزابت(به معنی عزلت و غربت) مشتق شده است. هر اباضی را که به «حلقهٔ» عزابه بپویندد، عزابی نامند. عزابی کسی است که در راه دین گام بردارد، طلب علم کند و موافق اهل صلاح سلوک نماید؛ یعنی هم به علم و آگاهی مجهز باشد، هم در عمل بر راه راست و درست استوار شده باشد<ref>درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۳-۴.</ref> عزابه یا «حلقه العزّابه» که درواقع هیأت مدیرهٔ اجتماع اباضی است، گروهی از برگزیدگان قوم‌اند که درجات علم را مرحله به مرحله پیموده‌اند و از حاملان کتاب الله شمرده می‌شوند و از همهٔ شئون جامعهٔ اباضی آگاه‌اند و تدبیر امور آن را به‌عهده دارند. اینان از حظوظ نفسانی پرهیز می‌کنند و به مشاغل دنیوی نمی‌پردازند و کمتر وقت و توان خود را برای اموری جون تعلقات خود و اهل و فرزند صرف می‌کنند<ref>معمر، الاباضیه فی موکب التاریخ، ج ۱، ص۹۶-۹۷.</ref>

حلقهٔ عزّابه از میان خود شیخی انتخاب می‌کنند که از دیگران عالم‌تر و دارای کفایت بیش‌تری است که او را شیخ‌العزابه می‌نامند. وی رئیس و سخنگوی هیأت است و امور جامعه و شهر باصلاح دید او جریان می‌یابد. شیخ حکمی صادر نمی‌کند، مگر بعد از اینکه ردی هیأت بر آن قرار گرفته باشد.

==فرق اباضیه==

*'''ابراهیمیه''': ابراهیمیه و چندین فرقه دیگر بر اثر اختلافی فقهی پدید آمدند. ابراهیم از صاحبان فتوای اباضی در [[مدینه]]<ref>بغدادی، الفرق، ۶۴؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ۵۹-۶۰؛ حمیری، الحورالعین، ۱۷۵.</ref> ابراهیم خود را صاحب فتوا می‌دانست<ref>نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۵؛ حمیری، الحورالعین، ص۱۷۵.</ref>، با استناد به آیه «احل الله البیع»<ref>بقره، ۲۷۵.</ref> به جواز فروش کنیز مسلمان به کافر حکم کرد.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۵؛ بغدادی، الفرق، ص۶۴؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ۵۹-۶۰؛ حمیری، الحورالعین، ص۱۷۵.</ref> فردی به نام میمون در مقابل حکم به عدم جواز داد و استدلال ابراهیم را نذیرفت. در اختلاف این دو دسته‌ای توقف کردند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۵؛ بغدادی، الفرق، ص۶۴؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ۵۹-۶۰؛ حمیری، الحورالعین، ص۱۷۵.</ref> در این اختلاف سه فرقه ابراهیمیه، میمونیه و واقفه پدید آمدند. ابوبیهس هیصم، هر سه گروه را [[تکفیر]] کرد.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، بغدادی، الفرق، ص۶۴؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۲۲۰.</ref> پس از آن، گروهی به نام ضحاکیه، حکم ابراهیم را پذیرفت و حتی به جواز [[نکاح]] دختر مسلمان با مرد کافر در دارالتقیه رأی داد.<ref>بغدادی، الفرق، ص۶۴؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۶؛ حمیری، الحور العین، ۱۷۶.</ref>

*'''حسینیه''':پیروان ابوزیاد احمدبن حسین یا حسن طرابلسی بودند. وی گویا تألیفات بسیاری داشته است<ref>طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۶۲-۶۳.</ref> خیلی زود عمریه با حسینیه درآمیختند. عمریه قبل از حسینیه و پیرو عیسی بن عمیر بودند بودند. مذهب خود را به عبدالله بن مسعود نامی نسبت می‌دادند.<ref>طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۶۱، ۶۳؛ درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۴۷.</ref> اینان منکر امامت عبدالوهاب رستمی بودند.<ref>بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ص۵۴.</ref>

*'''حفصیه''': اینان پیروان حفص بن ابی المِقدام بودند. حفصیه [[ایمان]] را تنها بر پایهٔ معرفت خداوند تعالی استوار می‌دانند.<ref>فخر رازی، اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین، ص۵۱.</ref> تنها آن کس که خداوند تعالی را انکار کند، مشرک است<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۷۰؛ بغدادی، الفرق، ۶۲؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص۲۴۷؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ۵۹.</ref> اینان بعداً معتقد شدند که ایمان به کتب و رسل هم متصل به [[توحید]] است و هرکه آن‌ها را منکر شود، مشرک است<ref>اشعری، مقالات الاسلامیینص ۱۷۰؛ بغدادی، الفرق، ص۶۲.</ref>

