تبعید امام خمینی به ترکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

تبعید امام خمینی به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی ایران دانسته شده که تحولاتی را در مردم ایجاد کرد و تا سال‌ها بعد موجب حرکت‌های انقلابی شد. کشته‌شدن [[حسنعلی منصور]] در بهمن ۱۳۴۳ش، تعطیلی [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، [[نماز جماعت]] و بازارها در شهرهای مختلف، تلگراف و اعلامیه حمایت علما و [[مرجع تقلید|مراجع]] همچون [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] و [[سید محمدرضا گلپایگانی|گلپایگانی]] از سید روح‌الله خمینی برخی از واکنش‌ها پس از سخنرانی و تبعید او بود. امام خمینی در [[۱۳ مهر]] [[سال ۱۳۴۴ هجری شمسی|۱۳۴۴ش]] پس از ۱۱ ماه تبعید در ترکیه، به [[عراق]] منتقل شد.

سخنرانی [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] علیه کاپیتولاسیون و تبعید او به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ش، به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ نهضت اسلامی ایران دانسته شده است.<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران؛ علل، مسائل و نظام سیاسی، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۹-۱۷۰.</ref> برخی دیگر نیز آن را، سرآغاز مرحله دوم رهبری نهضت اسلامی توسط ایشان معرفی می‌کنند.<ref>نظرپور، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۹.</ref> به نوشته [[سید محمد حسینی بهشتی]] از رهبران انقلاب اسلامی، تبعید امام به ترکیه شوری بین مردم ایجاد کرد که تا سال‌ها  بعد موجب حرکت‌های انقلابی شد.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری و روحانیت، ۱۳۸۳ش، ص۲۷۰.</ref>  

| عرض = ۲۵%

}}

۲۱ مهر ۱۳۴۳ش حسنعلی منصور نخست‌وزیر وقت [[پهلوی|حکومت پهلوی]]، طرحی در مجلس شورای ملی به نام کاپیتولاسیون (capitulation) یا قضاوت کنسولی{{یاد| کاپیتولاسیون، واژه‌ای فرانسوی به معنای قرارداد که به موجب آن، دولت‌ها حق ندارند که اتباع و کارگزاران کشورهای ابرقدرت را در صورت هرگونه تخلفی در دادگاه‌های کشور خود محاکمه کنند؛ بلکه باید این موضوع را به محاکم قضایی کشورهای خودشان بسپارند.(گلی زواره، غلامرضا، «کاپیتولاسیون؛ نمادی از نفوذ همه جانبه اجانب در ایران»، در مجله مبلغان، شماره ۲۰۹، آذر و دی ۱۳۹۵ش. ص۶۹.)}} تصویب کرد.<ref>گلی زواره، «کاپیتولاسیون؛ نمادی از نفوذ همه جانبه اجانب در ایران»، ص۶۹.</ref> با تصویب این قانون، حکومت پهلوی به مستشاران آمریکایی ساکن در ایران مصونیت قضایی می‌داد که هیچ دادگاهی در ایران حق رسیدگی به جرم‌های آن‌ها را ندارد.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.</ref>

سید روح‌الله خمینی پس از اطلاع از تصویب این طرح، در [[۴ آبان]] [[سال ۱۳۴۳ هجری شمسی|۱۳۴۳ش]] مصادف با [[۲۰ جمادی‌الثانی]] [[سال ۱۳۸۴ هجری قمری|۱۳۸۴ق]] روز ولادت [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]]، در منزل خود سخنرانی کرد.<ref>پسندیده، «تبعید حضرت امام به ترکیه و نجف؛ از زبان آیت الله پسندیده»، ص۲۶.</ref> وی سخنرانی خود را با [[آیه استرجاع]] آغاز کرد که نشان از رسیدن مصیبت بزرگی بود. او سپس با تشریح پیامدهای قانونی شدن این طرح، به مردم، ارتش، علما و ... هشدار داد.<ref>آقایی، «دوران تبعید امام خمینی(ره) در ترکیه»، ص۴۶-۴۷.</ref> آیت‌الله خمینی سکوت در مقابل چنین طرحی را [[گناهان کبیره|گناهی کبیره]] و مملکت را در اشغال [[ایالات متحده آمریکا|آمریکایی]] دانست که تمام گرفتاری‌های مردم [[ایران]] به آن می‌رسد.<ref>نگاه کنید به: خمینی، صحیفه امام خمینی، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۴۱۵-۴۲۴.</ref>  

پس از سخنرانی، نوار آن در سراسر ایران پخش شد و حتی بر اساس اسناد سازمان امنیت وقت از رادیوی [[عراق]] نیز پخش گردید.<ref>آقایی، «دوران تبعید امام خمینی(ره) در ترکیه»، ص۴۷.</ref> پس از این سخنرانی، اعلامیه دیگری که سخنان امام خمینی در آن چاپ شده بود، در [[۹ آبان]] ۱۳۴۳ش نیز منتشر گردید.<ref>[https://irdc.ir/fa/news/3925 «ماجرای توزیع نسخه چاپی سخنرانی امام علیه کاپیتولاسیون در سراسر کشور/ عملکرد دارالتبلیغ در جهت انحراف مبارزه پس از تبعید امام»]، پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی.</ref> در این اعلامیه خمینی رأی مجلس را ننگین دانسته و آن را مخالف [[اسلام]] و [[قرآن]] ذکر کرد و کاپیتولاسیون را سند بردگی و اقرار به مستعمره بودن [[ایران]] دانست.<ref>صوفی‌آبادی، «کاپیتولاسیون؛ حق توحش امریکا از ملت ایران»، ص۴۷.</ref>

