confirmed، movedable، protected، templateeditor
۴٬۱۴۵
ویرایش
سوره: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح ارقام
(←منابع) |
(اصلاح ارقام) |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
!نام سوره | !نام سوره | ||
!شمار آیه‌ها | !شمار آیه‌ها | ||
!ترتیب نزول<ref>معرفت، | !ترتیب نزول<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۵-۱۳۸.</ref> | ||
![[مکی/مدنی]] | ![[مکی/مدنی]] | ||
|- | |- | ||
| خط ۸۳۷: | خط ۸۳۷: | ||
* [[سبع طوال|سَبعَ طِوال]]؛ سوره‌هایی که به جهت تعدد زیاد آیات‌شان به این نام، نام‌گذاری شده‌اند، که شامل هفت [[سوره بقره]]، [[آل عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره انعام|انعام]] و[[سوره اعراف|اعراف]] و [[سوره انفال|انفال]] (یا سوره یونس به جای سوره انفال) است.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۵۰.</ref> | * [[سبع طوال|سَبعَ طِوال]]؛ سوره‌هایی که به جهت تعدد زیاد آیات‌شان به این نام، نام‌گذاری شده‌اند، که شامل هفت [[سوره بقره]]، [[آل عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره انعام|انعام]] و[[سوره اعراف|اعراف]] و [[سوره انفال|انفال]] (یا سوره یونس به جای سوره انفال) است.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۵۰.</ref> | ||
* [[سوره‌های مئون|مِئون]]؛ سوره‌هایی که کمتر از سوره‌های سبع طوال هستند و بیش از صد آیه دارند که عبارتند از: [[سوره یونس|یونس]] (یا سوره انفال)، [[سوره توبه|التوبه]]، [[سوره نحل|النحل]]، [[سوره هود|هود]]، [[سوره یوسف|یوسف]]، [[سوره کهف|الکهف]]، [[سوره اسراء|الاسراء]]، [[سوره انبیاء|الانبیاء]]، [[سوره طه|طه]]، [[سوره مؤمنون|المؤمنون]]، [[سوره شعراء|الشعراء]] و [[سوره صافات|الصّافات]].<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۵۰.</ref> | * [[سوره‌های مئون|مِئون]]؛ سوره‌هایی که کمتر از سوره‌های سبع طوال هستند و بیش از صد آیه دارند که عبارتند از: [[سوره یونس|یونس]] (یا سوره انفال)، [[سوره توبه|التوبه]]، [[سوره نحل|النحل]]، [[سوره هود|هود]]، [[سوره یوسف|یوسف]]، [[سوره کهف|الکهف]]، [[سوره اسراء|الاسراء]]، [[سوره انبیاء|الانبیاء]]، [[سوره طه|طه]]، [[سوره مؤمنون|المؤمنون]]، [[سوره شعراء|الشعراء]] و [[سوره صافات|الصّافات]].<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۵۰.</ref> | ||
* [[سوره‌های مثانی|مَثانی]]؛ تقریبا بیست سوره از سوره‌های قرآن که تعداد آیات آنها کمتر از ۱۰۰ آیه است.<ref>معرفت، | * [[سوره‌های مثانی|مَثانی]]؛ تقریبا بیست سوره از سوره‌های قرآن که تعداد آیات آنها کمتر از ۱۰۰ آیه است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۸۲.</ref> سوره‌هایی مانند [[سوره قصص|قصص]]، [[سوره نمل|نمل]]، [[سوره عنکبوت|عنکبوت]]، [[سوره یس|یس]] و [[سوره ص|ص]].<ref>جوان آراسته، درسنامه علوم قرآنی، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref> | ||
* [[مفصلات|مُفَصَّلات]]؛ سوره‌هایی که در آخر قرآن قرار دارند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۵.</ref> از آنجا که این سوره‌ها کوتاهند و با [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]] از هم فصل و جدا شده‌اند، به آنها مُفصّل گفته‌اند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۵.</ref> | * [[مفصلات|مُفَصَّلات]]؛ سوره‌هایی که در آخر قرآن قرار دارند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۵.</ref> از آنجا که این سوره‌ها کوتاهند و با [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]] از هم فصل و جدا شده‌اند، به آنها مُفصّل گفته‌اند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۵.</ref> | ||
