سوره: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سوره''' اصطلاحی قرآنی، به معنای مجموعه‌ای از آیات قرآن است که آغاز و پایان مشخص دارد و در اکثر موارد با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می‌شود. برخی مفسران معتقدند تمام آیات یک سوره با هم مرتبط هستند و هدف خاصی را دنبال می‌کنند. برخی سوره‌های قرآن به خاطر مشابهتی که با هم دارند، به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی شده‌اند؛ قسمت کردن سوره‌ها بر اساس زمان نزول (مکی یا مدنی) و بخش‌بندی سوره‌ها بر اساس تعداد آیات (سبع طوال، مئون، مثانی و المفصل) از جمله این تقسیم‌بندی‌ها است.

طبق نظر مشهور قرآن‌پژوهان قرآن ۱۱۴ سوره دارد. ولی برخی نویسندگان بی‌آنکه از آیات قرآن بکاهند، تعداد سوره‌های قرآن را ۱۱۲ یا ۱۱۳ سوره دانسته‌‌اند؛ زیرا برخی از آنان معتقدند سوره توبه، ادامه سوره انفال است و سوره مستقلی نیست. و برخی دیگر بر این باورند که سوره‌های فیل و قریش و نیز سوره ضحی و انشراح را یک سوره مستقل می‌دانند. هر یک از سوره‌های قرآن به اسم خاصی نام‌گذاری شده و غالبا از واژگان آغازین هر سوره و یا از محتوای آن‌ها گرفته شده است. برخی محققان قرآنی معتقدند نام سوره‌ها را پیامبر انتخاب کرده است و نمی‌توان سوره‌ها را با نام دیگری خواند. اما پژوهش‌گران دیگر این دیدگاه را ناصحیح دانسته‌، معتقدند نام سوره‌ها به مرور زمان در اثر به‌کارگیری فراوان آن در زبان افراد به وجود آمده است.

نخستین و آخرین سوره نازل شده بر پیامبر، از مسائل مطرح در علوم قرآنی است. طبق نظر برخی، سوره حمد، نخستین، و سوره نصر، آخرین سوره‌ای است که به صورت یکجا بر پیامبر نازل شد. در منابع حدیثی شیعه و سنی، احادیث فراوانی در [[فضائل سور|فَضائل سُوَر]] نقل شده است. با این حال محققان در بیشتر این احادیث، هم از نظر سندی و هم از نظر متنی مناقشه کرده‌اند.

سوره اصطلاحی قرآنی و به معنای مجموعه‌ای از آیات قرآن است که آغاز و پایان مشخصی دارد و در اکثر موارد با بسم الله الرحمن الرحیم (مگر سوره توبه که با بسم الله الرحمن الرحیم ندارد) آغاز می‌شود.<ref>معارف، مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲.</ref> اگر چه در برخی نوشته‌ها، سوره‌های قرآن به فصل‌های کتاب تشبیه شده است،<ref>رکنی، آشنایی با علوم قرآن، ۱۳۷۹ش، ص۱۰۴.</ref> ولی برخی محققان این تشبیه را ناصحیح دانسته‌اند؛ چرا که سوره‌های قرآن، ویژگی‌های فصل‌ کتاب را ندارد.<ref>معارف، مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲.</ref> اگر چه قرآن تقسیم‌بندی‌های مختلفی مانند جزء و حزب دارد، اما تقسیم‌بندی قرآن به آیه‌ها و سوره‌ها را تنها تقسیم‌بندی واقعی قرآن دانسته‌اند که منشأ قرآنی دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۰-۲۳۱.</ref>

سوره‌های کوچک و در مواردی برخی سوره‌های بلند قرآن (سوره انعام) به صورت یکجا بر پیامبر نازل شده است.<ref>معارف، درآمدی بر تاریخ قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۷.</ref> برخی از سوره‌ها نیز به تدریج بر پیامبر نازل شد و ترتیب آیات آن، به دستور پیامبر سامان یافته است.<ref>معارف، درآمدی بر تاریخ قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۷.</ref> گفته شده تقسیم‌بندی قرآن به سوره‌ها فوائدی را به همراه دارد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: آسان کردن فراگیری و حفظ قرآن، ایجاد تنوع و نشاط برای قاری قرآن، کنار هم قرار دادن آیات متناسب و متمایز کردن سوره از سوره‌های دیگری که موضوع جداگانه‌ای دارد.<ref>زرقانی، مناهل العرفان، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۴۴.</ref>

درباره چگونگی ارتباط آیات یک سوره با هم، دیدگاه‌های مختلفی ارائه شده است.<ref>خامه‌گر، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۴-۱۹.</ref> مفسرانی چون محمدحسین طباطبایی، سید قطب، محمد عزت دروزه، بر این باورند که هر یک از سوره‌ها نوعی یک‌پارچگی و وحدت دارند که با سوره‌های دیگر تفاوت دارد.<ref>میر، «پیوستگی سوره، تحولی در تفسیر قرآن در قرن بیستم»، ترجمه محمدحسن، محمدی مظفر، ص۴۴۳.</ref> به گفته طباطبایی مؤلف المیزان، سوره‌ها اهداف مختلفی دارند و هر سوره معنا و هدف خاصی را دنبال می‌کند که کل سوره، با تمام آیاتش بیان‌گر آن است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶.</ref> در قرن بیستم میلادی این دیدگاه رواج یافت.<ref>میر، «پیوستگی سوره، تحولی در تفسیر قرآن در قرن بیستم»، ترجمه محمدحسن، محمدی مظفر، ص۴۳۸.</ref> در مقابل برخی مفسران دیگر، همچون ناصر مکارم شیرازی مؤلف تفسیر نمونه یکپارچگی تمام آیات یک سوره را لازم نمی‌دانند و معتقدند یک سوره می‌تواند بیان‌گر موضوعات مختلفی باشد.<ref>مکارم شیرازی، قرآن و آخرین پیامبر، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۷.</ref>  

گفته شده در ابتدای بعثت پیامبر، اصطلاح سوره به فرازی از آیات قرآن گفته می‌شد که معنای منسجمی با هم داشته باشند؛ طبق این معنا، سوره بقره خود نزدیک به سی سوره دارد.<ref>معارف، درآمدی بر تاریخ قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۷.</ref> اما در سال‌های پایانی عمر پیامبر، سوره در اصطلاح امروزین آن به کار رفت.<ref>معارف، درآمدی بر تاریخ قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۸.</ref> مجید معارف معتقد است همین امر موجب اختلاف نظر شیعه و سنی شده است؛ چرا که در فقه شیعه در نماز بعد از سوره حمد، باید یکی از سوره‌ها قرآن (به غیر از سوره‌های سجده‌دار) به صورت کامل خوانده شود، اما در فقه اهل سنت خواندن قطعه‌ای از قرآن کفایت می‌کند.<ref>معارف، درآمدی بر تاریخ قرآن، ۱۳۸۳ش، ص۱۳۸.</ref>