قبیله حمیر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حِمْیَر''' نام قبیله بزرگ و كهن عرب [[قحطانی]] و نام دولتی در [[یمن]] بود. افراد این قبیله در [[سال نهم هجری]]، [[اسلام|مسلمان]] شدند. قبل از آن، مردم این قبیله [[بت‌پرست]]، [[مسیحی]] و [[یهودی]] بودند. [[پیامبر اكرم‌ (ص)]] [[معاذ بن جبل|مُعاذ بن جَبَل]] را برای تعلیم احكام اسلام همراه [[مالک بن مراره]] نزد حمیریان فرستاد. در [[جنگ صفین]] بسیاری از آنان با [[معاویه]] همراه بودند.

نسب قبیله حمیر به حمیر بن سَبَأ بن یشْجُب‌ بن یعْرُب‌ بن قَحطان‌ بن عابِر می‌رسد. مورخان مسلمان نام اصلی [[حمیر بن سبأ]] را العَرَنْجَج یا العَرَنج<ref>ابن‌درید، ج۲، ص۳۶۲؛ مسعودی، تنبیه، ص۱۸۵؛ ابن‌حزم، ص۳۲۹.</ref> و زَید<ref>یعقوبی، ج۱، ص۱۹۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۱۸۵.</ref> ذكر كرده‌اند. درباره سبب نام‌گذاری او به حمیر گفته شده‌است كه وی جامه‌ای سرخ می‌پوشید.<ref>ابن‌درید، ج۲، ص۵۲۳؛ ابن‌منظور، ذیل «حمر» .</ref> نیز گفته شده‌است وی نخستین پادشاهی بود كه تاج طلا برسرگذاشت و این تاج یاقوتی سرخ و درخشنده داشت. از این‌رو، وی را الملك‌الاحمر و سپس حمیر خواندند.<ref>یعقوبی، ج۱، ص۱۹۵.</ref>

بنا بر نقلهای تاریخی پس از حمیر برادرش، [[کهلان‌ بن سبأ]]، به پادشاهی رسید و پس از سلطنتی طولانی (۳۰۰سال) درگذشت و پادشاهی به اولاد حمیر بازگشت.<ref>مسعودی، مروج، ج۲، ص۱۹۶.</ref>

به گفته [[حمزه اصفهانی]]،<ref>تاریخ سنی ملوك‌الارض، ص۱۱۳ـ۱۱۴.</ref> در میان همه تواریخ، تاریخ ملوك حمیر از همه مغشوش‌تر است. مسعودی<ref>مسعودی،تنبیه، ص۱۸۶.</ref> به نقل از [[محمد بن موسی خوارزمی]]، مدت پادشاهی آنان را ۱۹۳۸ سال ذكر كرده است.

==دین حمیری‌ها==

* '''مسیحیت''': در عهد [[قسطنطین دوم]] (حك: ۳۳۷ـ۳۴۰میلادی) ، امپراتور روم، پادشاه حمیر تحت‌ تأثیر تئوفیلوس هندی، مبشر مسیحی، به [[مسیحیت|آیین مسیحی]] گروید و مسیحیت در [[یمن]] انتشار یافت و [[کلیسا|كلیساهایی]] در [[ظفار]] و [[عدن]] ساخته شد.<ref>جوادعلی، ج۲، ص۵۲۶؛صالح احمدعلی، ص۳۰.</ref> در زمان فرمانروایی [[ذمر علی یهبر|ذَمَر علی یهَبِر]] (حكومت: ۳۴۰ـ ۳۶۰ میلادی) ، چون [[سد مأرب]] برای دومین‌بار خراب شد،<ref>جوادعلی، ج۲، ص۵۲۶.</ref> [[حبشه|حبشی ها]] فرصت را غنیمت شمردند و به تحریك امپراتور روم‌شرقی و به انگیزه رسیدن به تفوق تجاری، ترویج آیین مسیحیت و مقابله با نفوذ [[ساسانیان]] به یمن حمله كردند.<ref>د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه؛ر.ک: حتّی، ص۶۰.</ref>

* '''یهودیت''': آغاز گرایش حمیر به دین [[یهودیت|یهود]] و كنار گذاشتن بت‌پرستی، به دعوت [[اسعد تبع|اسعد تبّع]] و دو عالم یهودی‌ صورت گرفت كه وی آنها را از [[یثرب]] به [[یمن]] برده بود. گفته شده است كه اسعد قصد ویرانی [[کعبه]] را داشت اما آن دو او را برحذر داشتند.<ref>ابن‌هشام، ۱۳۵۵، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، ۲۷ـ۲۸؛طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۰۷ـ ۱۰۹؛مسعودی، مروج، ج۲، ص۱۹۸.</ref>