| خط ۸۵۴: | خط ۸۵۴: | ||
==نام‌گذاری سوره‌ها== | ==نام‌گذاری سوره‌ها== | ||
هر یک از سوره‌های قرآن به اسم خاصی نام‌گذاری شده و غالبا از واژگان آغازین هر سوره و یا از محتوا و پیام‌های نهفته در آنها گرفته شده است؛ چنانکه [[سوره بقره]] به مناسبت ذکر گاو بنی‌اسرائیل در این سوره و یا [[سوره نساء]] به مناسبت ذکر احکام مربوط به زنان، چنین نام‌گذاری شده‌اند.<ref>سیوطی، | هر یک از سوره‌های قرآن به اسم خاصی نام‌گذاری شده و غالبا از واژگان آغازین هر سوره و یا از محتوا و پیام‌های نهفته در آنها گرفته شده است؛ چنانکه [[سوره بقره]] به مناسبت ذکر گاو بنی‌اسرائیل در این سوره و یا [[سوره نساء]] به مناسبت ذکر احکام مربوط به زنان، چنین نام‌گذاری شده‌اند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۰۳.</ref> برخی از سوره‌های قرآن کریم بیش از یک نام دارند، سیوطی ۲۵ نام برای [[سوره فاتحه| سوره حمد]] ذکر کرده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۹۳-۱۹۶.</ref> | ||
در این که این نام‌گذاری‌ها توقیفی و از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و به رهنمود [[وحی]] انجام شده است و یا اینکه توسط [[صحابه]] صورت گرفته، اختلاف نظر است.<ref>اَبو‌شَهْبه، المدخل لدراسة القرآن الکریم، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۱.</ref> برخی قرآن‌پژوهان مانند زرکشی و سیوطی، بر این باورند که نام‌گذاری سوره‌ها از سوی پیامبر ([[توقیفی]]) انجام شده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به: زرکشی، | در این که این نام‌گذاری‌ها توقیفی و از سوی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و به رهنمود [[وحی]] انجام شده است و یا اینکه توسط [[صحابه]] صورت گرفته، اختلاف نظر است.<ref>اَبو‌شَهْبه، المدخل لدراسة القرآن الکریم، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۱.</ref> برخی قرآن‌پژوهان مانند زرکشی و سیوطی، بر این باورند که نام‌گذاری سوره‌ها از سوی پیامبر ([[توقیفی]]) انجام شده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به: زرکشی، البرهان، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۷؛ سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۹۲.</ref> و نباید سوره‌ها را با نام دیگری خواند.<ref>اَبو‌شَهْبه، المدخل لدراسة القرآن الکریم، ۱۴۲۳ق، ص۳۲۱.</ref> با استناد به توقیفی بودن نام سوره‌ها، برخی نویسندگان نام‌گذاری سوره‌ها را بخشی از [[اعجاز بیانی قرآن|اِعجاز اَدَبی قرآن]] معرفی کرده، معتقدند غرض اصلی و عصاره سوره، از این نام‌ها فهمیده می‌شود.<ref>خامه‌گر، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۲.</ref> | ||
در مقابل [[محمدحسین طباطبایی]] و [[عبدالله جوادی آملی]]، از مفسران شیعه در قرن چهاردهم، نام‌گذاری سوره‌ها را توقیفی و از جانب پیامبر ندانسته‌اند.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۵۳ش، ص۲۱۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> به گفته آنها، در عصر پیامبر نام بسیاری از سوره‌ها، در اثر به کارگیری فراوان صحابه ایجاد شد.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۵۳ش، ص۲۱۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> طبق نظر جوادی آملی، بعید است سوره‌ای که معارفی والا و حکمت‌های عمیق و احکام فراوان دارد به نام حیوانی نامیده شود و یا [[سوره انعام]] که مشتمل بر چهل احتجاج توحیدی است به نام چهارپایان و یا [[سوره نمل]] که معارف عمیق و داستان بسیاری از پیامبران(ع) را در بردارد، به نام مورچه نام‌گذاری شود.