تفسیر تطبیقی (مقارن): تفاوت میان نسخه‌ها

[[محمدعلی رضایی اصفهانی]] مؤلف [[تفسیر قرآن مهر (کتاب)|تفسیر قرآن مهر]]، تفسیر تطبیقی را بر سه قسمِ ۱. تفسیر تطبیقی بین قرآن و عهدین، ۲. تفسیر تطبیقی بین مذاهب اسلامی، ۳. تفسیر تطبیقی بین قرآن و علوم دیگر، تقسیم کرده است.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۲-۷۶.</ref> با این حال فتح‌الله نجارزادگان مؤلف کتاب تفسیر تطبیقی، معتقد است تفسیر تطبیقی به مقایسه دیدگاه [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] درباره مفاهیم قرآن اختصاص دارد و شامل مقایسه روش‌ها و مکتب‌های فکری دیگر نمی‌شود.<ref>نجارزادگان، تفسیر تطبیقی، ۱۳۸۳ش، ص۱۳.</ref>

تفسیر تطبیقی بین مذاهب اسلامی از گذشته مورد توجه مفسران شیعه و سنی بوده است.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۳.</ref> از مفسران شیعه، [[شیخ طوسی]] (درگذشت: ۴۶۰ق) در [[التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر تبیان]] و [[طبرسی]] (درگذشت: ۵۴۸ق) در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|کتاب مجمع البیان]]، در آیات مربوط به [[ولایت]] و [[جبر و اختیار|جَبْر]] و [[تفویض|تَفویض]]، آراء [[معتزله|مُعتَزلی‌ها]] و [[اشاعره|اَشاعِره]] را بررسی و با دیدگاه شیعه مقایسه کرده‌اند؛ چنان‌که [[فخر رازی]] (درگذشت: ۶۰۶ق) از مفسران اهل سنت در [[مفاتیح الغیب (کتاب)|تفسیر مَفاتیح الغَیْب]] دیدگاه‌های تفسیری و کلامی شیعه و سنی را مقایسه کرده است.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۳.</ref> گفته شده بارزترین کتاب تفسیری که مطابق این روش نوشته شده، [[التفسیر الاثری الجامع (کتاب)|کتاب التفسیر الأثری الجامع]] نوشته [[محمدهادی معرفت]] است.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۳.</ref>

در روش تفسیر تطبیقی بین قرآن و عهدین، متن قرآن و [[عهدین|عَهْدَین]] در موضوع‌های مشترک (مانند [[قصص الانبیاء|داستان مربوط به پیامبران]]) با هم مقایسه می‌شوند.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۲.</ref> در این روش تفسیری، یکسان بودن منبع قرآن و دیگر کتاب‌های آسمانی (یعنی [[وحی|وحیانی]] بودن آنها) تبیین می‌شود و [[تحریف کتاب‌های آسمانی|تحریف واقع شده در عهدین]] و [[تحریف‌ناپذیری قرآن|سلامت قرآن از تحریف]] توضیح داده می‌شود.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۲.</ref> [[محمدحسین طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]] ذیل مباحث مربوط به [[داستان آدم و حوا]]، و [[محمدجواد بلاغی]] در [[آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر آلاءُ الرَّحمن]] از این روش استفاده کرده‌اند.<ref>رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن (۳)، ۱۳۹۲ش، ص۷۲.</ref>

در روش تفسیر تطبیقی بین قرآن و علوم دیگر، مسأله یا مسائل مشترکی از علوم مختلف که با قرآن نیز مرتبط باشد، بحث می‌شود.<ref>تمیمی، اصول و قواعد التفسیر الموضوعی للقرآن، ۱۴۳۶ق، ص۱۲۲-۱۲۳.</ref> این روش تفسیری در شرح [[آیات علمی قرآن]]، برطرف کردن توهمِ [[تعارض علم و دین]]، و به دست آوردن نظریه علمی قرآن مفید ارزیابی شده است.<ref>تمیمی، اصول و قواعد التفسیر الموضوعی للقرآن، ۱۴۳۶ق، ص۱۲۳.</ref> جواز و حجیت تفسیر علمی، شامل بودن قرآن بر کلیات علوم، و وجود رابطه بین قرآن و علم را از اصول و مبانی این روش تفسیری دانسته‌اند.<ref>تمیمی، اصول و قواعد التفسیر الموضوعی للقرآن، ۱۴۳۶ق، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref> همچنین به کارگیری علوم برای فهم آیات قرآن، توجه به زبان قرآن و فضای تاریخی آن، و لزوم به کارگیری [[جری و تطبیق]] در تفسیر آیات، از قواعد این روش معرفی شده است.<ref>تمیمی، اصول و قواعد التفسیر الموضوعی للقرآن، ۱۴۳۶ق، ص۱۲۸-۱۳۰.</ref> برای این روش تفسیری آسیب‌هایی را برشمرده‌اند؛ تحمیل دیدگاه‌های علمی بر آیات قرآن، تلاش برای استخراج تمام جزئیات یک علم از قرآن و غفلت از سیاق و فضای نزول آیات و در نتیجه ارائه تفسیری ناقص از آیات قرآن از جمله این آسیب‌ها است.<ref>تمیمی، اصول و قواعد التفسیر الموضوعی للقرآن، ۱۴۳۶ق، ص۱۳۰.</ref>