* '''بت پرستی''': در اواخر سده چهارم میلادی [[بت‌ پرستی]] در حمیر جای خود را به آیین [[یهود]] داد.<ref>د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Al-Yaman.۳. (a) ".</ref> [[تبان اسعد|ابوکرِب تُبان اَسْعَد]] (یا اسعد تُبَّع، حك: ح ۳۸۵ـ۴۲۰ میلادی) ، پادشاه حمیر، هنگام لشكركشی به [[یثرب]] و اقامت در آنجا، به دین [[یهود]] گروید. حمیر و قبایل متحد آن، پیش از گرایش به [[ادیان توحیدی]]، در جایی به نام بَلْخَع، [[بت نسر|بت نَسْر]] را پرستش می‌كردند.<ref>ابن‌كلبی، ۱۳۳۲، ص۱۱، ۵۷ـ۵۸؛ابن‌حبیب، ۱۴۰۵، ص۳۲۸؛یاقوت حموی، ذیل «بلخع» و «نسر» .</ref> بت نَسْر از آنِ [[ذوالکلاع]]، از طوایف حمیر، بود.<ref>ابن‌هشام، ۱۳۵۵، ج۱، ص۸۲؛طبری، جامع، ذیل نوح: ۲۳.</ref>

[[ذونواس]] واپسین پادشاه دولت حمیر بود كه به دین [[یهودیت|یهود]] گروید و گفته شده است پس از آن بیشتر حمیریان نیز به دین یهود گرویدند. ذونواس كسی است كه در [[نجران]] گودالهایی كند و مسیحیان را كشت و از این‌رو، به صاحب [[اصحاب الاخدود|الاُخدود]] معروف شد،<ref>ر.ک:ابن‌كلبی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۵۴۷؛ابن‌هشام، ۱۳۵۵، ج۱، ص۳۲، ۳۷؛طبری، تاریخ، ج۲، ص۱۱۹، ۱۲۳.</ref> كه در [[قرآن]] كریم نیز به آن اشاره شده است.<ref>ر.ک:بروج: ۴ـ۸.</ref>

در ۵۷۰ میلادی، در پی‌استمداد [[سیف بن ذی یزن|سَیف‌ بن ذی یزَن]] (امیر یمنی) از [[خسرو انوشیروان]]، ایرانیان به فرماندهی وَهْرِز بر [[یمن]] مسلط شدند و حبشیان را بیرون راندند.<ref>ابن‌هشام، ۱۳۵۵، ج۱، ص۶۴ـ۷۱؛مسعودی، مروج، ج۲، ص۲۰۲ـ۲۰۵.</ref>

[[پیامبر اکرم(ص)]] [[معاذ بن جبل|معاذ بن جَبَل]] را برای تعلیم احكام [[اسلام]] همراه [[مالک بن مراره]] نزد حمیریان فرستاد.<ref>ابن‌سعد، ج۵، ص۵۳۰؛یعقوبی، ج۲، ص۷۹.</ref> همچنین نامه‌ای به همراه [[جریر بن عبدالله]] برای اَسْمَیفَعِ/ سُمَیفَعِ بن باكور/ ناكور، پادشاه حمیر، فرستاد و او بسیاری از غلامانش را آزاد كرد.<ref>ر.ک:ابن‌كلبی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۵۴۰ـ ۵۴۱.</ref>

همچنین در [[سال نهم هجری]] ، هیئتی از حمیر به ریاست [[نافع بن زید حمیری]] به نزد پیامبر (ص) رفتند.<ref>ابن‌حجر عسقلانی، ج۸، ص۷۵ـ۷۶.</ref> و از آن حضرت درباره احكام دین پرسش كردند.<ref>ر.ک:طبری، جامع، ذیل بقره: ۲۲۳.</ref> احادیثی نیز منسوب به پیامبراكرم (ص) در ستایش حمیر روایت شده‌است.<ref>ر.ک:ابن حنبل، ج۲، ص۲۷۸، ج۵، ص۲۷۲؛شریف رضی، ص۳۳۹ـ۳۴۰.</ref> گروههایی از حمیریان در فتوحات [[شام]] در زمان [[عمر]] (۱۳ـ۲۳) شركت كردند.<ref>ر.ک:مروزی، ص۲۵۹؛ابن‌عساكر، ج۲، ص۱۴۸، ۱۵۱ـ۱۵۲.</ref> عمر دیوانی برای اداره امور سپاهیان حمیر تشكیل داد.<ref>ابن‌سعد، ج۳، ص۲۹۸؛بلاذری، ص۴۵۲.</ref>

پس از فتوحات اسلامی، دسته‌هایی از طوایف حمیر در شهرهای فتح‌شده،<ref>مطیعی، ج۱۵، ص۴۷۰.</ref> در شام به‌ویژه در شهر [[حمص]]، [[مصر]]،<ref>ر.ک:ابن‌كلبی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۵۳۶، ۵۴۱، ۵۴۳ـ۵۴۵؛خلیفة‌بن خیاط، ص۲۶۷؛ابن‌درید، ج۲، ص۳۶۳؛سمعانی، ج۲، ص۱۹۳، ج۳، ص۵۲۸.</ref> [[بصره]]،<ref>ابن‌كلبی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۵۴۵.</ref> [[كوفه]]،<ref>سمعانی، ج۱، ص۲۹۹؛نووی، ج۳، ص۳۱۰.</ref> و شهرهای [[اندلس]]<ref>ابن‌حزم، ص۴۳۳ـ۴۳۶.</ref> سكنا گزیدند.