*'''نَفاثبه''': این فرقه منسوب به فرج بن نصر، معروف به نفاث<ref>بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ۴۲: نفات.</ref> است که نزد امام افلح بن عبدالوهاب شاگردی کرد، اما سرانجام به انکار امام برخاست<ref>درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۷۷- ۷۸.</ref> دانش او را ستوده‌اند.<ref>نک: درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۷۹؛ بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ۴۳.</ref> نفاث ظاهراً بر اثر فشارهای دستگاه حکومتی به بغداد رفت و به تنها نسخه‌ای که از «دیوان» (مجموعهٔ احادیث) جابربن زید دست یافت و از آن نسخه برداشته با خود به مغرب برد<ref>درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۸۰ -۸۲؛ بارونی، مختصر تاریخ الاباضیه، ص۴۳.</ref>

*'''نُکّار''': پیروان یزید بن فندین بودند و باور داشتند در میانشان افرادی عالم‌تر از عبدلوهاب است. عبدالوهاب پس از پدرش عبدالرحمن رستمی، امام اباضیه شده بود. ابن فندین با پیروان بسیار خروج کرد. عالمان اباضی از او حمایت نکردند. تنها [[فقیه|فقیهی]] مصری<ref>طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۵۲: لیبیایی.</ref> به نام شعیب به نفع ابن فندین فتوا داد و خود به تاهرت رفت. ابن فندین به یاری او علم طغیان برافراشت. در جنگی که روی داد، امام عبدالوهاب پیروز و ابن فندین کشته شد. شعیب هم به مصر یا طرابلس گریخت.<ref>درجینی، کتاب طبقات المشایخ بالمغرب، ج ۱، ص۴۹-۵۱، ۵۴؛ بارونی. ۳۸-۳۹؛ طعیمه، الاباضیه عقیده و مذهباً، ۵۰-۵۲.</ref>

*'''یزیدیه''': اینان پیروان یزیدبن اُنَیسه یا یزیدبن ابی انیسه بودند<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۰؛ بغدادی، الفرق، ۱۶۷؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص۲۴۸.</ref> عقایدشان از اباضیه دور است. یزیدیه خود را از یاران [[خوارج|محکّمهٔ]] نخستین می‌دانستند و از همهٔ خوارج پس از ایشان تبری می‌جستند، اما فقط به همراهی با اباضیان اقرار داشتند<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۰-۱۷۱؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص۲۴۸.</ref> اینان هر گناهی را، چه صغیره چه کبیره، شرک می‌دانستند و می‌گفتند که هر کس حدّ بر او واجب شود، کافر و مشرک است<ref> شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص۲۴۹.</ref> یزید کسی از [[اهل کتاب]] را که به رسالت حضرت محمد(ص) شهادت دهد، حتی اگر به دین او درنیاید، دوست خود می‌خواند<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۰-۱۷۱ بغدادی، الفرق، ۱۶۷؛ بغدادی، الملل، ۷۸؛ شهرستانی، الملل و النحل، ۲۴۹؛ ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل،ج ۴، ص۱۸۸.</ref> نظر غریب دیگری که به یزیدیه نسبت داده‌اند، این است که به اعتقاد ایشان خداوند رسولی از عجم خواهد فرستاد و کتابی بر او نازل خواهد کرد و او شریعت محمد(ص) را ترک گفته شریعت جدیدی خواهد آورد؛ و می‌گفتند که این پیامبر از [[صابئین]] است<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۰-۱۷۱؛ شهرستانی، الملل و النحل، ص۲۴۹؛ بغدادی، الفرق، ۱۶۷؛ اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ۱۴۰.</ref> به گفتهٔ اشعری<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ج ۱، ص۱۷۰-۱۷۱.</ref> از اباضیه بعضی در کار یزیدیه توقف کردند و برخی دیگر خود را از آنان بری دانستند، ولی چنین به نظر می‌رسد که کلاً از آن‌ها برائت جسته و حتی حکم به کفر و شرکشان داده باشند، چنانکه ابن حزم<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل،ج ۴، ص۱۸۹.</ref> بدین نکته اشارت دارد.