در شب [[۱۳ آبان]] سال [[سال ۱۳۴۳ هجری شمسی|۱۳۴۳ش]]، مأموران حکومت پهلوی به دلیل سخنرانی و اعلامیه سید روح‌الله خمینی در مخالفت با قانونی شدن کاپیتولاسیون در [[ایران]]، به منزل او در [[قم]] رفتند و پس از دستگیری، او را به [[تهران]] و سپس با هواپیمای نظامی به [[ترکیه]] تبعید کردند.<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران؛ علل، مسائل و نظام سیاسی، ۱۳۹۱ش، ص۱۷۰.</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|آیت‌الله خمینی]] ابتدا در آنکارا و پس از مدتی در شهر بورسای ترکیه ساکن شد.<ref>آقایی، «دوران تبعید امام خمینی(ره) در ترکیه»، ص۴۸-۵۰.</ref> پس از ۱۱ ماه زندگی، ترکیه تمایلی به ادامه حضور امام خمینی در آنجا نداشت؛ لذا وی در [[۱۳ مهر]] ۱۳۴۴ش ترکیه را ترک و به [[عراق]] منتقل شد.<ref>عمید زنجانی، انقلاب اسلامی ایران؛ علل، مسائل و نظام سیاسی، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۹-۱۷۰.</ref>

به گزارش ساواک، روز ۱۴ آبان اعلامیه‌ای از طرف [[حوزه علمیه قم]] مبنی بر تبعید امام خمینی توسط [[پهلوی|حکومت پهلوی]] منتشر شد و در آن از مردم خواسته شده بود که مغازه‌ها را تعطیل و به اعتصاب عمومی بپیوندند. در [[مدرسه فیضیه (قم)|مدرسه فیضیه]] نیز شعارهایی ضد حکومت [[محمدرضا شاه]] نوشته شد.<ref>شورای نویسندگان وزارت اطلاعات، حضرت آیت الله العظمی حاج سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج۱، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۷.</ref> تعطیلی بازارهای [[قم]]، [[مشهد]]، [[تهران]] و برخی شهرهای دیگر، اعتصاب و تظاهرات مردم در شهرهای مختلف، تعطیلی درس‌های حوزه‌های علمیه و [[نماز جماعت|نمازهای جماعت]] به‌عنوان اعتراض به مدت ۱۵ الی ۳۰روز، تلگراف و اعلامیه علمای ایران و [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع قم]]، مشهد و نجف همچون [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] و [[سید محمدرضا گلپایگانی|گلپایگانی]] برخی از واکنش‌ها به تبعید [[سید روح‌الله موسوی خمینی|سید روح‌الله خمینی]] بود.<ref>شورای نویسندگان وزارت اطلاعات، حضرت آیت الله العظمی حاج سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج۱، ۱۳۸۵ش، ص۱۲۱.</ref>

کشتن حسنعلی منصور در کم‌تر از سه ماه پس از تبعید امام خمینی به دست اعضای هیئت‌های مؤتلفه اسلامی واکنش دیگری در مقابل ماجرای تبعید این مرجع تقلید بود که در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی انعکاس پیدا کرد.<ref>منصوری، آشنايى با انقلاب اسلامى ايران‌، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref> در ۲۹ آذر ۱۳۴۳ش عده‌ای از روحانیون قم با همکاری [[حزب مؤتلفه اسلامی|جمعیت مؤتلفه اسلامی]] نشریه‌ای به نام انتقام چاپ و منتشر کردند. نشریه حاوی افشاگری درباره دولت حسنعلی منصور و تبعید امام خمینی، اخبار مربوط به بازتاب تبعید امام خمینی به ترکیه و فعالیت‌های داخلی و خارجی در اعتراض به این تبعید بود.<ref>شورای نویسندگان وزارت اطلاعات، حضرت آیت الله العظمی حاج سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج۱، ۱۳۸۵ش، ص۲۵۶.</ref>

درباره تبعید امام خمینی به ترکیه و طرح کاپیتولاسیون، چند کتاب به‌صورت مستقل به آن پرداخته است که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است:

داستان فروش استقلال، کاپیتولاسیون در ایران و کاپیتولاسیون در تاریخ ایران از جمله کتاب‌های چاپ شده دیگر در این زمینه است.<ref>[https://www.ibna.ir/vdcdfj0xoyt0xn6.2a2y.html «کتاب‌ها از حق قضاوت كنسولی کمتر سخن گفته‌اند/ از كاپيتولاسيون در تاريخ ايران تا داستان فروش استقلال»]، سایت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا).</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* آقایی، عبدالرضا، «دوران تبعید امام خمینی(ره) در ترکیه»، در مجله رشد آموزش تاریخ، شماره ۳۵، تابستان ۱۳۸۸ش.

{{پایان}}

{{انقلاب اسلامی ایران}}

{{امام خمینی}}