در [[جنگ صفین]] ([[سال ۳۷ قمری]]) ،برخی از حمیریان جزو سپاه [[حضرت علی (ع)]]<ref>ر.ک:ابن‌كلبی، ۱۴۰۸، ج۲، ص۵۴۳؛نصربن مزاحم، ص۱۱۷.</ref> و در مقابل، بسیاری از آنان با [[معاویه]] همراه بودند. [[ذوالکلاع|ذوالكَلاع]]، از امرای معاویه، گروهی بزرگ از حمیریان را فرماندهی كرد.<ref>ابن‌كلبی، نسب مَعَدّ والیمن‌الكبیر، ج۲، ص۵۴۰ـ۵۴۱، ۵۴۳؛نصربن مزاحم، ص۲۲۷، ۲۹۰ـ۲۹۱، ۲۹۷؛ابن ابی‌الحدید، ج۴، ص۲۸، ج۵، ص۲۲۷ـ۲۲۸، ۲۳۷.</ref> به گفته [[سید مرتضی علم الهدی]]،<ref>علم‌الهدی،ج ۴، ص۶۱.</ref> مخالفت با حضرت علی(ع) در میان حمیریان شایع بود.

==کتاب‌هایی در مورد حمیر==

مؤلفان اسلامی كتابهایی درباره حمیر تألیف كرده‌اند، نظیر، امثال حمیر از ابن‌كلبی هشام‌بن محمد.<ref>ابن‌ندیم، ص۱۰۹.</ref>

# [[کعب الاحبار|کَعب‌الاحبار]] (متوفی ۳۲) ؛<ref>ابن‌قتیبه، ص۴۳۰.</ref>

# [[مالک بن انس|مالك‌بن اَنس]] (متوفی ۱۷۹) ؛<ref>ابن‌قتیبه، ص۴۹۸؛ابن‌ندیم، ص۲۵۱.</ref>

# سلیمان‌بن موسی كَلاعی (متوفی ۶۳۴).<ref>حجری یمانی، ج۱، جزء۲، ص۲۸۳ـ۲۸۴؛زركلی، ج۲، ص۲۸۵.</ref>

اعراب [[حجاز]]، زبان حمیری را كه ویژه قبیله حمیر و از زبانهای رایج در عهد باستان بوده است،<ref>حمزه اصفهانی، كتاب‌التنبیه، ص۲۰.</ref> به دلیل داشتن واژه‌های نامأنوس، به زبان عجم تشبیه كرده‌اند<ref>زمخشری، ج۳، ص۱۹۸؛ابن‌اثیر، ذیل «طمطم» .</ref> و در مقایسه با زبان عربی [[اسماعیل (ع)]] و فرزندان او (<small>زبان عربی شمال</small>) كه [[قرآن]] به آن نازل شده است، حمیری زبانی غیرفصیح به شمار آمده‌است.<ref>ر.ک:ابن‌حجر عسقلانی، ج۶، ص۲۸۶؛شمس شامی، ج۱، ص۴۸۹.</ref>

*[[عبدالله بن جعفر حمیری]] نویسنده کتاب [[قرب الاسناد (کتاب) |قرب الاسناد]] و که در منابع شیعی [[توثیق]] شده است.<ref>تنقیح المقال، ج۲ص ۱۷۶.</ref><ref>نجاشی، ص۱۶۹.</ref><ref>فهرست، ص۱۲۸.</ref><ref>معالم العلما، ص۶۵.</ref>

*[[محمد بن عبدلله بن جعفر حمیری]] محدث بزرگ شیعی در زمان [[غیبت صغری]]<ref>خلاصه علّامه، ص۱۵۷.</ref>

*[[جعفر بن عبدالله بن جعفر حمیری]] محدث، [[فقیه]] واهل فضل<ref>رجال نجاشی، ص۲۵۲.</ref>

*[[حسین بن عبدالله بن جعفر حمیری]] محدث، فقیه واهل فضل<ref>رجال نجاشی، ص۲۵۲.</ref>

*[[احمد بن عبدالله بن جعفر حمیری]] محدث، فقیه واهل فضل<ref>رجال نجاشی، ص۲۵۲.</ref>

* ابن‌حائك، كتاب الأكلیل، ج۱، چاپ محمدبن علی اكوع، بغداد ۱۳۹۷/۱۹۷۷، ج۸، چاپ نبیه امین فارس، پرینستون ۱۹۴۰، چاپ افست (قاهره) ۱۹۹۹ـ۲۰۰۰.

* عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان‌العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، ج۹، قاهره ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

* محمد نجیب مطیعی، التكملة الثانیة، المجموع: شرح المُهَذّب، در یحیی‌بن شرف نووی، المجموع: شرح‌المُهَذّب، ج۱۳ـ۲۰، بیروت: دارالفكر، بی‌تا.