<ref>جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> | در مقابل [[محمدحسین طباطبایی]] و [[عبدالله جوادی آملی]]، از مفسران شیعه در قرن چهاردهم، نام‌گذاری سوره‌ها را توقیفی و از جانب پیامبر ندانسته‌اند.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۵۳ش، ص۲۱۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> به گفته آنها، در عصر پیامبر نام بسیاری از سوره‌ها، در اثر به کارگیری فراوان صحابه ایجاد شد.<ref>طباطبایی، قرآن در اسلام، ۱۳۵۳ش، ص۲۱۹؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> طبق نظر جوادی آملی، بعید است سوره‌ای که معارفی والا و حکمت‌های عمیق و احکام فراوان دارد به نام حیوانی نامیده شود و یا [[سوره انعام]] که مشتمل بر چهل احتجاج توحیدی است به نام چهارپایان و یا [[سوره نمل]] که معارف عمیق و داستان بسیاری از پیامبران(ع) را در بردارد، به نام مورچه نام‌گذاری شود.<ref>جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج ۲، ص۲۷.</ref> | ||
==ترتیب سوره‌ها== | ==ترتیب سوره‌ها== | ||
بیشتر محققان بر این باورند که ترتیب سوره‌های قرآن در مصحف، به دستور رسول خدا انجام نشده و صحابه آن را به این صورت تنظیم کرده‌اند.<ref>فقهی‌زاده، پژوهشی در نظم قرآن، ۱۳۷۴ش، ص۷۲.</ref> از ادله‌ای که در تأیید این دیدگاه بیان شده، اختلاف مصحف صحابه در ترتیب سوره‌ها است؛<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۸.</ref> چنانکه [[مصحف امام علی(ع)]] نیز نه بر اساس مصحف کنونی، که بر اساس ترتیب نزول سوره‌ها تنظیم شده بود.<ref>شیخ مفید، المسائل السَرَویّه، ۱۴۱۳ق، ص۷۹.</ref> نسخه امروزی قرآن که در میان مسلمانان وجود دارد، نسخه‌ای است که به دستور [[عثمان|عثمان بن عفان]] خلیفه سوم جمع‌آوری شد<ref>فقهی‌زاده، پژوهشی در نظم قرآن، ۱۳۷۴ش، ص۷۳.</ref> و مورد تأیید [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و سایر [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] قرار گرفت.<ref>معرفت، | بیشتر محققان بر این باورند که ترتیب سوره‌های قرآن در مصحف، به دستور رسول خدا انجام نشده و صحابه آن را به این صورت تنظیم کرده‌اند.<ref>فقهی‌زاده، پژوهشی در نظم قرآن، ۱۳۷۴ش، ص۷۲.</ref> از ادله‌ای که در تأیید این دیدگاه بیان شده، اختلاف مصحف صحابه در ترتیب سوره‌ها است؛<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۵۹۸.</ref> چنانکه [[مصحف امام علی(ع)]] نیز نه بر اساس مصحف کنونی، که بر اساس ترتیب نزول سوره‌ها تنظیم شده بود.<ref>شیخ مفید، المسائل السَرَویّه، ۱۴۱۳ق، ص۷۹.</ref> نسخه امروزی قرآن که در میان مسلمانان وجود دارد، نسخه‌ای است که به دستور [[عثمان|عثمان بن عفان]] خلیفه سوم جمع‌آوری شد<ref>فقهی‌زاده، پژوهشی در نظم قرآن، ۱۳۷۴ش، ص۷۳.</ref> و مورد تأیید [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و سایر [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] قرار گرفت.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج ۱، ص۳۴۱-۳۴۲.</ref> | ||
با این حال برخی قرآن‌پژوهان معتقدند ترتیب کنونی سوره‌های قرآن به دستور رسول خدا(ص) سامان یافته است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۲۳؛ صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ص۷۱.</ref> برخی از این افراد معتقدند سوره‌ها در کنار یکدیگر تناسب و پیوندی را ایجاد کرده‌اند.<ref>سیوطی، ترتیب سور القرآن، ۲۰۰۰م، ص۳۲.</ref> گروهی دیگر نیز بر آنند که ترتیب سوره‌های قرآن، آمیزه‌ای از توقیف (دستور پیامبر) و اجتهاد است؛ بدین معنی که ترتیب بعضی از سوره‌ها به دستور رسول خدا(ص) و ترتیب برخی دیگر با اجتهاد و نظر صحابه‌ای که از سوی عثمان مسئولیت جمع‌آوری قرآن را بر عهده داشتند، انجام گرفته است.<ref>ابن‌عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۰.</ref> | با این حال برخی قرآن‌پژوهان معتقدند ترتیب کنونی سوره‌های قرآن به دستور رسول خدا(ص) سامان یافته است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۲۳؛ صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ص۷۱.</ref> برخی از این افراد معتقدند سوره‌ها در کنار یکدیگر تناسب و پیوندی را ایجاد کرده‌اند.<ref>سیوطی، ترتیب سور القرآن، ۲۰۰۰م، ص۳۲.</ref> گروهی دیگر نیز بر آنند که ترتیب سوره‌های قرآن، آمیزه‌ای از توقیف (دستور پیامبر) و اجتهاد است؛ بدین معنی که ترتیب بعضی از سوره‌ها به دستور رسول خدا(ص) و ترتیب برخی دیگر با اجتهاد و نظر صحابه‌ای که از سوی عثمان مسئولیت جمع‌آوری قرآن را بر عهده داشتند، انجام گرفته است.<ref>ابن‌عطیه، المحرر الوجیز، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۵۰.</ref> | ||
| خط ۸۶۷: | خط ۸۶۷: | ||
== نخستین و آخرین سوره نازل شده == | == نخستین و آخرین سوره نازل شده == | ||
[[پرونده:سوره حمد به خط میرعماد.jpg|بندانگشتی|208px|سوره حمد به خط [[میر عماد حسنی قزوینی|میرعماد]]]] | [[پرونده:سوره حمد به خط میرعماد.jpg|بندانگشتی|208px|سوره حمد به خط [[میر عماد حسنی قزوینی|میرعماد]]]] | ||
درباره نخستین سوره نازل شده بر پیامبر سه نظریه وجود دارد؛ برخی آیات ابتدایی [[سوره علق|سوره عَلَق]]، برخی آیات ابتدایی [[سوره مدثر|سوره مُدَّثِر]] و برخی [[سوره فاتحه|سوره فاتِحَةُ الکتاب]] را نخستین سوره نازل شده بر حضرت محمد(ص) دانسته‌اند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۸؛ معرفت، | درباره نخستین سوره نازل شده بر پیامبر سه نظریه وجود دارد؛ برخی آیات ابتدایی [[سوره علق|سوره عَلَق]]، برخی آیات ابتدایی [[سوره مدثر|سوره مُدَّثِر]] و برخی [[سوره فاتحه|سوره فاتِحَةُ الکتاب]] را نخستین سوره نازل شده بر حضرت محمد(ص) دانسته‌اند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۸؛ معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶.</ref> [[محمدهادی معرفت]] مؤلف [[التمهید فی علوم القرآن (کتاب)|کتاب التمهید]] معتقد است اگر چه آیات ابتدایی سوره علق نخستین آیات نازل شده بر پیامبر و آیات ابتدایی سوره مُدَّثِر نخستین آیاتی بود که بعد از [[دوره فترت|دوره فَترَت]] بر پیامبر نازل شد، اما اولین سوره‌ای که به صورت کامل بر پیامبر(ص) نازل گردید، سوره حمد است.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج ۱، ص۱۲۷.</ref> | ||
درباره آخرین سوره نازل شده بر پیامبر نیز برخی [[سوره برائت]]، عده‌ای [[سوره نصر]] و گروهی [[سوره مائده]] را آخرین سوره می‌دانند.<ref>معرفت، | درباره آخرین سوره نازل شده بر پیامبر نیز برخی [[سوره برائت]]، عده‌ای [[سوره نصر]] و گروهی [[سوره مائده]] را آخرین سوره می‌دانند.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۲۷.</ref> در روایتی که از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده، آخرین سوره‌ای که بر پیامبر نازل شد، سوره نصر بود.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۶.</ref> از آنجا که سوره نصر قبل از [[فتح مکه]] و سوره توبه بعد از فتح مکه نازل شده، محمدهادی معرفت معتقد است، اگر چه آیات نخستین سوره برائت بعد از سوره نصر نازل شده، اما آخرین سوره‌ای که به صورت یکجا بر پیامبر نازل شد، سوره نصر بود.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۲۸.</ref> | ||
== فضائل سور == | == فضائل سور == | ||
{{اصلی|فضائل سور}} | {{اصلی|فضائل سور}} | ||
در نخستین منابع حدیثی شیعه احادیث پرشماری به درباره فَضائل سُوَر نقل شده و ابوابی با همین عنوان در کتاب‌هایی مانند [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۹۶.</ref> و [[ثواب الاعمال|ثوابُ الأعمال]]<ref>صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۳.</ref> به این موضوع اختصاص یافته است. در دوره‌های بعد نیز برخی عالمان در کتب خود به این روایات پرداخته‌اند.<ref>برای نمونه: حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۷؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۲۳، ج۱۱۰، ص۲۶۳؛ بروجردی، جامع أحادیث الشیعة، ۱۳۸۶ش، ج۲۳، ص۷۹۰.</ref> در منابع حدیثی اهل‌سنت نیز احادیث زیادی در باب فضایل برخی سور و آیات قرآن نقل شده است.<ref>مالک بن انس، الموطا، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۰۲؛ بخاری، صحیح بخاری، | در نخستین منابع حدیثی شیعه احادیث پرشماری به درباره فَضائل سُوَر نقل شده و ابوابی با همین عنوان در کتاب‌هایی مانند [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۹۶.</ref> و [[ثواب الاعمال|ثوابُ الأعمال]]<ref>شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۳.</ref> به این موضوع اختصاص یافته است. در دوره‌های بعد نیز برخی عالمان در کتب خود به این روایات پرداخته‌اند.<ref>برای نمونه: حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۳۷؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۲۲۳، ج۱۱۰، ص۲۶۳؛ بروجردی، جامع أحادیث الشیعة، ۱۳۸۶ش، ج۲۳، ص۷۹۰.</ref> در منابع حدیثی اهل‌سنت نیز احادیث زیادی در باب فضایل برخی سور و آیات قرآن نقل شده است.<ref>مالک بن انس، الموطا، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۰۲؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۸۷-۱۸۹؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۲۳۱.</ref> با این حال این دسته از روایت‌ها با آسیب سندی و متنی مواجه‌اند و بسیاری از آنها جعلی خوانده شده‌اند.<ref>نصیری، «چگونگی تعامل با روایات فضائل و خواص آیات و سور»، ص۶۷.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۸۰: | خط ۸۸۰: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* مجلسی، محمدباقر، بِحارُ الاَنوار الجامعةُ لِدُرَرِ اَخْبارِ الاَئمةِ الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق. | |||
* | |||
* جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | * جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | ||
* رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش. | * رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش. | ||
* سیوطی، عبدالرحمن، الاِتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۱ق. | * سیوطی، عبدالرحمن، الاِتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۱ق. | ||
* سیوطی، | * سیوطی، جلال‌الدین، تناسق الدرر فی تناسب السور، تحقیق عبدالقادر احمد عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۶ق. | ||
* طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت (لبنان)، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | * طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت (لبنان)، چاپ اول، ۱۴۱۷ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||